The Laundromat

kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda i na portalu Analitika

Da je pameti kao što nije, „Panamski papiri“ bili bi otkriće veka i tačka od koje više ništa neće biti isto. Nažalost, sva je prilika da je šansa da se izborimo sa korupcijom na globalnom nivou nepovratno propuštena. Zbog čega je to tako, ostaje nam da se pitamo, ali narodu su generalno, naročito filmadžijama i dokumentaristima, očito mnogo zanimljivije istorijske ličnosti, krunisane glave, zvezde iz ove ili one industrije zabave, leteći ljudi u ogrtačima, tinejdžerske anksioze, ratovi, prirodne katastrofe i teorije zavere, na primer.

Novac je dosadan (osim kada bi ga trebalo trošiti), njegovi tokovi su komplikovani i dave. Ekonomija je takođe po definiciji dosadna sa papirima koji su puni nekih brojeva za koje je potrebna diploma ne bi li se rastumačili. Zbog toga su svoje, što dokumentarne, što igrane hagiografije dobili i Edvard Snouden i Džulijan Asanž, bez obzira na to koliko su nakon „herojskih“ dela napravili gadosti i trulih kompromisa kako bi zadovoljili nove gazde.

S druge strane, afera koja se bavi nečim supstancijalnim, našim i tuđim novcem zbog čijeg skrivanja propadaju škole, bolnice i putevi - nestala je iz medija jednom kada su dva advokata iz panamske firme Mosak-Fonseka završili u zatvoru. Seća li se uopšte još neko te dvojice - Jirgena Mosaka i Ramona Fonseke?

Ispada da ih se Stiven Soderberg ipak seća - i na tome mu možemo i moramo biti zahvalni. Njegov „The Laundromat“ (naslov označava javnu perionicu veša, odnosno veš mašinu koja radi na žetone, s tim da se ovde, logično, radi o pranju novca), premijerno prikazan na ovogodišnjoj Mostri, jeste filmsko delo vredno pažnje i kada je reč o odabiru teme i kada govorimo o razigranoj realizaciji.

Soderberg je sam po sebi raznovrstan autor koji ume da se dohvati svega i svačega žanrovski, stilski, tematski i budžetski. Može se reći da pred sobom imamo jednog od najagilnijih i najraznovrsnijih filmskih stvaralaca modernog doba, ma koliko mu filmovi diljem karijere bili neujednačenog kvaliteta. Njegova ostvarenja, s druge strane, često odišu ljudskošću, odnosno potrebom da se u svakoj ili iza svake priče kriju stvarni ljudi. Nekada je to direktno, kao u drami „Erin Brockovich“ (2000), nekada filozofski kao u rimejku „Solarisa“ (2002), nekada implicitno iskazano kroz humor kao u „Ocean's“ trilogiji i „Logan Lucky“ (2017).

U filmu „The Laundromat“, balansirajući između smrtno ozbiljne teme i pomalo brehtovskog pristupa koji je angažovan, i što da ne - povremeno humoran, Soderberg ispituje stvarne ili fiktivne (ali zbog toga ne manje verovatna) osobe na različitim stranama afere.

Prvo upoznajemo Mosaka (Geri Oldman koji pomalo karikira nemački akcenat) u funkciji naratora koji nam slikovito objašnjava poreklo novca kao merila vrednosti i sredstva plaćanja koristeći se kravama i bananama kao primerima zašto trampa nije uvek moguća. Uvek upadljivo obučen, bilo da je reč o plažnom kostimu ili smokingu, on se šeta po peščari, da bi nakon pronalaska bankarstva ušetao u koktel bar gde žurka počinje i gde mu se pridružuje Fonseka (Antonio Banderas u tipičnoj roli latino muškarčine).

Ljudska priča, međutim, počinje u stvarnom svetu, daleko od malopre opisanog vanvremenskog imaginarijuma. Elen Martin (Meril Strip u jednoj i najvećoj od nekoliko uloga ovde, ali da ne kvarimo užitak) i njen suprug (Džejms Kromvel) odlaze na krstarenje po jezeru sa prijateljima. Divan jesenji dan odjednom se pretvara u košmar kada naleti nevreme, brod potone, a Elen ostane udovica.

Ispada da je brod bio osiguran u prevarantskoj, fantomskoj osiguravajućoj kući čiji je vlasnik završio u zatvoru, a novac na ofšor računu negde na Karibima. U prevodu, na ime osiguranja ne mogu da se naplate ni porodična firma koja je organizovala krstarenje, ni Elen i drugi ožalošćeni koji su izgubili najmilije.

Dodatni udarac za Elen biće i to što će stan koji je kaparisala u Las Vegasu, gde je htela da provede penziju, biti prodat tajnovitom kupcu sa ofšor računom na istom mestu. To će je pokrenuti u akciju ispitivanja, istraživanja i praćenja novčanih tokova, a ispod površine naizgled mirne vode će otkriti ledeni breg mahinacija koje možda tehnički nisu ilegalne, ali su svakako duboko amoralne.

Mosak i Fonseka nisu baš birali klijente, kao ni podizvođače radova u svojoj velikoj finansijskoj shemi. Nije ih bilo briga peru li novac preko limitirano sposobnih zaposlenika kao što je bigamista Bonkemper (Džefri Rajt)... I to novac koji je pripadao narko-kartelu, trgovcima organima, korumpiranim političarima ili običnim „poštenim“ biznismenima kojima se više isplatilo da plate uslugu otvaranja računa i fiktivne kompanije njima dvojici nego da plate porez u sopstvenoj zemlji.

Ono što sledi su uglavnom primeri dati u segmentima, naslovljenim poglavljima između kojih se Mosak i Fonseka pojavljuju kao naratori koji objašnjavaju iskorišćeni mehanizam. Tu ima duhovitih, ali i potresnih momenata, a u epizodnim ulogama ćemo prepoznati plejadu internacionalnih glumaca poput Šeron Stoun, Matijasa Šenaertsa, Aleksa Petifera, Vila Fortea i drugih.

U smislu tretmana materijala, asocijacija je sasvim jasna: Adam Mekej i njegova stara majstorija od filma na sličnu temu (anatomija krize nekretnina i finansijske krize) „The Big Short“ (2015). Čini se da je to svesna Soderbergova odluka: iako će „The Laundromat“ dobijati packe zbog manjka originalnosti, verovatno nije postojao bolji način da se od priče o finansijama i komplikovanim prevarama načini pitak i zabavan film, a da se ipak njegov sadržaj ne „poglupi“ do kraja.

Ovaj film se, međutim, iskupljuje time što je struktura likova preglednija, a priča linearnija i fokusiranija. Odnosno, tačno se zna ko ima epizodnu funkciju u jednom od oglednih primera, ko pripada glavnom toku, a ko je narator. Možda nećemo dobiti Margo Robi u kadi, Selenu Gomez u kazinu ili pokojnog Entonija Burdena u kuhinji, ali će se zato Geri Oldman i Meril Strip žestoko potruditi da nas zabave i nasmeju do suza.

Kao što inače običava, Soderberg je sam sebi bio direktor fotografije i montažer potpisan pseudonimima. To ima i prednosti i nedostataka. Soderberg je, bez sumnje, izuzetno vičan zanatlija. Ima odlične instinkte da pronađe prave uglove da bi postigao maksimalni učinak i potpuno iskoristio potencijal izuzetno dizajnirane scenografije, a osećaj za ritam i dramatiku mu je istančan. Kada je reč o poslednjem, sjajno se poslužio muzikom irskog kompozitora Dejvida Holmsa. Stoga, kada se sve sabere, „The Laundromat“ može da se smatra prilično ispoliranim delom.

Ono što je problematično jeste Soderbergova u poslednje vreme religijska vernost mobilnom telefonu (u pitanju je ajfon, ali sada već i nema tolike razlike) kao uređaju za snimanje. Dotična sprava, međutim, zahteva „Mandušića Vuka“, odnosno Šona Bejkera („Tangerines“, „The Florida Project“) i poseban set anamorfnih objektiva da bi mogao da se približi nivou onoga što snima prava filmska kamera, analogna ili digitalna. Soderberg ipak ne uspeva da kao direktor fotografije uhvati svu tu dizajnersku raskoš.

Većini gledalaca ovo, međutim, neće ni najmanje smetati zbog toga što govorimo o Netfliksovoj produkciji. Film će kao takav biti distribuiran uglavnom po kućnim platformama od 18. oktobra. Do tada će „The Laundromat“ završiti festivalsku mini-turneju (Toronto, Cirih, San Sebastijan) i reda radi 27. septembra zaigrati i u američkim bioskopima... Zlu ne trebalo u sezoni nagrada u kojoj neće biti bez šansi makar za nominacije, ako se filmske institucije zažele nečeg ozbiljnog, a ipak dovoljno razigranog i pitkog.

Guest of Honour

kritika objavljena na XXZ

2019.

scenario i režija: Atom Egoyan

uloge: David Thewlis, Laysla De Oliveira, Luke Wilson, Tennille Read, Rossif Sutherland, Gage Munroe, Sochi Fried

Treba prihvatiti da heroji nekih prošlih vremena u ovim našim nisu nužno u istoj snazi i istoj formi. Opet, je li to razlog da ih otpišemo? Dugujemo li im ipak nešto, makar taj jedan skeptični pogled? Ili ćemo ih po inerciji popljuvati baš onako kako su ih festivali po inerciji uvrstili u zvanične konkurencije, priželjkivati im skoru penziju i uskratiti šansu za iskupljenje.

Atom Egoyan je tako "sahranjivan" najmanje četiri puta pre ovog, još od Chloe (2009) koja je bio "šav na šav" prerada i rekontekstualizacija francuskog trilera. Istini za volju, Devil's Knot (2013) i The Captive (2014) su bili loši i promašeni svaki na svoj način i svaki iz svog razloga. Inercija se unekoliko nastavila i sa Remember (2015) koji je funkcionisao i pored odveć hrabre premise i povremenih logičkih vratolomija, i to samo zbog važnih tema (Holokausta i neumitne starosti), nego i zbog jednostavne elegancije u režiji. Ali nekim mojim kolegama to očito nije bilo dovoljno da vrate veru u Egoyana i njegovu karijeru.

Jednako tako, većina će se povoditi za svojim predosećajima (ili predrasudama) i sada, u primeru filma Guest of Honour. Neki su već požurili da vežbaju svoj humor na očekivanim mestima i nalepe mu etiketu "atomske bombe" i da Egoyanu očitaju bukvicu za to što (neuspešno) reciklira svoje najbolje naslove, one večite iz 90-ih kao što su Exotica (1994) i The Sweet Hereafter (1997). I zaista, Egoyan se ovde bavi svojim standardnim temama, odnosno temama kojima se uvek kroz svoje filmove bavio, a to su otuđenost u okviru porodice, duboko skrivene tajne koje isplivavaju na površinu i tragedije koje udaraju svom silinom. I to čini pomoću vrlo rizičnih dramaturških postupaka (priče u pričama, flashbackovi u flashbackovima kroz četiri vremenske linije), oslanjajući se na vrlo klimavu logiku i često plešući na rubu patetike, ali to ne znači da je Guest of Honour automatski loš film. Jer ako neko ume da se snađe u tim situacijama, onda je to Atom Egoyan.

Film počinje u, hajdemo reći, sadašnjosti u kojoj Veronica (De Oliveira) razgovara sa inteligentnim, modernim sveštenikom Gregom (Wilson) o tome šta bi ovaj mogao reći u svom govoru na sahrani njenog oca Jima (Thewlis), sanitarnog inspektora koji je, kako ona kaže "u životu napravio više sumnjivih izbora".

Jim je verovatno čovek sa tajnom, ali je to i Veronica. Ona je, naime, nedavno izašla iz zatvora gde je bila zbog toga što je navodno zloupotrebila svoj položaj kao učiteljica muzike i zavela svog učenika. Jasno, reč je o nameštaljci koju je izveo nezadovoljni, povređeni i ljubomorni vozač školskog autobusa na izletu, Mike (Sutherland), ali čudno je to da Veronica nije insistirala na svojoj nevinosti, već je oberučke prihvatila robiju želeći da se iskupi za nešto sasvim drugo u prošlosti, za šta se oseća odgovornom.

Opet, taj incident iz prošlosti nas vraća na njenu umiruću majku (Read), oca i njenu prvu učiteljicu muzike Aliciju (Fried), na ljubavni trougao i tragediju koja je usledila i koja se prenosi i ponavlja kroz ceo njen život. Iako se Veronica tu čini kao centralni lik i lik sa najvećim emocionalnim prtljagom, ipak je Jim taj koji mora i želi da popravi odnos sa kćerkom kroz tačke zapleta koje uključuju zečeve (u različitim fukcijama i stanjima, od živih ljubimaca do egzotičnih kulinarskih specijaliteta i amajlija), bivše naciste i tradicionalnu jermensku proslavu diplome.

Zvuči bizarno i jeste bizarno, posebno kada se uzme u obzir da Egoyan neretko konstruiše scene bez nekog naročitog upliva u narativ, ali koje znaju biti dvostruko manipulativne. Sa jedne strane, one služe da proizvedu emocionalni efekat (naročito uz neoklasičnu muzičku pratnju Mychaela Danne sa kojim Egoyan često sarađuje), dok su, sa druge, tu da pokažu da je Egoyan autor velikog kalibra i izuzetne veštine. Kako drugačije objasniti ono insistiranje na "staklenim orguljama" (improvizovani instrument koji se svira tako što se ruke pomeraju izan različitih čaša), kao i "pumpanje" misterije i apsurda kroz ceo film.

Takođe, ma šta on stavio pred svoje glumce kao zadatak i ma koliko to bizarno bilo, on je reditelj koji je sposoban da ih kroz to vodi, pa bili oni cenjeni i uvažavani kao Thewlis koji je izuzetan i u sasvim konfekcijskim filmovima gde ima relativno malo prostora da briljira, ili tek nadolazeći kao Laysla De Oliveira koja je do sada radila uglavnom na televiziji. Čak mu se i kocka sa "castigom" iskusnog indie glumca i po pravilu suptilnog komičara Lukea Wilsona van uobičajenog tipa sasvim isplatila.

Ono što se kao zaključak može izvesti je da je Guest of Honour, bizarnostima uprkos (ili baš zbog njih) krunski dokaz da Egoyan nije za staro gvožđe, čak daleko od toga. On sa ovim filmom uspeva da spoji misteriju i melodramu i da u tome ide do kraja i ostane zabavan. Guest of Honour je koska koju je bacio kritičarima koji će je spremno zagristi mešajući njegovu auto-ironiju sa auto-parodijom i auto-reciklažom. Mi koji smo spremni da oprostimo ćemo uživati u nečemu tako suludom.

A Film a Week - Parasite / Gisaengchung

previously published on Asian Movie Pulse

Judging by the taste of A list film festivals juries, Asian cinema is taking the lead on the world scale. Last year at Cannes, two of the most lauded films were Palme d'Or winner "Shoplifters" by Hirokazu Koreeda and "Burning" by Lee Chang-dong. Interestingly, both were examining class conflict in a divided society with deep rifts between the haves and have nots. There are obvious parallels to be drawn between this year's Palme laureate, Bong Joon-ho's "Parasite" and both of the aforementioned films so we could debate on a trend of sorts, where the approach of art house drama or more genre-oriented is just a matter of taste. We were lucky enough to finally catch the "Parasite" (no pun intended, or just a little a bit...) at Sarajevo's impressive and impressively full open air stage.

Like in "Shoplifters", here we also have a family (only this time biological) of four (mom, dad and their adult son and daughter) living on the fringes of society in a basement apartment where the only window is being regularly pissed on by a passing drunk. Their current gig is folding pizza boxes for pocket money and their favourite past-time is searching for an open Wi-Fi signal that could be there lifeline for finding more and better gigs in a harsh economy. However, their luck is about to change when the son's student friend comes with the "lucky charm" in the form of a large stone and the news that he is leaving country and willing to let his English tutoring gig to him.

So, Kim Ki-woo (Choi Woo-sik), who has already pulled entrance exam scams for the college kids, gets his job teaching the insecure teenage girl from a rich family Park Da-hye (Jung Ji-so), and an anglicized name Kevin to go with it. When he meets her younger brother Da-song (Jung Hyun-jun) who might be somewhere on the spectre, he "accidentally" thinks of "a friend of a friend" named Jessica who is an exclusive art therapist. Jessica is, of course, his sister Ki-jung (Park So-dam), a skilled Photoshop forger and a fast learner who gets to impress the Park family matriarch, nice but hopelessly gullible Yeon-kyo (Jo Yeo-jeong), with one night of internet studying. Soon enough, the Kim family kids pull the scam to get their parents, father Ki-taek (Song Kang-ho) and mother Chung-sook (Jang Hye-jin) employed at the Parks' household as a driver and a housemaid respectively.

With such a simple-minded mother and largely absent successful businessman of a father Dong-ik (Lee Sun-kyun), the Parks stand no chance against our very sympathetic infiltrators. Well, until one rainy night when the rich family takes the camping trip, the old housemaid returns to the house to "pick something up" and the secret about something or somebody being locked in the basement of a modern posh villa comes to light...

Dramaturgically speaking, every detail is in place and all of them get a pay-off that is usually brilliant thanks to the airtight script penned by the director and his "Okja" assistant director Han Jin-won. Countless tomes of theoretical analysis and anthropological studies of class system could be written just about the smell as the source of the plot mechanics, the use of elements, the topography of the locations used or the use of high culture alone. Remarks like Mr Park's theory about the people riding the metro that all wear the same odour, Mr Kim's honest piece of wisdom that he would be as nice as the Parks if he were born to be rich or the impersonation of a North Korean state television speaker are both being played for laughs, but also providing a deeper insight about the patterns of thinking differing between the classes. Also, it is worth noting that the script is quite nuanced in the terms of treatment of the characters from the both side of social spectre - even though we can cheer for the Kims while they are "relieving" the rich from the burden of their money, we are well aware that their crime is not a victimless one, as they are ruthlessly and efficiently removing the common, working-class people that find themselves on their way, while we can also feel some sympathy for the Parks because they are actually nice and friendly people.

Direction-wise, Bong Joon-ho has already proven as a master, both as a craftsman on the level of Hitchcock and Spielberg he relies on here especially as the nerve-wrecking tension builds up towards the bloody climax near the end, and as a creative genius ready to turn the genre conventions around and to make some of his own in order to deliver a one-of-a-kind film. His transitions from genre to genre, covering basically everything from pitch-black, but still hilarious comedy to classical literature level of tragedy (there are some nods to Dostoyevski and Kafka weaved into the film's coda), with a nail-biting chiller and the occasional outbursts of perfectly choreographed gory violence in between.

But, actually we could expect all that from a man who gave us the Korean New Wave genre-defining pleasures like "Memoirs of a Murder", "The Host" and "Mother", as well as the passionate social parables in his international career titles "Snowpiercer" and "Okja". In "Parasite" he takes the chosen elements from the both worlds and combines them to perfection, making it his most complex and complete, if not even his best film of the career. Wonderfully shot by Hong Kyung-pyo, with whom Bong has already worked on "Mother" and "Snowpiercer" and who shot the recent highlights of Korean cinema like "Burning" and "The Wailing", with a classical, almost monumental score composed by Jung Jae-il who worked also on "Okja", precisely edited by a newcomer Yang Yin-mo and with a cast consisting of the hand-picked stars of Korean cinema, both established and rising, "Parasite" is an absolute masterpiece of a film whose significance transcends the level of just cinema.

Ad Astra

kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda i na portalu Analitika

Ovogodišnje izdanje Venecijanskog filmskog festivala, za razliku od prethodnih, nije baš tako bogato naslovima iz prvog holivudskog ešalona, onima koji će se visoko kotirati na uručenju narednih Oskara. Jedan od naslova sa takvim ambicijama je svakako „Ad Astra“, film nastao u koprodukciji Holivuda i finansijera iz Kine i Brazila, sa budžetom koji premašujeviše od 80 miliona dolara, te zvezdanom postavom ispred i iza kamere. 

Bred Pit! Tomi Li Džouns! Liv Tajler! Donald Saterlend! U režiserskoj fotelji Džejms Grej („Little Odessa“, „Two Lovers“, „The Lost City of Z“). Direktor fotografije Hojt Van Hojtema („Interstellar“, „Her“, „Dunkirk“). Produkcijske kompanije Regency i 20th Century Fox.Ali, kako to ponekad biva, ambicije su jedno, a stvarnost nešto sasvim drugo...

Ako nešto važi za Greja, onda je to da ne kalkuliše i ne dozvoljava drugome da mu kroji kapu. „Ad Astra“ je tu presedan sasvim sigurno po prvom, a vrlo moguće i po drugom pitanju. Deluje kao truli kompromis i film koji režiser nesavršenog, zamalo pa remekdela „The Lost City of Z“ pravi u nameri da se svidi „običnoj“ publici koju ipak potcenjuje i za koju smatra da joj neke sasvim bazične stvari poput zapleta treba ponavljati i ucepljivati u glavu do iznemoglosti.

Drugi veliki krimen filma i Greja kao njegovog kompletnog autora jeste derivativnost. Osnova priče je Konradov roman „Srce tame“, filmski realizovan kao Kopolino neupitno remekdelo „Apocalypse Now“ o kojem se govori i posle 40 godina, s tim da je radnja premeštena u svemir i na „kućni front“ odnosa sina koji traži i oca koji se skriva, što jeste i jedna od poenti Nolanovog „Interstellara“. 

„Ad Astra“ pozajmljujeili bolje rečeno kompilira od drugih filmova i neke pojedinačne detalje. Jurnjava roverima po Mesecu kao da je inspirisana „Mad Maxom“, uvodna katastrofa na svemirskoj stanici koja služi kao pokretač radnje pomalo asocira na Kuaronov „Gravity“, dok su automatske psihološke evaluacije „dignute“ iz novog „Blade Runnera“...

Možemo se složiti da malo „krađe“ nije na odmet, naročito ako je znalački izvedena, pa se onda može računati i kao nekakva ironizacija ili posveta originalu. Ali, šta raditi kada u filmu nema skoro nijedne originalne misli i vizije i kada je svrha tih „pozajmljenih“ elemenata da propeliraju prilično linearnu priču od jedne tačke do sledeće?

Problem je, dakle, u scenariju koji zapravo ne razvija likove (a i kad ih razvija, bolje da to ne čini), već ih uglavnom drži u zadatim okvirima. Od toga profitira jedino prvopotpisani glumac Bred Pit, i to samo donekle, dok je kamera prikovana za njega, pa je prinuđen da se služi mikroglumom više nego ikada do sada. 

No, pravi poblemi nastaju kada Pit ili bilo ko od njegovih kolega i koleginica otvori usta. Dijalozi su užasni i služe skoro isključivo da objasne ono što svakom iole pažljivom gledaocu mora biti jasno. Opet, ni to nije najveći problem, jer tu je njegovo veličanstvo narator (ujedno i protagonistaRoj kojeg igra Pit) za kojeg su Grej i koscenarista mu Itan Gros pripremili orgiju pesničko-proznih pseudorefleksivnih litanija.

Ostatak glumaca ne dobija priliku da prodiše. Donald Saterlend maknut je relativno rano, Rut Nega je tu manje-više za jednokratnu upotrebu, lik Tomija Li Džounsa kao da nikada nije oživeo jer je prisutniji na lažnim starim snimcima nego u glavnom toku filma, a Liv Tajler postoji samo na imaginarnom nivou (još jedna pozajmica, ovog puta iz „Solarisa“, literarnog i oba filmska) i na snimcima. Cinici bi rekli da ona ovde igra ulogu karijere - ulogu daleke uspomene.

Sa pozitivne strane, film sasvim dobro izgleda u smislu dizajna, vizuelnih i specijalnih efekata. Nekoliko akcionih scena je krajnje uzbudljivo (podivljali laboratorijski majmuni su jedan od vrhunaca, kao i pomenuta jurnjava roverima sa svemirskim razbojnicima), a nekoliko detalja i opaski graniče se sa genijalnima, poput cene za ćebe i jastuk na komercijalnom letu i dizajna kosmodroma na Mesecu koji podseća na generički aerodrom sa sve „Subway“ sendvičarom.

Nažalost, Grej nije dovoljno radio na njima, baš kao što nije razradio ni fiziku, kosmologiju, pa ni politiku svog sveta. Ako je jedan sasvim nepotreban film kao što je to „Ad Astra“ vrhunac američke ponude u ovom trenutku, onda se moramo dobro zabrinuti za nju.

Joker

kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda i na portalu Analitika

Neretko se događa da je filmski heroj definisan sopstvenim antipodom, zlikovcem. Uzmimo, na primer, mnoge filmske i televizijske verzije Šerloka Holmsa. Čim pređemo prvu stepenicu i odlučimo koliko nam se dopada glumac u naslovnoj ulozi (u skladu sa našim očekivanjima i preferencijama, je li), preći ćemo na sledeću i analiziraćemo ono što je važno: kakav je zlikovac, profesor Moriarti, kakav je odnos dvojice i kako su to zamislili scenarista i režiser. Votson nam nije zanimljiv, on je uvek isti.
Hajde sada da podignemo uloge i isti mentalni eksperiment ponovimo uz dodavanje prefiksa „super“ ispred pojmova heroja i zlikovca. Eto nas na teritoriji stripa (koji je, za razliku od literature, moguće resetovati, pa će se fanovi ubeđivati decenijama šta je tu kanon, a šta nije) i superherojskih filmova. Na pamet nam instantno pada jedan dvojac, Betmen i Džoker, u kojem negativac definiše heroja mnogo više nego ovaj njega.
Istini za volju, ima tu i drugih zlikovaca, poput Pingvina i Žene-mačke koji su još i dobili pristojan tretman od Tima Bartona, pa do plejade negativaca koje je u dva filma uništio Džoel Šumaher tako da ih novomilenijumske verzije uglavnom ne diraju (Bane je tu izuzetak koji potvrđuje pravilo). No, Džokeru se svi uredno vraćaju uveliko definišući junaka kroz njega. Nije to bez vraga. Lik je otvoren za tumačenja, kako scenaristička, tako i glumačka, pa predstavlja ozbiljan izazov. 

Džokera su u različitim instalacijama Betmena igrali mnogi. Davno još - Sezar Romero. Zatim Džek Nikolson koji ga je iskoristio kao poligon za iživljavanje ekscentrizma i priliku da održi frivolni glumački masterklas. 
Onda, posthumnim Oskarom nagrađeni Hit Ledžer kojeg su ta uloga i dubine u koje je zbog nje navodno uronio koštali mentalnog zdravlja, možda i života. (Tolika dimenzija tragike se ipak nije videla na velikom platnu, nevezano za to koliko se kome svideo njegov Džoker u Nolanovoj trilogiji). Među poslednjima i „Emo“ Džared Leto kao zamišljeni negativac u novoj instalaciji sa Benom Aflekom koja nikada nije zaživela, a on se nakratko pojavio tek kao epizodista u „Suicide Squad“, Ajerovom filmu prilično upitnih kvaliteta.
Tek sada je, prvi put, Džoker dobio svoj, baš svoj film. „Joker“ u režiji Toda Filipsa je čak, kako kažu, arthaus usmerenja, sa ambicijama prema velikim nagradama. Glumac Hoakin Feniks je više od velikog imena. On je zaista ozbiljan i izuzetno posvećen svom poslu, a priča se da je zbog uloge praktikovao dijetu od jedne jedine jabuke dnevno. Svetska premijera njegovog „Jokera“ nedavno je održana na Venecijanskom filmskom festivalu, a u bioskope stiže početkom oktobra...
Džokera upoznajemo kao Artura Fleka, mentalno krhkog gubitnika u surovim, kriznim vremenima. Gotam u dlaku podseća na Njujork s kraja sedamdesetih ili početka osamdesetih. To je jedno prljavo, propalo i izgrafitirano mesto u kojem ne rade ni državne službe, ni javna uprava, a pretnja nasiljem visi u vazduhu. 

Artur radi kao renta klovn. Bilo da nosi reklamni pano ili zabavlja bolesnu decu, sanja o karijeri stend-ap komičara, brine o bolesnoj majci Peni (Frensis Konroj) i sa njom redovno prati noćni talk show sa Marijem Frenklinom (Robert de Niro u retko ozbiljnoj novijoj ulozi)...
Iako ga majka zove srećnim, Artur je sve samo ne srećan. Život mu se raspada, psihijatrijska nega će mu uskoro biti uskraćena, talenta za humor baš i nema, čudno se drži i ponaša, često je meta grubih šala, nasilja i iživljavanja. Majčine deluzije o tome kako će im pomoći njen bivši poslodavac Tomas Vejn (Bret Kalen koji kao da pokušava da „skine“ Aleka Boldvina i njegovu bogatašku bezosećajnost) ne popravljaju situaciju. 
Arturov osećaj realnosti je sasvim krhak, momenti sreće sa dobronamernom komšinicom (Zazi Bits) deluju kao da su iz nekog drugog svemira, a nekoliko incidenata će ga gurnuti preko ivice.
U pitanju je, dakle, „origins story“, što je u neku ruku mač sa dve oštrice. Pomislite, recimo, na prvi „Mad Max“ i činjenicu da junak troši poslednje atome normalnosti u vremenima krize i kolapsa. Dodajte na to činjenicu da Artur Flek nikada nije bio „normalan“, kao i to da znamo ko je Džoker, odnosno onaj koji će Flek postati: zlikovac koji je otelotvorenje anarhije i bezrazložnog nasilja. Pitanje tu ostaje kako i narativ je tu samo jedan od faktora.
„Joker“ je izuzetno pametno dizajniran film (vizuelnoj komponenti komplementarna je i muzička – soundtrack koji sačinjavaju onovremeni radijski hitovi i još stariji šlageri) koji je, atipično za režisera komedija Toda Filipsa, uronjen u veoma mračne i ozbiljne tonove. 

 Od toga najviše profitiraju dva prvopotpisana glumca. Feniks zbog toga što mu dramske uloge savršeno leže i što je sposoban da ode duboko radi kanalisanja emocija. Njegov Džoker je više Artur Flek, a manje superzlikovac, čak je i nekontrolisani smeh neprijatni tik. Zbog toga nasilje koje se dešava u filmu dolazi iznenada i efektno je jednom kada do njega dođe. Stoga je glavni glumac verovatno i najveći adut filma sa solidnim šansama da bude krunisan u ovogodišnjoj sezoni uručenja nagrada.
Robert de Niro je tu više u svojstvu reference na dva filma Martina Skorsezea, koji zapravo služe Feniksu kao smernica kako da gradi lik. Dok je „Taksista“ prisutan u nepotrebnim i često banalinim citatima (tom linijom je više hodao drugi recentni naslov sa Feniksom u glavnoj ulozi, „You Were Never Really Here“), „Kralj komedije“ koji tematizira neuspešnog i prilično (o)tužnog komičara u kriznim vremenima jeste malo precizniji orijentir u izgradnji Flekovog/Džokerovog lika. Sam De Niro kao pseudohumoristični voditelj pseudozabavne televizijske emisije jeste vrlo dobar i dokazuje da je, kada bira i sprema uloge, i dalje jedan od najboljih živih glumaca.
Problem sa „Jokerom“ kao filmom jeste to što je ipak dosadan i razvučen uprkos izvrsnoj glumi i režiji kojom dominiraju reference, pa se čini da su prva i druga trećina samo prolongirana ekspozicija. Deo tog problema otpada na (pre)ozbiljni ton kojeg se Filips drži po svaku cenu, ali i na sveprisutni trend realističnog superherojskog filma, što je samo po sebi oksimoron. Naprosto, „Joker“ nije stripovski film, nije napet i nema naročito mnogo akcije.

Zbog toga i deluje kao film sa krizom identiteta koji nema pravu publiku jer se obraća svima i svakome. Arthaus publika preskočiće ga po stripovskoj osnovi, „kokičari“ će se dosađivati sa prilično jednodimenzionalnom psihološkom dramom koju će žvakati dugo nakon što potroše zalihe grickalica, a za familije sa decom biće neprimeren zbog male, ali prilično eksplicitne količine nasilja. Dakle, ostaje niša gledalaca željnih da se osećaju kao ozbiljni filmofili, a da istovremeno ne izađu iz zone ugodnosti koju im filmovi o superherojima pružaju.
Takođe, film demonstrira sličnu neodlučnost kada se radi o dilemi da li je samostalan rad za sebe ili ipak zauzima neko mesto u DC univerzumu zbog poveznica sa Nolanovom trilogijom koje su ujedno i direktne i kontradiktorne. 
Konačno, i moralna poruka filma na kojoj se toliko insistira zvuči licemerno ne zbog toga kakva je (opravdava Džokerovu sklonost ka anarhiji faktorima mentalne bolesti, zapostavljanja u detinjstvu i užasne socijalne situacije Reganove Amerike koju Trampova uzima kao nekakav ideal), već zbog toga od koga dolazi. Odnosno, možemo li verovati velikoj korporaciji koja zauzima važnu ulogu u lukrativnom biznisu kada nam kaže da se pobunimo protiv bogataša?
„Joker“ je, dakle, daleko od katastrofalnog filma. Čak nije ni loš koliko je konfuzan zbog silnih ambicija koje pokušava, ali ne uspeva da ispuni. Za utehu, pak, imamo Feniksov otvoreni čas glume koji češće izvodi sam nego uz pomoć kolega za koje je ostavljen vrlo limitiran prostor. Koliko je to samo po sebi dovoljno - ostaje da se vidi tek pošto se očekivanja svedu na neku razumnu meru.

Adults in the Room

kritika objavljena na XXZ

scenario i režija: Costa-Gavras (prema knjizi Yanisa Varoufakisa)

uloge: Christos Loulis, Alexandros Bourdoumis, Urlich Tukur, Daan Schuurmans, Valeria Golino

Bilo je to januara 2015. godine. Grčka se još uvek neuspešno borila sa finansijskom krizom i recesijom koju su izazvale nametnute mere štednje. Na političkoj platformi suprotnoj od toga je na izborima pobedila nova levičarska partije Syriza i zajedno sa jednom desnom populističkom partijom sastavila vladu sa obećanjem da će se štednja ukinuti, a ugovor sa kreditorima ponovo razmotriti. Opasnosti koje su pretile su bile velike, gotovo katastrofalne: izbacivanje iz Eurozone i posledično iz Evropske Unije.

U premijersku fotelju je seo Alexis Tsipras, a ključno mesto ministra finansija zauzeo je atipični ekonomista Yanis Varoufakis koji pre toga nije imao nikakvog političkog iskustva. Tsipras je svoj mandat isterao do kraja, ali bez Varoufakisa koji je izdržao samo šest meseci i podneo ostavku zbog izneverenih obećanja i napuštanja programa. Kasnije je pokrenuo svoj panevropski politički projekat, ali to nije naša tema... Film Adults in the Room naslovljen po Varoufakisovoj memoarskoj knjizi prati tih šest meseci iscrpljujućih pregovora po raznim evropskim institucijama i poentira na njihovom neuspehu, odnosno na rešenosti Varoufakisovih protivnika u redovima evropskih političara i birokrata da ne popust i da od Grčke naprave primer drugima.

Autor filma je grčko-francuski sineasta Costa-Gavras, poznat ne samo po svojim delima, već i po prilično jasnom levičarskom (čak komunističkom) političkom opredeljenju. Ovo mu je prvi grčki film, odnosno prvi film na temu grčke politike još od ikoničkog filma Z (1969) koji se indirektno bavio krvavim vojnim režimom u Grčkoj i koji je svojevremeno osvojio dve nagrade Oscar. Zapravo, cela Gavrasova karijera je obeležena političkim filmovima i stoga ne treba da čudi da je nakon sedam godina pauze posle prilično neuspelog korporativnog trilera The Capital (2012) izabrao žanr političke doku-drame sa puno imena, funkcija, institucija i akronima.

Film, dakle, prati Varoufakisa (vrlo dobri i svom liku čak fizički slični Christos Loulis) i njegov pokušaj da pliva u mutnim vodama na strani (London, Pariz, Berlin, Frankfurt, Riga, Brisel), odnosno na sastancima sa predstavnicima kreditora i političarima, ali i kod kuće, odnosno u okviru kabineta i užeg kruga ljudi oko Alexisa Tsiprasa (Bourdoumis). Kao antagonista vredan poštovanja u toj priči figurira Wolfgang Schäuble (Tukur), nemački ministar finansija i najvatreniji zagovornik štednje, čovek koji ima običaj da usred pregovora izjuri iz prostorije u invalidskim kolicima. Drugi "neprijatelj" je Jeroen Dijsselbloem (Schuurmans), predsednik Eurogrupe čija moć izvire isključivo iz prilično netransparentne funkcije koju obavlja, dok drugi igrači iz redova raznih finansijskih i političkih institucija u tom odmeravanju snaga menjaju strane ili služe kao tampon-zona i glasačka mašinerija.

Film je, dakle, otvoreno politički i prilično jednostran, što se od Gavrasa i očekuje. Njegove nepodeljene simpatije uživa Varoufakis kao čovek od intelekta i integriteta kojeg uglavnom viđamo u poslovnom, hladnom i neprijateljskom okruženju kao kakvog ratnika svetla protiv sila mraka i bezumlja. Izuzetak su možda par scena kod kuće sa suprugom (Valeria Golino, jedva prepoznatljiva) koje ističu njegovu normalnost, iskrenost i pristupačnost. Štos je što u stvarnom životu dobri momci ne moraju da pobede, a autsajderi ostaju autsajderi. Gavras je tu da pohvali i proslavi njihov častan poraz i sizifovski trud.

Čisto filmski, jednom kada se naviknemo na "setting" modernih zgrada u koje su smeštene međunarodne institucije, kada pohvatamo koja je čija funkcija i u kojoj instituciji, a naročito kada prihvatimo princip po kojem filmski likovi vrlo često govore u parolama i citatima, a glumci to zdušno deklamuju, Adults in the Room postaje izuzetno efikasan politički triler. Prosto, osećamo koji su tu "naši" i za koje navijamo, bilo da se lično slažemo sa autorovom ideologijom ili ne, a sa druge strane dobijamo i detaljan uvid u izuzetno zanimljive i napete događaje iz bliže prošlosti koje smo u inflaciji informacija i treniranom solipsizmu nacionalnih država već i zaboravili. Od reditelja-veterana kojem je ovo možda poslednji film, ovo je i više nego što smo očekivali i po pitanju jasne vizije i po pitanju energije koju demonstrira.

An Officer and a Spy / J'accuse!

kritika objavljena na XXZ

2019.

režija: Roman Polanski

scenario: Roman Polanski, Richard Harris (prema Harrisovoj knjizi)

uloge: Jean Dujardin, Louis Garrel, Emmanuelle Seigner, Melvil Poupaud, Mathieu Amalric

Afera Dreyfus koja je potresla Francusku u poslednjoj deceniji XIX veka prva je (ili makar jedna od prvih) te vrste, a naročito na tu temu (galopirajući antisemitizam u Evropi) koja je medijski odjeknula poput bombe. U tome je veliku ulogu ulogu imao pisac Emile Zola, i sam stranog porekla (italijanskog) i verovatno zbog toga često u prilici da iskusi onovremenu francusku netoleranciju, aroganciju i šikaniranje.

Za one koji u aferu nisu upućeni, evo i kraćeg rezimea. Artiljerijski kapetan u francuskoj vojsci Albert Dreyfus lažno je optužen i na osnovu klimavih dokaza na doživotnu robiju u progonstvu (Đavolje Ostrvo, isto ono iz Papillona) za špijunažu u korist Nemačke. Dreyfus je bio Jevrejin i sa istoka Francuske, iz grada koji je često menjao gospodare u nemačko-francuskim okršajima, pa se činio kao idealan kandidat za žrtvu. Kada se ispostavilo da je krivo osuđen zbog toga što su informacije nastavile da cure i nakon njegovog proterivanja, francuske vojne i civilne vlasti su učinile sve u svojoj moći da to zataškaju, makar po cenu da Dreyfusa žrtvuju. Kada je istina konačno isplivala na videlo nakon nekoliko sudskih procesa, Dreyfus je aboliran, ali ne i kompenziran za svoje patnje.

Roman Polanski je aferu pretočio u film, istorijsku doku-dramu koja se dosta oslanja na faktografiju pod naslovom J'accuse, što je bio i naslov i lajtmotiv Zolinog pisma objavljenog u listu Aurora. Ono što je zanimljivo, junaci ove filmske priče nisu ni Zola ni Dreyfus (mada se potonji pojavljuje kao epizodni lik kojeg igra Louis Garrel), već čovek koji je zbog svoje profesionalne etike i sa pozicije šefa vojne obaveštajne službe istrajao da se slučaj do kraja ispita i istraži, te da se nevin čovek izbavi iz zatvora.

Njegovo ime je Georges Picquart, igra ga Jean Dujardin, i on je čovek sa svojim nedostacima. Antisemita je, doduše ne vatreni, po ubeđenju i ne smeta mu što je Dreyfus čije mu ime zvuči poznato sa vojne akademije bude osuđen i degradiran, a da on zbog toga bude nagrađen mestom šefa vojne obaveštajne službe. Na privatnom planu mu moral nije ništa čvršći, njegova ljubavnica (Seigner) je udata žena. Ali je zato u profesionalnom smislu ispravan i jednom kada otkrije da je celo zataškavanje za cilj zapravo imalo da se prikriju svinjarije bivšeg šefa, ne odustaje od toga da nevinog čoveka oslobodi, a pravog krivca, nekog oficira Esterhazyja uhvati i osudi, pa makar po cenu šikaniranja i ponižavajućih prekomandi po kazni...

Epilog priče je poznat, ne samo zbog Zole i onovremene štampe, već i kao važan deo istorijske građe na temu antisemitizma. I to predstavlja pravi izazov za Polanskog. Jedan od pravih majstora misterije i napetosti mora iste da održi iako znamo šta će se dogoditi i u tom smislu, postavka cele priče iz ugla manje poznate, a jednako važne ličnosti Picquarta je dobra odluka. Međutim, ravan ton i neuspeh da se na pojedinim momentima (recimo ona lomača sa Zolinim knjigama ili masovke antisemitskih nereda) napetost dodatno pojača uveliko škode filmu.

Drugi problem skriva se u vrlo školskoj režiji koja se zasniva na plan-kontraplan kadriranju scena u kojima dominira eksplikacijski dijalog, pa i pored raskošne scenografije i kostima, film deluje skoro televizijski, odnosno kao nešto idealno za gledanje u nedelju posle ručka. Treći bi svakako mogao da bude i "casting", naročito kada je reč o glavnim, odnosno velikim ulogama. Jean Dujardin nije glumac fantastičnih mogućnosti (blago rečeno) i naprosto je suviše dosadan da bi izneo ceo film na svojim plećima, Louis Garrel ne može ni u kojem slučaju kanalizirati kompleksnost Dreyfusa i nezemaljsku težinu njegove sudbine, a Emmanuelle Seigner nije više toliko izazovna da bi, van nekog meta-konteksta (kao baš kod svog muža, Polanskog, u Venus in Fur) mogla biti fatalna zavodnica, niti dovoljno talentovana za uloge sa više integriteta od toga. Spas donekle donose Mathieu Amalric u ulozi sudskog veštaka, grafologa i zagriženog antisemite i Melvil Poupaud kao advokat Labori, te još nekoliko prominentnih glumaca u manjim ulogama.

Međutim, pravi problem filma su njegove implikacije. Polanski koristi Zolu i Dreyfusa kao metaforu za to što je on bio proganjan od strane medija. Naravno, tu ne misli na progon koji je doživeo i jedva preživeo kao dete - holokaust, već na nešto za šta je po svoj prilici bio kriv i opravdano sudski i medijski gonjen - zavođenje, odnosno silovanje maloletnice. Polanski itekako ima prava na svoje mišljenje, ne samo kao zaslužni filmski autor i umetnik, nego i kao ljudsko biće, nije se ni ranije stideo da ga iskoristi, čak ni da svoju ličnu tragediju ironizuje do maksimuma.

Međutim, pravo pitanje je vidi li on ovde sebe kao Zolu, Dreyfusa ili obojicu, koliko je šta od toga umesno, a koliko pametno. Jer kako kaže pravnička poslovica, advokat koji sam sebe brani ima budalu za klijenta.