28.2.17

Mr. Long / Ryu san

kritika originalno objavljena na Monitoru
2017.
scenario i režija: SABU (alias Hiroyuki Tanaka)
uloge: Chen Chang, Yi Ti Yao, Bai Run-yin, Sho Aoyagi

Šta možemo očekivati kada film počinje gangsterskim preseransom o nekom blesavom kolegi koji često upada u sranja ili ih sam pravi, pa večito kasni? Očekujemo da vidimo tog kolegu, i zaista ga i vidimo, na oštrom kraju noža koji drži profesionalni ubica. Sledi krvavi balet u kojem od noža ginu i kolege-gangsteri. Nije prošlo ni pet minuta filma, a na ekranu već imamo više krvi nego u ostalim berlinskim takmičarskim naslovima zajedno. Kamo dalje?

Zapravo, očekujemo klasičan azijski akcioni triler sa manje ili više priče u kojoj naš junak mora potamaniti masu neprijatelja svojim sečivom ili nečim improviziranim i složiti ih na kamaru u baletski koreografiranim scenama od kojih je svaka sve nagužvanija, sve stiliziranija i sve luđa. Kada naš “hitman” (Chang) dobije sledeću misiju u Japanu (film inače počinje na Taiwanu), čini se da će radnja krenuti upravo tim tokom. Međutim, kad se misija izjalovi, a naš junak biva ostavljen da umre u jarku, pa nekako dobaulja do naselja u kojem nesrećnici i narkomani žive u barakama, pa se još veže za simpatičnog klinca (Bai Run-Yin), igrom slučaja svog zemljaka, i počne brinuti o njegovoj majci-narkomanki (Yi Ti Yao), film odlazi u potpuno drugom smeru.

Logično bi bilo pretpostaviti, koliko iz postavke, toliko i iz stila ili generalnog ugođaja, da će se Mr. Long okrenuti prema kursu koji Refn postavio sa svojim filmom Drive. Ima i tu nečega, poput motiva prošlosti koja sustiže i novoizgrađene lojalnosti prema ljudima koji su žrtve sveta u kojima se naš naslovni heroj kretao. Međutim, pripremite se na potpuno drugačije iskustvo, čudnije, sa oštrijim razlikama između pasaža, flashback momentima, čak i potpuno atipičnog, diskretno plasiranog humora.

Ono čime će Mr. Long šokirati, možda čak i odbiti puliku je promena generalnog ritma i tona od nasilnog i napetog ka umirenom, okrenutom deskripciji i introspekciji, kojom njegov autor SABU omogućava jednu od najimpozantnijih vožnji kroz žanrove. Akcija i triler ustupaju mesto inteligentno izgrađenoj romantičnoj i socijalnoj drami. Štos je u tome što je taj prelaz apsolutno logičan i dramaturški opravdan intervencijama koje se mogu činiti lagano čudnima, ali su zapanjujuće logične. Recimo, od ubice noževima samo su dva koraka do izuzetno veštog kuvara čiji štand postaje hit. A posebno zanimljiv detalj je što Long ne govori jezik sredine, odnosno japanski, pa mu dečak i njegova majka povremeno služe kao kanali komunikacije. Naravno, može se postaviti smisleno pitanje zašto se sredina toliko angažira oko stranca koji ne govori njihovim jezikom, ali ako se negde može odgovoriti kontra-pitanjem “zašto ne?”, onda je to ovde slučaj. Uostalom, solidarnost i kako god.


 Istini za volju, imao je SABU i čudnije intervencije (počev od svog imena) i čudnije filmove. Ovaj japanski izvorno glumac pravog imena Hiroyuki Tanaka koji se bacio na režiju je svakako jedna od neobičnijih figura u kinematografiji svoje zemlje kao neko ko često briše granice među žanrovima i još češće čisti žanr spaja sa arthouse i festivalskim filmom. Možda filmovi nisu nužno bili čudniji, samo jednostavno nisu “radili” jednako temeljno kao što to Mr. Long radi, tako da sa projekcije izađete zadovoljni, a gladni, pa potražite brzu hranu koja liči na onu što dolazi sa junakovog štanda. Preporuka se podrazumeva, i za film, a i za tajvansku kuhinju.

27.2.17

Como Nossos Pais / Just Like Our Parents

2017.
režija: Lais Bodanzky
scenario: Lais Bodanzky, Luiz Bolognesi
uloge: Maria Ribeiro, Clarisse Abujamra, Paulo Vilhena, Felipe Rocha, Jorge Mautner

Dok se u životu porodični ručkovi ne moraju nužno završiti opštom svađom, na filmu je lonac na štednjaku jedan od sigurnih pokazatelja pičvajza. Sadržina lonca će, kakve li simbolike, iskipeti vani, a odgovorna osoba, najčešće “mater familias” će morati potražiti žrtvu ili makar zgodnu distrakciju. U latino-američkim i mediteranskim kulturama, ta neslavna rola neće pripasti ni sinovima ni zetovima, jer muškarca, bio on vezana vreća ili potencijalni preljubnik i parazit, ne valja opterećivati takvim trivijalijama. Zato se kola svaljuju na snahama i kćerima. Mesto radnje: Sao Paolo, Brazil. Vreme: sadašnje. Tema: dilema jedne žene kako da ne postane poput svojih roditelja.

Žena je Rosa (Ribeiro), stešnjena između dominantne i zajedljive majke Clarice (Abujamra), uglavnom odsutnog i možda nevernog muža, ekološkog aktiviste Dada (Vilhena), dve kćeri osnovnoškolske dobi i posla koji ne voli, ali pomoću plaća račune. U jednom trenutku njen sigurni, a svejedno ne baš prijatni svet počinje da se raspada. Prvo će primiti dve iznenađujuće vesti, da joj majka umire od raka, doduše potpuno pod svojim uslovima, te da njen otac kojeg obožava, umetnički tip, zabavni i ne naročito uspešni lutkar Homero (Mautner) uopšte nije njen otac. Rosa će u tom trenutku pomisliti da je rešila misteriju zašto je oduvek bila manje omiljena od svog brata, mislila je da je to samo zato što je žensko, ali stvari nisu tako jednostavne.

Rosa dobija otkaz i ima dovoljno vremena da se pozabavi svojom egzistencijom, identitetom, sumnjama i težnjama. Na stranu jedan od roditelja u školi njenih kćeri sa kojim joj se pruža šansa za strastvenu aferu, dnevne i ine obaveze prema starijim i mlađim generacijama, brak u krizi, otac i polusestra na grbači između dva sponzora i potraga za biološkim ocem, Rosa je oduvek želela pisati drame i trenutna opsesija joj je Ibsenova Nora za koju piše rekontekstualizirani “update” koristeći elemente svog života. Otud simbolika sa lutkama i otud pitanje svih pitanja: koliko se toga zaista promenilo za ženu u smislu društvenog položaja i očekivanja od kraja XIX stoleća do početka XXI? Pojavno skoro sve, a suštinski skoro ništa. Ako već ponavljamo društvene obrasce, kako nećemo one koje nosimo direktno iz kuće?

U umerenom tempu, strpljivo i pozorno na detalje, brazilska autorica Lais Bodanzky polako gradi priču oko svoje junakinje na putu spoznaje i možda oslobođenja od društvenih i porodičnih konvencija. To radi sa puno takta i osećaja za svoje likove koji su detaljno i prilično realistično napisani. Od toga najviše profitira Maria Ribeiro (Tropa de Elite, oba filma) koja ima najkompleksniji i najdetaljnije napisan lik kao polaznu osnovu, pa zato “grize” do koske, ulazi u lik i ostvaruje ulogu za pamćenje. “Dobre karte” je dobila i Clarisse Abujamra, njen lik je zdravo ekscentričan i za sebe ima sve one zicere od fora, fazona i “one-linera” za smeh, razbibrigu i malo životne mudrosti, i to je sasvim solidno iskoristila. Ostali pošteno sekundiraju, imaju poneki svoj momenat za pokazivanje talenta i to ne propuštaju.


Koliko god scenario koji potpisuju Lais Bodanzky i njen poslovni i životni partner Luiz Bolognesi vredeo zbog detaljne i iskrene obrade sijaset važnih životnih pitanja, zbog kompleksnosti likova i poštovanja za njihova osećanja, problem je što, držeći se događaja ne baš visokog intenziteta oko naše junakinje, otvara više pod-zapleta nego što ih može na zadovoljavajući način rešiti. Ali, ako ćemo pravo, Just Like Our Parents je i u tome dosledan: život ne nudi konkluzivne odgovore na sva naša pitanja, naprotiv, na nama je da se snađemo sa svime što nam on baci u lice.

26.2.17

A Film a Week - Spoor / Pokot

After several years working on different television series, Agnieszka Holland returned to filmmaking with modern day rural thriller set on Polish-Czech border with ecological and political undertones Spoor which premiered in this year’s Berlinale competition and won Alfred Bauer Prize. This is her first film since Oscar-nominated In Darkness (2011). It is to early to speak about awards ambitions, but, in Polish and Central-Eastern European context of “non-liberal democracy”, Spoor will be talked about in months to follow.

The film is based on Olga Tokarczuk’s novel Drive Your Plow over the Bones of the Dead (2009), adapted for the screen by novelist and the director themselves. The plot is centered around Mrs. Duszejko (Agnieszka Mandat-Grabka in a great turn), a retired civil engineer who moved to a small village in mountain region, took a part-time job teaching English in local elementary school and developed interest in astrology and eco-activism. The latter can be especially tricky in the region with strong hunting traditions, where literally everyone is connected through hunting societies and where the grade school age children are thought hunting anthems.

First her dogs disappear, which can be a natural hazard of life in the wilderness, or more likely provocation of sorts. Shortly after that, dead bodies of hunters start popping up, from a low-life poacher to local magnate, police chief and even mayor and all of them had their disagreements with the “crazy” old lady. Mrs. Duszejko has a theory that, since all the crime scenes are covered in different animal tracks, it is some sort of natural cycle and payback for all the hunting and poaching. Or maybe we have the case of a good ol’ fashioned serial killer here...

Luckily, she is not all alone there. Her neighbour Matoga (Wiktor Zborowski) makes some moves towards her, but more than that, they enjoy the company of one another. Mrs. Duszejko’s kindness towards a troubled young woman called “Good News” (Patrycja Volny) will result in friendship with her and another outsider, an epileptic computer technician Dyzio (Jakub Grieszal) working for the police. And her “party” is rounded with a travelling Czech university professor interested in insects named Boros (Miroslav Krobot).

The sense of community, no matter how marginal and alternative it is can be crucial for mental sanity in the conservative, patriarchal, even primitive and primal environment. It is not just about ecology and making the case against hunting (even though the film’s internal calendar is informing the viewers about the hunting seasons). It is about Polish society in general: the strong influence of the Catholic Church and interwined conservative structures that are posing for absolute majority even if they are not. The anti-eco argument was pulled out for the last parliamentary elections, the old left-leaning government was accused of taking care only after “eco-fanatics, bicycle-riders and vegans in big cities”, and not giving a damn about “regular”, conservative, god-fearing “majority” of Polish people. That kind of narrative worked: Polish society is divided in two sides pitted against one another, with virtually no dialog in between them and little hope that the things will change in near future. Having that in mind, Spoor is a film that perfectly nails the current moment of time, no matter the fact that the source novel was written years ago, when the overall situation was not that bleak.

I would like to say that Spoor is as good piece of cinema as it is an important, uncompromising social statement. Unfortunately, it is not true, it is good, but not that good. The production values are decent, on the course of similarly themed Nordic thrillers. The TV-roots of such films are evident on every step on the way, and Holland’s recent work leaves its mark. She tries and somewhat succeeds to tweak it up with some marvelous shots of nature changing with the seasons and humorous intervention with the hunting calendar. The actors’ performances are also commendable, with the stage and film veteran Agnieszka Mandat-Grabka leading the way with the “juiciest” role of the film’s heroine and others following her cue and taking their moments to shine.


The main problem with Spoor is not the fact that it relies to heavily on context, but its logic and mechanics taken from literature that works so well on paper does not cut the deal for the film. Right from the start, it is obvious that Spoor is a direct screen adaptation just by its rhythm. The feeling is cemented with the ending which is perfect for a crime novel, but is over-explanatory and too verbal for the art and craft of filmmaking. That should not come as a surprise since the writer was involved in adaptation of her own work, and the good thing is that Spoor works for the most of the time, but it still could and should be a better piece of cinema.

25.2.17

Una mujer fantastica / A Fantastic Woman

kritika originalno objavljena na Monitoru
2017.
režija: Sebastian Lelio
scenario: Sebastian Lelio, Gonzalo Maza
uloge: Daniela Vega, Francisco Reyes, Aline Küppenheim, Amparo Noguera, Alejandro Goic, Antonia Zegers

Može se reći da Marina (Vega) živi ugodnim životom. Dnevnu rutinu konobarskog posla razbija pevanjem u noćnom klubu, a njen nešto stariji i izuzetno bogati, sveže razvedeni verenik Orlando (Reyes) joj pruža emotivnu i materijalnu sigurnost. Vidimo ih kako slave godišnjicu i kako se Orlando stresira oko toga gde je zaturio vaučere za zajedničko putovanje. Marinina sreća se menja kad Orlandu preko noći pozli. Iako ga Marina hitno vozi u bolnicu, nema mu spasa. Ispostavlja se da Marina nije ostala samo bez svoje velike ljubavi i finansijske sigurnosti, već je postala predmetom istrage i uplitanja u najintimnije aspekte života, a Orlandova familija jedva čeka da joj oduzme sve što su njih dvoje delili i zabranjuju joj dolazak na sahranu.


 Marina je, naime, transrodna osoba i kao takva je suočena sa predrasudama na svakom koraku. Orlandova familija ne shvata kako je “normalan”, oženjen muškarac i otac dvoje dece preko noći postao frik zaljubljen u “himeru”, kako je oni zovu. Orlandov lekar “sabira dva i dva” tako što njegove modrice usled pada dovodi u vezu sa njenom seksualnom orijentacijom i društvenim statusom. Čak je i policajka koja pokazuje dozu saosećanja podvrgava ponižavajućem pregledu jer takva su pravila.
  Transrodne osobe su navikle na nasilje i Marina je svesna da je njena veza sa Orlandom nalikovala bajci. Nju, međutim, najviše pogađaju dve stvari. Prvo, želi priznanje da je normalna osoba od krvi i mesa kao i svaka druga i da stoga uživa jednaka prava. Iz toga sledi i to da ona traži da joj se prizna belodana činjenica da je ona volela svog verenika, da ga nije zavodila, prisiljavala ili šta sve ne, već da su njih dvoje bili u odnosima svojom voljom, kao dvoje odraslih i slobodnih ljudi.

Pre četiri godine, Sebastian Lelio se pojavio u Berlinu sa ultimativnom feminističkom dramom o ženskoj slobodi i pravu na nju, Gloria, koja je svojoj glavnoj glumici donela Srebrnog Medveda. Lelio ni pre toga nije bio nepoznat na festivalskom ciklusu, njegovi filmovi su igrali u Cannesu, San Sebastianu, Locarnu, Torontu i osvajali poneku nagradu na manjim festivalima. Ma koliko njegova rana, prilično mračna faza bila snažna, ipak mu je Gloria sa svojom nedogađajnošću iz koje se pojavljuje gomila bitnih detalja i posvećenošću temi žene i njenog života donela najveću slavu i globalnu arthouse distribuciju.

Čini se da sa Una mujer fantastica Lelio pokušava da podigne uloge. Kao i u Gloriji, i ovde su izuzetno bitni detalji iz svakodnevnog života, klasne razlike, sitna zadovoljstva i opsesije (recimo ona sa Orlandovim zaboravljenim ključem koja otvara neobičan, iako ne sasvim uspeli hitchcockovski pod-zaplet). Kao i u slučaju Glorije, i Marinine želje su sasvim normalne, ali ih društvo smatra u najmanju ruku ekscentričnim. Gloria se se borila za slobodu da živi kako hoće sa svojih 60-ak godina i da nikome ne polaže račune za to, Marina se bori da prvo bude priznata kao ljudsko biće, onda i kao žena.
Ali izgleda da podizanje uloga ovde nije urodilo plodom. Glorijina priča je profitirala od svakodnevnosti i gotovo nevidljivog luka, sa Marininom to nije slučaj. Lelio sa jedne strane pokušava da naglasi njenu normalnost kroz svakodnevnost, ali ipak ima potrebe dati i jaku, nimalo suptilnu izjavu, što film svodi na nivo tipičnog festivalskog aktivističkog filma za podizanje svesti.

Lelio čak odustaje od svoje potpisne diskrecije u dva ključna momenta i poseže za “on the nose” simbolikom. Prvi je izbor pesme koju Marina peva sama u autu sećajući se Orlanda (čiji se duh takođe pojavljuje na ključnim mestima kao svojevrsni vodič). Druga je jedna kasnija scena sa ogledalom strateški postavljenim preko genitalija u kojem gledamo odraz Marininog lika. Jasno nam je šta nam Lelio želi reći u oba slučaja, šta uostalom govori kroz ceo film, tako da ovo deluje kao “nabijanje”.

 Ono što se, međutim, može ispostaviti kao jača strana filma je apsolutno sjajna, vrlo osećajna uloga Daniele Vege. Lelio je imao hrabrosti da za glavnu ulogu zaista izabere transrodnu osobu, bez ikakvog ranijeg glumačkog iskustva, a Vega se smatra favoritom za nagrade na festivalskom ciklusu od Berlina nadalje. Nju možemo bez problema kupiti kao fantastičnu ženu, iako Una mujer fantastica teško možemo smatrati fantastičnim filmom.

24.2.17

Indignation

2016.
scenario i režija: James Schamus (prema istoimenom romanu Philipa Rotha)
uloge: Logan Lehrman, Sarah Gadon, Tracy Letts, Danny Burstein, Linda Emond

Philip Roth je svakako jedan od najvećih američkih pisaca XX stoleća, jedan od onih koji iz romana  u roman ispituju nasleđene i odabrane identitete i propituju poimanje etike. Njegov ključ je kombinacija autobiografije i pametne konstrukcije, prema sebi i svom odrastanju nije sentimentalan i njegovi romani provociraju na razmišljanje. Iako je u vremenu sadašnjem (iz jasnih razloga) svakako najaktuelniji njegovo alternativno istorijsko delo The Plot Against America koje debatira mogućnost da je na izborima 1940. godine pobedio Charles Lindbergh sa izolacionističkom agendom punom razumevanja za nemački nacizam i japanski militarizam, Indignation je možda i najsnažniji i najemotivniji roman iz piščeve kasne faze.

Iako je Roth relativno filmičan pisac čija su dela već ekranizirana, Indignation je već u svojoj strukturi delo koje najbolje funkcioniše na papiru. Lako za naratora, pisma i okvir koji celi glavni tok romana čini flashbackom, te  tehnike su apsolvirane još 40-ih sa film noirom. Štos je u obratima u pripovedanju (ne u priči!) koja mogu potpuno razoriti film. U tom smislu, Indignation je vrlo promišljena, sjajno napisana i pažljivo režirana adaptacija i jedan od vrhunaca indie kinematografije prošle godine, tim pre što James Schamus prvi put režira dugometražni film.
Schamus ipak nije figura bez pedigrea u filmskom svetu. Najpoznatiji i najplodniji je kao producent, a zatim kao nekadašnji direktor kompanije Focus Features. Za razumevanje njegovog rada na Indignation je, međutim, značajniji podatak da je on prekaljeni scenarista najpoznatiji po saradnji sa Ang Leejem na njegovim ponajboljim delima. Schamus se kao reditelj, pametno, najviše oslanja na svoja scenaristička iskustva, a jedno njegovo rešenje, da A-B-A strukturu romana nadogradi sa još jednim okvirom i tako napravi A-B-C-B-A strukturu je gotovo genijalno i izuzetno efektno na emotivnoj ravni.

Početna scena u staračkom domu će dobiti smisla tek u poslednjoj, iako su detalji razasuti po filmu, a isto važi i za u mračnim tonovima snimljenu scenu borbe u Korejskom ratu koja objašnjenje dobija u pretposlednjoj. Centralni deo romana i filma se bavi odrastanjem, odnosno studentskim danima brucoša Marcusa Messnera (Lerman) na univerzitetu Winesburg u Ohiu (ime je fiktivno, ali referentno na zbirku kratkih priča Sherwooda Andersona). Marcus je Jevrejin iz Newarka i na studije odlazi putem stipendije, što ga spasava od mobilizacije za rat. To njegovom zabrinutom ocu, lokalnom mesaru (Burstein), ne umiruje savest i ne smanjuje zabrinutost, a susedstvo se pita kako će tamo, na Srednjem Zapadu, održati košer način prehrane.
Marcusa te stvari ne tangiraju. On je ateista koji za izvor moralnosti uzima filozofiju Bertranda Russella, tih i povučen i zapravo “solo igrač” koji zna verbalno odgovoriti, ali u suštini izbegava sukobe. Njegovi problemi se možda čine pomalo trivijalnim, najveći je, recimo, obavezni odlazak na misu u skladu sa konzervativnom agendom univerziteta, naročito što se u pozadini oseća i novi rat i pripremanje terena za nacionalistički lov na “crvene veštice” i anti-semitizam, doduše proteran iz sistema i javnog diskursa, ali prisutan u američkoj fundamentalno hrišćanskoj podsvesti.

To će kulminirati u centralnoj sceni verbalnog boks-meča između Marcusa i dekana za nastavu Caudwella (Letts). Scena je doista atipično dugačka i smirena, lišena očekivanog filmskog dinamizma i za reditelja-debitanta prilično hrabra. Jasno, Logan Lerman (The Perks of Being Wallflower) je obećavajući mladi glumac koji sjajno kanalizira životnu naivnost i intelektualnu izbrušenost, a Tracy Letts, najpoznatiji kao dramski pisac (August: Osage County) se u ovom potencijalnom velikom teatarskom momentu oseća kao svoj na svome. Opet, preciznim kadriranjem, ritmom brzine smene i širine kadrova Schamus pokazuje znanje, viziju i samouverenost. Tako da scena u kojoj dvojica ljudi razgovaraju na površini učtivo, ali sa emocijama koje ključaju ispod površine postaje mesto na kojem publika može spontano aplaudirati.
To, međutim, nije jedina scena boks-meča ove dvojice intelektualaca, jednog mladog i doslednog, drugog konzervativno-konformiranog. Drugi okršaj tiče se časti Olivije Hutton (Gadon), prelepe, intrigantne, misteriozne i psihički načete devojke zbog koje Marcus, prirodno, upada u najveće nevolje. Olivia Hutton je izuzetno snažan lik već u romanu, njen psihološki profil se danas možda čini benignim u vremenima prozaca na recept, ali podsetimo se, u pitanju su rane 50-te na konzervativnom univerzitetu, oralni i manuelni seks nisu predmet muških hvalisavih anegdota nego veliki no-no, razvedeni roditelji nisu normalna pojava nego udar na psihu koji rezultira alkoholizmom, pokušajima samoubistva (na koja se ne gleda tako verzirano kao danas) i tretmanima na psihijatrijskim klinikama daleko od očiju javnosti.

Jasno nam je otkud Marcusu unutarnji konflikti i sumnje, jasno nam je i zašto je Olivia takva kakva je i zašto bi se svaki inteligentni i emotivni, a još neiskvareni mulac u nju zaljubio na svoju štetu i zašto bi je, svesno ili ne, povredio kada bi odstupio pod pritiscima sredine. Sarah Gadot je tumači briljantno, ne promašujući nijedan korak, tako da ona postaje jedan od onih impozantnih filmskih likova kakvi se retko sreću i dugo pamte. Ona nije dramaturška štaka, niti misterija kao nepokretni pokretač, ona sa periferije skače u centar Marcusovog sveta, sveta Rothovog romana i Schamusovog filma.

Jasno je da reditelj izuzetno poštuje pisca i njegovo delo, kao i da materijal izuzetno filmski tumači. Igrarije sa strukturom na veliko osiguravaju izuzetno efektno odloženo dejstvo, dok poigravanje na užem nivou u centralnoj priči u kojoj se umesto hronologijom Schamus vodi emocijama i raspoloženjem, pojačava instantni efekat. Indignation je briljantna ekranizacija i briljantan film o kojem će se još dugo, dugo razmišljati. Apsolutna preporuka.






23.2.17

Werewolf

kritika originalno objavljena na Monitoru
2016.
scenario i režija: Ashley McKenzie
uloge: Andrew Gillis, Bhreagh MacNeil

Blaise i Nessa su narkomani na metadonskoj terapiji negde u Kanadi. Žive u napuštenoj prikolici na obodu šume kraj malog, suburbanog gradića daleko od bilo kakvog većeg urbanog centra. Pred svaku dozu kriziraju, moraju na redovne kontrole i sve što već ide. Nije im lako, para nemaju, vrata su im zatvorena. A posao zvuči kao vic.

Zato oni imaju štos da kradu benzin iz parkiranih automobila i da ga koriste za svoju kosilicu. Na taj način nude usluge meštanima. Dobiće neku lovu ako nešto pokose, ponekad čak i neku siću da ne pokose, nego da se samo maknu. Ali stare raspale kosilice imaju taj grozan običaj da se kvare, pa ostaju bez opcija.

Znamo kakvi su narkomani i na šta su spremni, oni su po filmovima uglavnom strašilo za takozvani pošten svet. Druga krajnost je svojevrsni narkomanski i narkofanski stilizirani snobizam koji mi je, moram priznati, zabavniji. Retko kad su predstavljeni realno, kao ljudska bića u problemima koja mogu biti čak i simpatična. Međutim, štos sa filmom Werewolf debitantkinje Ashley McKenzie je potpuno novi: oni su ovde ne samo produkt, nego pre svega deo, možda najupadljiviji deo, ukupnog pejzaža: depresivnog, propalog, beznadežnog.

Ashley McKenzie dolazi iz jednog takvog mesta, a par koji reketira građane svojom kosilicom je deo lokalnih priča. Ali Werewolf nije pokušaj dokumentacije ili rekonstrukcije, koliko jedna reimaginacija. Šta bi oni radili, kako bi se ponašali? Takođe, droga (ili skidanje kao najteži deo) ih ne definira, mnogo veći problem od toga su njihovi očajni međusobni odnosi, činjenica da su potpuno različite ličnosti i u Nessinom slučaju, jedna potpuno drugačija ovisnost: ona o nekoj, najčešće potpuno pogrešnoj osobi.

Autorica pokušava da paralelno sa tim toksičnim odnosom oslika svoju okolinu i u tome delimično uspeva. Njih dvoje su takvi sa dobrim razlogom: Blaise je nervozan i nadrkan na sistem, Nessa mu je podložna iako bi za nju bilo bolje da ode negde drugde prosto zato što nema alternativu. Oni su ljudi bez prave šanse, ali svejedno nisu simpatičan prizor.

Werewolf je mali film sa uglavnom neprofesionalnom postavom sačinjenom od autoričinih prijatelja i poznanika. Proces pripreme je, prema njenoj izjavi, trajao godinama. Ona je razvijala scenario, ali je u toku relativno kratkog snimanja polazila za improvizacijom. Ono oko čega se može voditi debata je fotografija, izuzetno asocijativna, ali kojom dominiraju čudni fokusi i još čudniji rakursi koji ponekad akcentiraju detalje koje možda ne bi trebalo. Za svaku pohvalu je zvučna shema sačinjena od zvukova iz okruženja u koju se muzika uključuje tek prema kraju.

Daleko od toga da je Werewolf savršen film. Nije čak ni naročito dobar, a za svojih 80 minuta trajanja neretko postaje naporan i frustrirajući. Ali imajmo u vidu njegov opseg, njegov budžet, mladost i neiskustvo njegove autorice i njenih saradnika. Dobra vest je da svi oni pokazuju prilično potencijala i da nisu zalutali u svet filma, premda moraju još toga da probaju i da nauče.

22.2.17

La reina de Espana / The Queen of Spain

2016.
scenario i režija: Fernando Trueba
uloge: Penelope Cruz, Antonio Resines, Jorge Sanz, Rosa Maria Sarda, Santiago Segura, Cary Elwes, Mandy Patinkin, Arturo Ripstein, Clive Revill, J.A. Bayona, Javier Camara, Ana Belen, Aida Folch, Chino Darin

Prilično sam ponosan na svoju izdržljivost i etičku odluku da film, koliko god loš bio, odgledam do kraja. Sa projekcija ne izlazim nikad, osim ako na žurim baš žestoko na sledeću. Radije ću pregristi i izdržati muku (jer svaki film može poslužiti makar kao negativan primer), možda čak i “zakljucati” na po par minuta. Međutim, sa The Queen of Spain sam prekršio svoje svetlo pravilo i izašao na pola filma. Osećaj je bio u neku ruku oslobađajući.

U odbranu profesionalne etike i možda u odbranu filma, treba reći da je festivalski ritam naporan, naročito na velikim festivalima poput Berlinala, a nakon dve jutarnje projekcije, najčešće ništa hrane i previše kofeina i cigareta da zavaraju umor, kola se često slome na trećem ili četvrtom filmu dana, onom rano-popodnevnom ili rano-večernjem, ako dotični nije makar dobar. Za ono za šta bismo progledali kroz prste u nekom drugom slučaju, ovde ćemo shvatiti kako nam je par kobasica sa senfom i rupa od sat vremena za pisanje, surfanje ili dogovaranje sastanaka primamljivija od sedenja u kino-dvorani na lošem ili dosadnom filmu.

The Queen of Spain nije dobar film ni u kom slučaju. Nije čak ni naročito zabavan, ma koliko se Trueba trudio da ga takvim načini. Iskreno, nije čak ni nov, a nije niti baš potreban. Reč je, naime, o nastavku Truebinog filma The Girl of Your Dreams (1998) koji prati špansku filmsku ekipu u nacističkoj Nemačkoj kroz zgode i nezgode zeznute produkcije u kojoj vrlo malo toga ide po planu. Nastavak je na sličnom kursu, samo u Francovoj posleratnoj Španiji, dok je produkcija zapravo sumnjiva hollywoodska.

Reč je tu o uvek istom štosu sa blesavim svetom filmadžija u kojem se pederi i lezbejke međusobno žene da bi jedni drugima služili kao maska, u kojem je američki glumac koji snima u Evropi glup kao noć, a američki reditelj mator kao Biblija, pijan kao majka ili i jedno i drugo, u kojem su lepa glumica koja ima svet pod nogama i asistent režije koji nikada nema sreće u životu zaljubljeni, ali bez šansi da njihova veza uspe. Trueba tu ubacuje i političku liniju kada dotični nesrećni asistent završi posle nacističkog u Francovom radnom logoru. Naravno, tu su i bezobrazni tehničari, alavi i mutni producenti, površni glumci i statisti koji su možda čak i retardirani.

Lako za reference, ko ih pohvata – pohvata. Nije ih ni tako teško pohvatati, naročito one koje se tiču onog dela istorije filma koji važi za opšte obrazovanje jednog filmofila. Sa onim drugima, striktno vezanim na The Girl of Your Dreams, stvari ipak stoje drugačije. Budimo pošteni i recimo da ova korektna komedijica nije bila remek-delo ni onda, pa je malo verovatno da je se neko danas još seća i da mu reference na nju u njenom ne baš bistrom nastavku baš mnogo znače. Čak ni domaća publika nije progutala udicu, pa je zapravo čudno kako je jedan ovakav nepotreban nastavak završio u specijalnom programu Berlinala.

Ono što se ističe kao pozitivna strana filma je uvodna montažna sekvenca u stilu Forresta Gumpa, jednako inspirativna i simpatična kao i montaže u Zemeckisovom filmu, ali jednom kad tih pet minuta prođu, film gotovo sigurno neće uhvatiti isti momentum. Takođe, gluma je lepršava i puna improvizacije, odnosno varijacije na temu starih likova i njihovih ranijih pizdarija, pa koliko upali – upali, a ne upali uvek zbog dosta nespretno složenog zapleta i situacija koje graniče sa bizarnima, ali na neprijatan način. Dakle, samo za fanove, ako ih je još ostalo.

21.2.17

Tiger Girl

2017.
režija: Jakob Lass
scenario: Jakob Lass, Eva-Maria Reimer, Ines Schiller, Nicholas Woche
uloge: Ella Rumpf, Maria-Victoria Dragus, Enno Trebs, Franz Rogowski

“Zašto želiš biti policajka? Jesi li možda s Istoka?”, upitaće slobodoumni berlinski zgubidani naivnu curu koja je upravo okinula prijemni ispit u pandurskoj školi, pa se zaposlila u zaštitarskoj firmi. Ta dva povezana pitanja su i inače najviša tačka humora i samosvesti nemačkog omladinskog filma Tiger Girl koji verovatno želi biti snažna feministička izjava, ali se gubi u meandrima i krugovima i moralnim dilemama koje retko kad dovode do poente.

Šteta, jer film ima onu maničnu tinejdžersku energiju kakva nam često nedostaje u filmovima u kombinaciji sa zanimljvim uglom gledanja, postavkom tela, moći i fizičke snage u prvi plan. Koliko često imamo prilike videti devojke koje se suprotstavljaju jačem polu na ulici, a ne kod kuće? Koliko često u tom kontekstu njihova pravedna borba postaje izvitoperena kada počnu nastupati sa pozicije moći? Još kada je sve začinjeno humorom, snimljeno atraktivno, propraćeno glasnim soundtrackom i manično montirano tako da drži pažnju čak i kad odlazi stramputicom u lagano popovanje ili kada zapravo ne ide nikuda.

Barem su naše dve junakinje zanimljiv prizor. Maggie (Dragus), kasnije nazvana Vanilla nalazi se na onoj životnoj prekretnici, a nije sigurna kuda dalje. Naivno misleći da će kao policajka moći biti društvu od koristi, a ljudima na usluzi, nalazi se u nebranom grožđu posle neuspeha, pa ide linijom manjeg otpora i zapošljava se kao čuvar u tržnom centru. Mekana kakva već je, ona ne uspeva se na poslu i van njega postavi kao autoritet, pa često biva saterana u kut, bilo od strane frajera koji ne misle ništa loše, ali im je nastup napadan, bilo od strane onih koji zapravo imaju zadnje namere.

Srećom pa joj u pomoć dolazi samouverena Tiger (Rumpf) koja uživa u makljaži s nasilnicima, za šta će joj se Vanilla odužiti, pa njih dve započinju jedno divno prijateljstvo. Ali koliko god Tiger bila opasna na ulici, kod kuće je vrlo podložna dečku i njegovim cimerima, što je u kombinaciji sa životnim uslovima (na rubu beskućništva) gura prema kriminalu. Vanilla je prati, prvo nevoljko, onda sa sve većim žarom, ne samo iz zahvalnosti, nego i zbog želje za avanturom.

Ta silna energija, nažalost, ne konvergira u nešto smisleno. To donekle ima veze sa produkcijskom kućom, odnosno pokretom koji stoji iza filma, FOGMA. Oni imaju svoj manifest u kojem pozivaju na borbu protiv lažnog profesionalizma i umesto toga ističu improvizaciju i kolektivnu kreaciju. Štos je u tome da Tiger Girl odstupa od manifesta utoliko što ima relativno čvrstu narativnu strukturu na koju se kači improvizacija. Međutim, reditelj Lass, nenaviknut na takav sistem ne uspeva da do kraja prenese poentu i čini se kao da nas više zabavlja.


Istini za volju, ima i sa čim i sa kim. Ella Rumpf (Chrieg, Raw) se već pokazala kao efikasna opasna cura, a rumunsko-nemačka glumica Maria-Victoria Dragus (The White Ribbon, Graduation) se s pravom smatra jednom od nadolazećih zvezda evropskog filma. Uz zapažene epizode mladih i perspektivnih nemačkih glumaca, Tiger Girl nije dosadan film. Ali da ne uspeva realizirati svoj potencijal - ne uspeva.

20.2.17

Golden Exits

kritika originalno objavljena na Monitoru
2017.
scenario i režija: Alex Ross Perry
uloge: Emily Browning, Adam Horovitz, Mary-Louise Parker, Lily Rabe, Jason Schwartzman, Chloe Sevigny, Analeigh Tipton

“Ljudi ne snimaju filmove o običnim ljudima koji zapravo ne rade ništa” - Naomi

U toj rečenici je sažeta filozofija kojom se Alex Ross Perry vodi kroz ceo film Golden Exits. Na stranu upitna istinost te tvrdnje, ona stoji u centru različitih filmskih pokreta od kojih je najsvežiji mumblecore, Perry odatle počinje i odlazi mnogo dalje u ispitivanju običnih života prožetih nesrećom i usamljenošću u ljudskom okruženju.

Opet, Golden Exits nije mumblecore film. Odnosno, nije samo to. Perry je jedan od poštovalaca filmske istorije i dopušta da različita kinematografska nasleđa utiču na njega. On nije ni plagijator ni kompilator, a svaki njegov film je promišljen, originalan i svež. Istina, centralne uticaje na njegove filmove nije teško prepoznati, u Listen Up Philip (2014) je spojio Woodija Allena sa Philipom Rothom i zapravo napravio ekranizaciju romana koji Roth još nije napisao, a Queen of Earth (2015) je bio sjajna varijacija na temu Bergmana. U Golden Exits se kao velika inspiracija provlači francuski filmaš Eric Rohmer čiji su se motivi ukorenili u američkom nezavisnom i umetničkom filmu i čije je tragove moguće naći posvuda, od Allena do Noah Baumbacha.
U pitanju je priča o povezanom krugu ljudi u Brooklynu. Nick (Horovitz) je nesrećni arhivista koji u svom podrumu slaže i preslaguje zaostavštinu pokojnih osoba. Njegov poslednji posao se tiče pokojnog oca njegove žene Alysse (Sevigny), a formalni poslodavac je njena sestra Gwen (Parker). Alyssa još uvek gaji sumnje zbog Nickovog ranijeg neverstva, a Gwen ga otvoreno ne podnosi, dok prema sestri gaji pasivno-agresivni i patronizirajući ton. U toj situaciji, dolazak nove asistentice, studentice iz Australije Naomi (Browning) neće puno ubrzati posao, ali će uzburkati duhove.


 Opet, ni Naomi nije cura bez mozga, pa će Nickove manje ili više diskretne sugestije ignorirati i od njega zapravo učiti arhivarski zanat. Međutim, njena nesreća je što joj je jedini kontakt sa New Yorkom (osim posla kod Nicka) sin majčine prijateljice Buddy (Schwartzman) prema kojem gaji simpatiju od detinjstva, ne sluteći da se i on pretvorio u ogorčenog čoveka. On je, sa druge strane, u braku sa Jess (Tipton), njihovi odnosi su hladni, Buddy sanja o prevari, ali opet pravi izjavu od toga da ne vara ženu. Jess takođe ima sestru Sam (Rabe), depresivnu i podložnu, zaposlenu kod izuzetno neprijatne Gwen, što zatvara krug ljudi koji tlače i pate, govore i ne slušaju, pokušavajući, a ne uspevajući uspostaviti smislenu komunikaciju koja bi im mogla pomoći da prevladaju svoju nesreću.
Alex Ross Perry svoju studiju nesreće slika osebujnim stilom, najčešće izrazito krupnim kadrovima iz statične pozicije. Zajedno sa svojim standardnim direktorom fotografije Seanom Priceom Williamsom, Perry računa na retro-efekat koji je maksimiziran snimanjem na traci od 16 mm. Zrnasta i nefiltrirana slika ipak deluje toplo i organski, što našim likovima i njihovim prostorima daje određenu ljudsku dimenziju. Atmosfera nesreće i napetosti je diktirana muzikom koju takođe potpisuje Perryjev stalni kompozitor Keegan DeWitt. Ono što počinje kao slobodni jazz ubrzo ide prema orkestraciji i “droneu” u kojem prvo dominiraju gudači, pa onda i klavir, efektivno dižući tenziju prema kraju.

Ono što zaslužuje posebnu pohvalu je izbor glumaca i rad sa njima. Skačući u dubine tuge i nesigurnosti, Chloe Sevigny dugo vremena nije imala bolje ostvarenje. Slično važi i za Mary-Louise Parker koja ima nimalo lak zadatak da odigra ženu koju je nemoguće voleti i koja namerno gura ceo svet od sebe. Emily Browning i Adam Horovitz nisu samo varijacija na temu naivne devojke i pohotnog starca, već deluju kao stvarni ljudi. Uopšte, nezahvalno je pisati i igrati ljude o kojima je teško reći bilo šta pozitivno ili čak zanimljivo, ali glumci uz Perryjevo sigurno vođenje uspevaju da ih prikažu tako da nam čak proradi empatija.

 Tu dolazimo do punog značenja citata s početka teksta, onog o običnim ljudima koji ne rade ništa naročito osim što egzistiraju. Perry je najavio svoju nameru i sproveo je u delo, uspevajući da napravi film koji te ljude tretira sa elementarnim dostojanstvom. Nisam siguran hoće li i kada šira publika van filmskih festivala otkriti njegov rad, ali reč je ne samo o zanimljivom, već i o zrelom i izgrađenom autoru čiji je svaki film vredan pažnje. Golden Exits tu nije nikakav izuzetak i valja se nadati da će se na svetskoj festivalskoj turneji zaustaviti i blizu nas.

19.2.17

A Film a Week - When the Day Had No Name

In the suburbs of Skopje, three days before Easter 2012, four boys were found dead by the lake. They went fishing the morning before. The case still remains unsolved. But this is not their story.”

This is, paraphrased, the title card of Teona Strugar Mitevska’s new film When the Day Had No Name, premiering in this year’s Berlinale section Panorama. It is clear that Mitevska is not trying to solve the police case, not even documenting the boys’ last two days (as another Macedonian author, Milčo Mančevski did with the last passage of his latest film Mothers). This is more of the re-imagination, not that much of the gruesome murder, but more of their coming to age in contemporary Macedonia troubled with poverty, lack of hope for a better future and shadows of ethnic conflicts between Macedonians and Albanians.

Mitevska takes her time to get us acquainted with the characters, all played by newcomers. Milan (Leon Ristov) lives in a recently built mansion with a step-mother (played by the filmmaker’s sister and one of rare professionals in the cast Labina Mitevska) he can’t stand. His best friend Petar (Hanis Bagašov) lives in a cramped home with a lot of relatives and has not so discreet crush on Milan. By the way, Milan is dating Renata (Ines Hodžić), but is not ready to come forward to his friends because Renata could be considered fat and undesirable in the shallow mindset of teen boys.

The rest of the gang are Vladan (Dragan Mishevski), Ace (Stefan Kitanović), Rapae (Ivan Vrtev Soptarjanov) and wheelchair-bound Cvetan (Igor Postolov). They spend their days wandering around the decaying post-socialist suburbs, talking trash on the school playground, getting in a fight with some local Albanian boys their age, boasting about their manhood and planning a night in town and a fishing trip together. In the background we can see the desperation and graffiti full of the on-the-nose symbolism like “No future”.

The film has a nice, deliberate pace and is heavier on the atmosphere than on plot, but it is not devoid of it. Mitevska stays discreet enough in her choices not to show everything, which is especially important in the “whorehouse” scene, where she stays on the corridor with the group, while they one by one go to the room to “have their fun”. The film is masterfully shot by French DOP Agnès Godard (The Falling, The Sister) and edited by Stefan Stabenow (Babai, In Bloom) and Sophie Vercruysse (Baden Baden, Our Children), and the strings drone by Jean-Paul Dessy dictates the mood in a delightfull way.

The problem is, however, the treatment of the teen characters. They function well as the group character, but they are not developed enough on an individual level. Milan and Petar actually resemble human beings, but the rest of the gang are stripped-down to one or two traits and quirks. For instance, Vladan dates a divorcée, so he actually knows a thing or two about women, Ace is a nationalist and a loud-mouth chauvinist, Rapae is “the crazy one” because he has long hair and a motorcycle and Cvetan, aside of his handicap, is the only one with moral doubts about having fun in an illegal brothel. That kind of sketching the characters takes its toll when they start to fall out with one another, which feels kinda forced.


The other trouble is much more common in cinema: the filmmakers rarely have contact with real teens so they could understand their world-views. Mitevska is no exception to that, her characters are more like how she imagines the boys of that age than what the boys are actually like. In the film a bunch of 18-year-olds are acting like infantile 13-year-old kids. That might work for the director to prove her point about some sort of arrested development in an impoverished country on a brink of the war, but that is pretty standard for nowadays East European art house cinema. When the Day Had No Name is a good example for that: visually polished, well-intended, but pretty unremarkable, almost ideal to be some sort of a festival “filler”.

18.2.17

The Dinner

2017.
scenario i režija: Oren Moverman (prema romanu Hermana Kocha)
uloge: Richard Gere, Steve Coogan, Laura Linney, Rebecca Hall, Chloe Sevigny, Charlie Plummer

Gledati ljude kako se svađaju u fikciji je zanimljivo, čak i kad je razlog prilično banalan. Postavka je skoro nemoguća za zeznuti. Bilo da se radi o ljudima koji se upoznaju usled incidenta, pa u svađama menjaju strane (Carnage), bilo da se radi o familiji sa duboko zakopanim tajnama koje izbijaju na površinu jer naprosto moraju (Festen). U “svađalačkoj” literaturi visoku popularnost uživa roman Het diner holandskog pisca Hermana Kocha koji je preveden na preko 20 jezika i postao internacionalni hit, te doživeo dve ekranizacije, holandsku (2013) i italijansku (2016). Treća, američka i visokoprofilna, upravo je imala premijeru u Berlinu.


Oren Moverman je svakako scenarista i reditelj na kojeg se računa u Hollywoodu i u indie svetu. Iza sebe već ima nominaciju za Oscara za originalni scenario za (po)ratnu dramu The Messenger (2009) o mladim vojnicima koji javljaju vesti rodbini poginulih, koju je i sam režirao, zapažene autorske projekte The Rampart (2011) i Time Out of Mind (2014) u kojem je ponovno aktivirao karijeru Richarda Gerea kroz atipičnu i totalnu deglamurizaciju, te nekoliko scenarija za naslove koji su privukli pažnju publike i kritike poput biografskih filmova na muzičke teme Love & Mercy (2015) i I’m Not There (2007). Sa njegovom potpunom autorskom kontrolom i zvezdanom, a opet intrigantnom glumačkom postavom, čini se da svađa uz večeru po motivima globalne uspešnice ne može poći po zlu. Ali...
Radi se tu o dvojici braće, bivšem profesoru istorije Paulu (Coogan) i političaru u strelovitom usponu i vodećem kandidatu na izborima za guvernera Stanu (Gere) koji se, skupa sa ženama Claire (Linney) i Katelyn (Hall) nalaze u ekskluzivnom restoranu na večeri da bi raspravili jedan događaj iz prošlosti koji se tiče njihove dece. Odnos među braćom nikada nije bio idiličan, Paul nije samo zavidan, nego ima i istoriju bolesti i nijedan ni drugi ne žive u naročito skladnim brakovima, Stan zato što je skot, a Paul zato što je šonjav. Naravno, kako večera odmiče i kako se otkrivaju incidenti iz prošlosti, a onaj koji je i razlog okupljanja polako dobija pozadinu, situacija je sve zagrejanija i na rubu pucanja.

U teoriji, ali ne i u praksi. Razloga za to je gomila. Prvi i osnovni je to da Moverman, začuđujuće, ne uspeva da uspostavi konzistentan ton, idući sa polazne tačke ozbiljne porodične drame čas u bizarni i crni humor, čas u raspravu o moralu i moralnosti. To se sve da izdržati dok bizarni momenti ne postanu suviše bizarni, a time i nepotrebni (kao onaj flashback sa memorijalnim centrom iz Gettysburga), a rasprava o moralu ne postane popovanje na temu toga da političar ne može doneti ispravnu odluku koja nije sebična.

Iako to u početku deluje kao smela autorska odluka, ispostavlja se da je drugi problem insistiranje na zadržavanju strukture romana u kojem su poglavlja nazvana prema sledovanjima na bogataškoj večeri i gde se dijalog prekida unutrašnjim monolozima nepouzdanog naratora Paula koji vode u flashback za flashbackom. Iako je inicijalno dobar autorski štos da se incident sa klincima proširuje i stavlja u sve jasniji kontekst, problem je to što se Moverman prečesto vraća na to mesto, pa se efekat gubi umesto da se gradira. Dodatni problem je generalno inflacija flashback momenata u kojima ćemo upoznati i Stanovu bivšu suprugu Barbaru (Sevigny) i sve okolnosti Paulove bolesti i Clairinu prošlost i još koješta što možda detaljnije oslikava pozadine likova, ali za radnju filma nije naročito bitno, pa iste te likove čini previše nalickanima.
Treći i najveći problem koji od The Dinner čini skoro kriminalno gledalačko iskustvo je njegov kraj koji se istovremeno i razvlači i pretrpan je i Moverman uspeva da ga odseče na potpuno arbitrarnom mestu. To naglašava i probleme sa tonom, ali i one sa tempom, pa Moverman ostavlja dojam autora koji nije znao ni šta bi ispričao, ni kako bi to učinio.

Jedna od retkih potpuno neproblematičnih stavki su glumci. Richard Gere svog ljigavog političara igra potpuno profesionalno. Rebecca Hall sjajno kanalizira pasivnu agresivnost. Steve Coogan retko ima takve uloge, sa tolikom dozom neuroze u dramskom registru, ali deluje kao da uživa u svakom momentu. Međutim, prava poslastica je Laura Linney koja prosto proždire svoj tekst igrajući ženu koja sve drži pod kontrolom.

Međutim, dobra gluma i nekoliko inspirativnih štoseva nisu dovoljni da pokriju nedostatak doslednosti kod Movermana kao scenariste i reditelja. The Dinner neopravdano predugo traje i gubi se u detaljima. Šteta, pošto je roman obećavao i emocije i zabavu, ali The Dinner kao hibrid Carnage i Festen jednostavno ne funkcioniše...

17.2.17

Fences

2016.
režija: Denzel Washington
scenario: August Wilson (prema sopstvenoj drami)
uloge: Denzel Washington, Viola Davis, Stephen McKinley Henderson, Jovan Adepo, Russell Hornsby, Mykelti Williamson

Jedno je sigurno: na ovogodišnjim Oscarima barem neće biti cele #OscarsSoWhite šarade. Nominacije su poznate i ima predstavnika manjina koji ne samo da popunjavaju kvotu, nego zapravo i imaju šanse za kipiće. Moguće je da su se studiji posuli pepelom, pa u pogon stavili neke afroameričke priče. Možda je to samo interventno, jednokratno rešenje gorućeg problema, a možda početak jednog sistemskog pristupa. Videćemo kako će se stvari odvijati na dodeli prestižnih nagrada narednih godina, a dotle – ko živ, ko mrtav.


S tim u vezi, Fences kao “najafroameričkiji” (idiotske li konstrukcije) predstavnik, nije pokupio četiri nominacije slučajno. Dve od njih su potpuno zaslužene, dvostruki dobitnik Denzel Washington je odigrao vrlo dobru glavnu ulogu, dok je Viola Davis pomerena u kategoriju sporednih još na Globusima, gde je i pobedila, verovatno radi većih šansi, premda ne bi bilo pogrešno njenu ulogu isto smatrati glavnom. Nominacija za najbolji film nekako prati glumačke po automatizmu, čak iako Fences ni u kom slučaju nije impozantno filmsko dostignuće. A kad smo kod mrtvih iz prethodnog pasusa, već 11 godina pokojni dramski pisac August Wilson sada ima priliku da posthumno dobije nagradu za adaptaciju svoje drame u draft scenarija.
Sad, koliko god Wilson bio genijalan dramski pisac koji se može staviti rame uz rame sa velikanima poput Arthura Millera i Eugenea O’Neilla (Fences funkcioniše kao afroamerički odgovor na Smrt trgovčkog putnika i Dugo putovanje u noć) i koliko god Fences, inače šesti nastavak u ciklusu u kojem svaka drama tematizira probleme afroameričke populacije u jednoj dekadi, bilo remek-delo američke drame, kao scenario za film to naprosto nije to. Jednostavno rečeno, logika je teatarska, sa sve masivnim monolozima i epizodistima koji po nekoliko minuta objašnjavaju da idu negde pre nego što na scenu stupi drugi lik, a jedini odmak je nekoliko situacionih scena u kojima se izlazi iz okvira kuće i okućnice.

Realno, ni Denzel Washington se nije proslavio sa svojom režijom: Fences izgleda kao filmovani komad teatra, a slavni glumac kao reditelj ne dobacuje dalje od toga da kad treba opali švenk na neki detalj ili da nam obavezno pruži reakciju u kontra-planu. Može se pohvaliti posvećenost detaljima perioda i miljea (reč je o 50-im godinama i afroameričkom radničkom predgrađu Pittsburgha) i rad sa glumcima, ako je to uopšte bilo potrebno, jer gotovo svi, uključujući i samog Washingtona i njegovu partnerku Violu Davis, dolaze direktno iz broadwayske postavke iz 2010. godine, dakle poznaju likove do u tančine.

Takođe nije bilo intervencija kada je u pitanju radnja. Pater familias Troy Maxson (Washington) se isprva čini kao slika i prilika poštenog čoveka. Nepismen je, pa radi kao đubretar i gotovo svaki dolar donese u kuću svojoj ženi Rose (Davis). Svakog petka će si priuštiti sitno zadovoljstvo: bocu džina i blejanje u dvorištu sa najboljim prijateljem Bonom (fantastični Stephen McKinley Henderson). Možda prokrestinira sa postavljanjem ograde u dvorištu, ali možda i za to ima dobar razlog: da nauči sina Coryja (Adepo) vrednosti napornog rada. Treba ga razumeti, namučio se u životu, bio je u zatvoru, sticajem okolnosti mu je san da se profesionalno bavi bejzbolom pao u vodu, brine se o bratu (Williamson) koji je ranjen u ratu, što je ostavilo psihofizičke posledice, ali je svejedno uspeo da pošteno radi i živi, pa ima prava da voli zvuk svog glasa i da malo smara kad se narolja.
Međutim, Troy Maxson ima i svoju mračnu stranu. Ne samo da je nepoverljiv prema “belačkom svetu” koji se ipak menja (građanska prava nisu došla preko noći, bio je to dugotrajan proces) čak i kad od toga ima direktne koristi (postaje prvi crni vozač đubretarskog kamiona u gradu), nego tako začauren u starim uverenjima vrši teror nad svojom decom. Sin iz prvog braka Lyons (Hornsby) pokušava da uspe kao muzičar, susrećući se samo sa očevim otrovnim komentarima. Cory ima šanse za sportsku stipendiju pošto je prilično dobar u američkom fudbalu, ali otac to ne podržava. Pitamo se je li to samo zbog gorkih iskustava ili stvarno ne bi mogao da podnese da se sinu ostavi san kad njemu već nije. Takođe, kao i svaki tiranin, misli samo na sebe u emotivnom smislu, a eksces sa ljubavnicom je samo još jedan.

Više nego o položaju crnog radništva, Fences govori o disfunkcionalnoj familiji i umirućem, a žilavom patrijarhatu u kojem Troy prezire svog oca koji je imao sluganski mentalitet i ostavio kosti na polju pamuka na kojem je i sina terao da radi od malih nogu, ali će isti obrazac ponoviti na svojoj deci. Lyons se od tog terora izvukao samo zato što nije s njim odrastao, pa samo trpi uvrede. Cory je tu mnogo gore prošao, čak i sa majčinom zaštitom. Upravo u smislu ponavljanja obrazaca indikativna je poslednja deonica ovog teatarski posloženog filma i zbog nje valja odsedeti prethodna dva sata, premda bi ovaj materijal svakako bolje izgledao na daskama.
Najjači adut su glumci. Denzel Washington je vrlo dobar kao Troy, njegova mračna strana nije čisti bes koji ruši sve pred sobom već izraz slabosti i slomljenosti. To je u velikoj meri njegova intervencija, odnosno prilagodba lika sopstvenom tumačenju i racionalizaciji, ali ne samo da savršeno funkcioniše, nego zapravo i poštuje izvorni materijal. Epizodisti su unikatni i pamtljivi u tumačenju svojih likova, sve ide kao po loju, a Hendersonova izvedba je maestralna, ma koliko više smisla imala na drugom mediju. Što se Viole Davis tiče, njena izvedba je “tour de force” koji se ogleda u svakom pokretu i svakoj rečenici, a ne samo onom monologu “za oscara”.

Fences ni u kom slučaju nije loš film, ali nedostaci ga suviše koče. Filmovati teatar nije nimalo lak posao i na njemu su zube polomili i jači igrači od Washingtona. Njegov “hands off” pristup će ga doterati do nivoa pristojnog, ali ne i preko toga. Treba poznavati oba medijuma i zanat režije, a ne samo imati želju da dramski klasik dobije ekranizaciju.

16.2.17

Touched with Fire

2015.
scenario i režija: Paul Dalio
uloge: Katie Holmes, Luke Kirby, Griffin Dunne, Christine Lahti, Bruce Altman, Kay Jamison, Paul Dalio

Po teoriji kliničke psihologinje Kay Jamison, bipolarni poremećaj ličnosti (ranije poznat kao manična depresija) neraskidivo je povezan sa pojačanom emotivnošću i kreativnošću, pa čak i sa umetničkim darom. Nije to bez ikakvog pokrića kada sastavimo listu potencijalnih maničnih depresivaca među pesnicima, slikarima, kompozitorima i inim autorima, ali teorija se može oboriti na osnovu toga što je gospođa Jamison i sama osoba sa bipolarnim poremećajem ličnosti, pa se može smatrati pristrasnom.

Bipolaran i pristrasan je i filmaš Paul Dalio i očito pod uticajem teorije gospođe Jamison, kao uostalom i njegov dugometražni prvenac Touched with Fire. Međutim, svakako mu se mora priznati da je iskren i otvoren i da, uprkos sentimentalnosti za svoje dvoje protagonista – ljubavni par bipolaraca, visine manije i dubine depresije portretira kao neko ko vrlo dobro zna šta je to, kako se ta spirala pokreće i šta sa sobom donosi. Ne samo da je sebi namenio simpatičnu, ali svejedno tužnu cameo ulogu jednog od pacijenata koji bi se menjao sa lekovima kao deca sa sličicama, već je i Kay Jamison dao cameo ulogu same sebe kao svojevrsnog gurua za bipolarni poremećaj.

U velikoj meri se Touched with Fire može čitati kao autobiografija. Daliove sličnosti sa likom Marca (Kirby) su neizbežne: obojica su opčinjeni mesecom i nastupali na freestyle rap događajima pod nadimkom Luna (termin “lunatic” ima slično poreklo), obojica su pisali poeziju i obojica su se povlačili po institucijama, uzimali lekove i prekidali s njima. Dalio tvrdi da je i lik Carle (Holmes), Marcove ljubavi koju upoznaje u bolnici i sa kojom upada u zajedničke manije i u vezu, baziran na stvarnoj osobi sa sličnom pozadinom. U principu mu možemo verovati, zašto bi nas lagao.

Dalio je i dovoljno bistar i kreativan reditelj da filmom pokušava emulirati bipolarni pogled na svet sa kamerom u stalnom pokretu, čestim promenama rakursa i živim bojama koje simboliziraju emocije pojačane do maksimuma. Iako će ponekad preterati sa simbolikom, jasno je da autor zna o čemu govori i šta želi postići, a i kanadski glumac Luke Kirby se pokazao kao pun pogodak za autorovog dvojnika. Možda ne na nivou ostvarenja Bradleya Coopera u Silver Linings Playbook, ali svejedno. Kirby sasvim solidno upotrebljava i galeriju prilično poznatih, a opet pomalo skrajnutih i zaboravljenih glumaca u epizodnim ulogama roditelja našeg para.


Problem je u Katie Holmes koja je zbog producentskog “credita” bila neizbežna u podeli. Da stvar bude čudnija, ona ovde čak i nije partikularno loša, usuđujem se reći da joj je ovo možda i najbolja uloga u kasnijoj fazi karijere. Nije ni da se ne trudi, ali ona je jednostavno slabašna glumica koja će verovatno biti upamćena samo kao bivša žena Toma Cruisea i čija svaka uloga liči na onu koja ju je izbacila na površinu, Joy iz Dawson’s Creek. Jednostavno, ne “kupujemo” je kao bipolarnu odraslu osobu, ne verujemo njenim manijama i depresijama, više deluje kao neodrasla klinka koja piše lošu poeziju i fantazira, jer svi smo mi pomalo bipolarni.

15.2.17

Neruda

kritika objavljena u časopisu Identitet
2016.
režija: Pablo Larrain
scenario: Guillermo Calderon
uloge: Gael Garcia Bernal, Luis Gnecco, Mercedes Moran, Alfredo Castro, Pablo Derqui, Emilio Gutierrez Caba, Alejandro Goic

Pablo Neruda, veliki pesnik, ljubavnik, političar, bonvivan, borac, komunista, patriota, jedan od onih koje možemo nazvati esencijom latinoameričke duše. Genije. Pablo Larrain, trenutno najkompletniji latinoamerički reditelj, detektor i analitičar patoloških pojava u društvu, borac protiv istorije nasilja, hrabri ikonoklast koji se usuđuje da razruši svaki popularni mit. Možda čak i genije. Čileanac o Čileancu, Pablo o Pablu, reditelj o pesniku, ali nikad o samom sebi iako jedino samom sebi ostaje dosledan po estetici i stavu. Jedan od onih filmova koji po opisu deluju tipično, a zapravo će biti jedno od najneobičnijih filmskih iskustava. Ikada.

Biopic je uglavnom potrošen žanr koji nekako vadimo iz naftalina u sezoni nagrada jer žiriji i akademije vole nagrađivati romantizirane biografije poznatih lica. Ako su ta poznata lica nečim zadužila svet ili makar podigla malo prašine, još bolje. Zašto tako nešto ne bi bilo snimljeno i o Nerudi, pesniku čija će se zbirka naći u kolekciji svakog intelektualca koji drži do sebe. Zaslužio je, svojim pisanjem, svojom istrajnom borbom protiv opresije radničke klase i fašizma koji se u Čileu dizao tek posle rata, pa i, dovraga, onim epskim begom preko Anda u Argentinu i dalje u Evropu.
 U rukama nekog drugog, ne nužno manje veštog, ali svakako manje hrabrog autora, to bi bio još jedan od tih salonskih filmova skrojenih po meri raznih žirija i konzumentske publike i možda bi, ovisno o autorovoj veštini i sklonosti ka patosu, to čak bio i solidan film. Larrain ne igra tu igru, ne nudi zašećerenu i melodramatičnu sliku, od svog subjekta ne radi sveca i mučenika i nikome se ne dodvorava. Umesto toga, on nam daje mrak, opservaciju, provokaciju, cross-genre intervencije i rušenje svih uvreženih mišljenja. Najviše od svega, on perfektno “skida” Nerudin duh i nudi nam ga u filmskom obliku. Na nama je da ga prepoznamo i zavolimo.
Faktografija je tu, bez ulepšavanja. Godina je 1948. i komunistička partija je zabranjena u Čileu. Za senatorom Nerudom (Gnecco) je izdata poternica koju je potpisao predsednik Videla (Castro) lično. Za taj slučaj je zadužen naš nepouzdani narator, mladi, ambiciozni i opservantni inspektor Peluchonneau (Bernal), čovek koji ne preza ni od čega kako bi se istakao i politički “tvrdolinijaš” kada je u pitanju borba protiv komunizma.
Pre nego što Neruda zaista pobegne iz Santiaga, upoznajemo se sa njegovim stavovima i navikama. Kao ubeđeni komunista, na rečima je uvek na strani radnika, potlačenih i malih ljudi, u razgovoru, javnim nastupima, parlamentu i literaturi. Kao cenjeni i slavljeni pesnik sa internacionalnim vezama, pak, on živi buržoaskim životom i to mu ni najmanje ne smeta. Oženjen je bogatom argentinskom naslednicom Deliom del Carril (Moran) i njih dvoje često priređuju zabave kod sebe doma na kojima se okuplja salonska levica. Neruda pritom često zalazi u bordele, provocira policiju i političke protivnike i jako voli zvuk svoga glasa, bilo da recituje svoju poeziju, uzvikuje parole ili drži političke traktate. Genije je tu prisutan u svojoj celovitosti, čine ga i vrline i mane, naročito mane.
Dalja razrada tih događaja oko bekstva me je, priznajem, jako iznenadila. Prvo, imamo naizgled antagonistu kao naratora i njegova naracija je cinična barem u jednakoj meri koliko je opservantna i izuzetno koloritna. Naš vrli inspektor je zapravo tipičan noir-detektiv i to nam je jasno i po njegovom rečniku i po “detektivskoj temi” sa dominantnim saksofonom koja tu naraciju prati.
Ne bi to bilo toliko neobično da nam Larrain i njegov scenarista Calderon nisu priredili još jednu intervenciju u samoj radnji: film postaje detektivska priča u kojoj je inspektor - inspektor, a Neruda drski zločinac na begu koji se sa svojim progoniteljima poigrava tako što im šalje delove svog “magnum opusa” Canto General, ali i “pulp” detektivske romane. Inspektor, logično, postaje sve frustriraniji i frustriraniji, a paranoja ga potpuno obuzima.
Dalje implikacije toga su višestruke. Uzevši u obzir da je Neruda jako voleo “krimiće” i čitao ih za razonodu, ceo taj sled događaja počinje da liči više na neki njegov krimi-roman koji je naškrabao iz zezanja nego na plan zločinačkog genija, što otvara još jedan meta-nivo. Međutim, uzevši u obzir da nam priču zapravo ne priča Neruda, nego inspektor, i to “hard boiled” dosledno, postavlja se pitanje čija je to priča zapravo i ko je tu stvarni lik, a ko tek autorska konstrukcija. Poezija, politika i magija, cinizam i idealizam, stvarnost i fikcija, sve se to stapa u jedno i jedinstveno iskustvo, a sve očekivane granice se nepovratno gube.
Što se stila tiče, Larrain se drži svojih prepoznatljivih tamnih kadrova diktirajući mračno raspoloženje, ali i istovremeno dodajući na atmosferi opojnog noira na način Cortazara i Borgesa u trenucima inspiracije. Teme iz čileanske istorije mu takođe nisu strane, premda se njima direktno bavio jedino u stilski potpuno različitom No! smiljenom na lažnom VHS-u, dok se pre toga istorije doticao tek ovlaš, baveći se događajima koji su bili u drugom planu, ili u slučaju El club njenim posledicama. Dodatna poveznica sa prethodnikom je i neapologetski stav ili provokacija, ovde na temu salonskih komunista, njihovog licemerja, te povremenog “casual” paktiranja sa fašistima kod kuće i na strani. Reditelj u tome ne štedi ni naslovnog junaka, veliki pesnik je manje ili više oličenje upravo toga. U El club je to isto činio sa katoličkom crkvom, odnosno njenim sadašnjim, “umivenim” establishmentom.
Novina je i Gael Garcia Bernal, jedna od najvećih latinoameričkih glumačkih zvezda, ovde postavljen pomalo kontra tipa i zapravo neverovatno efikasan i jeziv u svojoj ulozi kojeg, pak, zasenjuje Luis Gnecco u naslovnoj ulozi. Takvog Nerudu koji je istovremeno i heroj radničke klase i buržoasko razmaženo derište i umetnički genije i skoro patetični ocvali ljubavnik nije nimalo lako igrati, a Gnecco to čini savršeno, izbegavajući zamke heroizma, patetike i naročito karikature. Naravno, u filmu će se pojaviti i Larrainovi stalni glumci, Alfredo Castro i Alejandro Goic, ovde pomereni u drugi plan.
Neruda je jedan od onih filmova koji gledaoca uvlače u svoj svet i teraju ga na razmišljanje u različitim pravcima. O događajima, o likovima, o istoriji, o poeziji, o pričanju priče, o filmu kao umetnosti. Ovakvi filmovi vrlo lako mogu prerasti u opsesiju, temu za bezgranične razgovore i analize. Ne sećam se kojem je to bio-picu pošlo za rukom. Neruda je vrlo blizu remek-dela, a njegov autor se može smatrati savremenim velikanom koji je u stanju podeliti auditorij. Još više čudi činjenica da pored ovako dorađenog filma ove godine možemo očekivati još jedan njegov naslov, i to opet biografski film. Iskreno sumnjam da će njegov prvenac na engleskom jeziku Jackie toliko rušiti konvencije, pre bih rekao da će se s njom Larrain upustiti u lov na nagrade, ako ni zbog čega drugog, onda zato što može.