A Film a Week - When the War Comes / Az pride válka

Documentaries on the topic of the rise of populism have been hugely popular in the recent years and the trend will continue in the years to come, as it is the case with the refugee crisis / migration-themed films. It is not strange by any means: documentaries are mirroring reality (comes with the territory) and in some cases offer the key to understand the social phenomena going on. And populism is not just a Central European post-communist thing anymore, hence the new Austrian government, Brexit n the UK and the rise of Donald Trump in the USA.

Jan Gebert’s sophomore documentary feature When the War Comes works best as a case study of the rise of a future star of populism through the ranks of local militia Slovak Recruits. Their self-proclaimed leader Peter is young, charming, eloquent and a natural-born leader. He lives a normal life with his parents and his girlfriend and the only thing strange with him is his “hobby”. Every weekend he goes to the woods in rural Slovakia with his friends and serves as an instructor at a military-style training camp, complete with automatic weapons, national flags and uniforms.

His first encounter with the police highlights his character: he is being reprimanded for the using of national insignia (which is illegal for the organizations without the official government sanction), but that is it, the policemen even shake his hand. Later on, the usage of symbols and rhetorics from the Nazi-backed Slovak puppet state from the WW2 times does not get noticed: Peter and his comrades are being welcomed to schools, TV debates and even appear on the celebrations where the prime minister Robert Fico is present. Recruiting the new Recruits from the ranks of high school youngsters was never a problem for them. Seems like Peter’s rise to stardom in the arena of national politics is just a matter of time…

Film-wise and otherwise, When the War Comes does not bring anything that new on the table, but it does not have to. It is an honest examination from close by, without any kind of Gebert’s comment, but also without hiding or masking a thing. We see all the ideological nonsense and the white noise of half-truths and miss-information. Anti-Islam, anti-globalism, anti-communism, traditionalism, nationalism, Christianity and pan-Slavism are all mixed up here in a toxic and heavily flammable mix. So, the infamous bikers Night Wolves fit perfectly once when they show up in the film.

Having all that in mind, did When the War Comes deserve the world premiere in Berlinale’s Panorama Dokumente Section? Well, yes and no: it is not that new and attractive in the terms of topic and style, but it is on the same page with the current political moment.

Truth or Dare

kritika objavljena na DOP-u:

U nekom podcastu koji mi je nedavno pao šaka, filmaš i nekadašnji filmski kritičar / teoretičar Paul Schrader je izjavio kako danas svako može biti i kritičar i filmaš, ali da se teško može živeti (samo) od toga. Recimo da se slažem, čak i ličnom praksom potvrđujem tu izjavu. A onda odem u kino i imam šta za videti: neke batice u Hollywoodu sasvim lepo žive od svog filmaštva, bez znanja, bez ideje, bez puno mozga i mozganja. Ta bi se izjava u slučaju nekih recentnijih filmova mogla primeniti i na Schradera kome su stara slava i zvučno ime bili dovoljni da snimi nemušto smeće kao što je The Canyons (2013) i osigura si tezgu na gluposti Dying of the Light (2014). Utisak je popravio sa Dog Eat Dog (2016), a First Reformed željno iščekujem(o).

Schrader svakako nije tema ovog teksta, ali izjava mi je dala misliti jer mi zaista nije jasno kako određeni filmski poluproizvodi kao što je mlitavi, derivativni i loše osmišljeni horor Truth or Dare, nalaze producente, finansijere, distributere i put do publike koja će sve to plaća. Jer danas zaista svaka budala može snimiti film i to na bilo koju temu. Narečeni film dolazi sa zvučnim prefiksom Bloomhouse koji nije tu samo da pod reflektor stavi producenta Jasona Bluma (koji je imao žicu da prepozna hitični i subverzivni potencijal prošlogodišenjeg filma Get Out), već i da ovu ediciju Truth or Dare odvoji od, pretpostavljam, jednako lošeg, ako ne i lošijeg istoimenog televizijskog horora iz prošle godine. Filmovi se, dakle snimaju o svemu (očekujem da neko nadobudan za sledeću godinu ekranizira Čoveče ne ljuti se, Magic: The Gathering, tablić, belu, briškulu, trešetu, kamena s ramena, pljuvanje u dalj, a pride nam ovog meseca u kino dolazi film baziran na igri lovice) i to sa nemalom dozom repeticije.

Kad sam već istresao nešto svog otrova, da vidimo o čemu se u ovoj debilani radi. Grupa diplomanata neopterećenih mozgom i moralnim principima odlazi na “Spring break” u Meksiko i sa sobom odvlače mukicu koja je dovoljno naivna da pomisli da će se iz njihovih kandži izvući ugovorenim dobrotvornim radom. Ona se zove Olivia (igra je Lucy Hale) i materijal je za našu “finalku”. Ostatak ekipe sačinjavaju budući doktor koji izdaje lažirane recepte (Nolan Gerard Funk), njegova devojka pijandura (Sophia Taylor Ali), gay koji se plaši svog strogog tate pandura (Hayden Szeto), Olivijina “bestica”, kučkasto-droljasta Markie (Violet Beane), te njen dečko Lucas (Tyler Posey). Tamo će im se prikrpati otvoreno debilni Ronnie (Sam Lerner), a Olivia će u ekipu dovući i Cartera (Landon Liboiron) koji će doći na “genijalnu” zamisao da poslednje noći odigraju partiju igre istine u napuštenom samostanu.

Ono što Carter zna (a i mi, iz naslova i uvodnog flashbacka), a oni ne znaju je to da je igra ukleta demonskim prisustvom, pa ih sve skupa prati i kad se vrate doma pa počnu da ginu kao mačke na prometnoj cesti. PG-13 rejting diktira nivo nasilja, a čini se i nivo maštovitosti, tako da ni najstrašniji momenti nisu toliko strašni (uostalom, nije li jeftinije snimiti malo krvi kako prodire ispod vrata nego ulagati u praktične efekte maske). Bazično, kad igra stupi na scenu, nekome iz mase će se na faci razvući osmeh Burtonove inkarnacije Jokera i to je otprilike to. Bez želje da spoilam mnogo, nihilizam koji kasnije stupa na scenu je nedokuhan, a moralna potka koja teen prijateljstvo uzdiže iznad univerzalnih humanističkih vrednosti je u najmanju ruku dubiozna.

Šta je četvoročlana četa scenarista tu smućkala u blender? Svakako, začini u obliku It Follows i originalnog japanskog Ringa zamišljeni su kao elementi koji će ovo sranjce učiniti elegantnim i sofisticiranim, ali je u osnovi Truth or Dare zapravo miks štanc-franšize Final Destination i budalastih teen horora iz 90-ih. Gluma je otprilike na tom nivou, za šta su najmanje krivi sami glumci, redom polu-poznati “tu njušku sam već negde video” frajerčići i cure, a više scenaristi koji su njihove likove lišili bilo kakve dubine, širine i karakterizacije, pa ćemo steći utisak da se Violet Beane tu najbolje snalazi jer joj je lik, kao, “najmesnatiji”, a ona u suštini pokušava da nam podvali nekakav nadrkani bezobrazluk koji joj stoji kao da ga je kupila na sniženju u H&M-u.

Zapravo me ne čudi da ovako nešto nemaštovito kao ko-scenarista i reditelj potpisuje Jeff Wadlow (Kick-Ass 2) jer mu je očito problematični, ali zanimljivi prvenac Cry Wolf bio ujedno i vrhunac karijere. Čudi me da publika širom sveta ovako nešto guta kao kokice i Coca-Colu: u globalnim okvirima Truth or Dare utridesetostručio uložena sredstva.

A Film a Week - City of the Sun / Mzis qalaqi

Rati Oneli’s debut feature City of the Sun (premiered last year in Berlin) is beautiful and disturbing study on the dualities of creation and destruction, civilization and decadence, material and spiritual (well, cultural, but does not matter). It is a lyrical, reflexive documentary structured and filmed almost like a fiction feature. The film is set in the central Georgian mining town of Chiatura whose mines once provided 50% of the world’s manganese production, but now looks almost deserted and left to the human negligence and ravaging elements.

It would be easy to imagine City of the Sun as piece of the so-called “ruin porn” cinema, but it just is not that because it is about its people, still alive and kicking with their spirits high up, at least as much it is about the mines, schools, theatres and cultural houses that have seen better days in the Soviet times of rapid industrialization. Zurab is a music teacher handling both children and senior citizens ensembles and choirs while supporting himself by tearing defunct concrete buildings apart so he could sell scrap metal. Archil is a miner whose passion is theatre where he moonlights as an actor. Sisters Miriam and Irina are both promising athletes, long-distance runners with realistic prospects for Olympic level of competition only if they could have a healthier nutrition, since they live on one soup-kitchen meal per day.

Imagine their environments, empty and crumbling places like mines, common rooms in public buildings, construction sites, stadium, city streets, empty roads and the elaborate system of cable cars connecting mines to the town. They do not exist just on their own, but also in the context of nature surrounding them: hills and woods impressive in their beauty and strong enough to swallow the town if it loses more population. Imagine them living their lives, working, drinking, messing around, dealing with everyday problems.

Oneli opted for a well-employed stylistic choices, like longer (but not too long) takes of medium to long-distance shots of his subjects in real-life situations accompanied with folk music they sometimes perform as well as original score. So kudos also for the cinematographer Arseni Khachaturan and the sound designer Andrey Dergachev known for his work on Andrey Zvyagintsev’s films. Not to forget also the editor Ramiro Suárez. Another strong point is Oneli’s approach blurring the lines between the documentary and fiction filmmaking, using a script of sorts he outlined with one of the film’s producers Dea Kulumbegashvili and filming his subjects rather than interviewing them. Nevertheless, the dialogue is never lost, and the things we see and hear from them serve as pretty much the only comment.

Oneli’s only comment can be seen on the final title card, offering a quote from Italian Dominican monk, philosopher and theologist Tomaso Campanella form whose utopian work Oneli borrowed the title for his film. “They are rich because they want nothing, poor because they possess nothing, and consequently they are not slaves to circumstances, but circumstance serve them.” That one sentence found its place as the bottom line of the film, just where it belongs.

Fahrenheit 451

kritika originalno objavljena na DOP-u:

Knjige su važne i znanje je moć, ali mišljenja sam da one same po sebi retko ili nikad ne menjaju svet jer je njima, kao i svakim drugim sadržajem, prilično lako upravljati. Nema potrebe za spaljivanjem knjiga i “degenerične umetnosti” čemu su pribegavali nacisti, niti za sovjetskom cenzurom, mnogo elegantnije ih je svesti ih na zabavu ili ih pretvoriti u neku vrstu komoditeta za konzumaciju i potpuno trivijalizirati, što se u ovom ili onom obliku radi od pamtiveka. Mada, pomisao na lomaču sa knjigama je svakako efektna slika koja se urezuje u pamćenje, demonstracija sile grandiozna u svojoj jezivosti i odatle je Ray Bradbury verovatno počeo graditi svet svoje kultne knjige Fahrenheit 451. Pedesete su godine u pitanju, pa je satirična oštrica sasvim sigurno bila okrenuta ka “makartizmu” i cenzuri u američkom društvu u ranim i prilično užarenim godinama Hladnog rata. Ne treba, međutim, da čudi što prva filmska ekranizacija nije uspela onoliko koliko su se tome nadali i Bradbury i reditelj François Truffaut, budući da je to francuskom novovalcu bio i prvi film u boji i prvi na engleskom jeziku, te da je došla u nešto drugačije vreme, sredinom 60-ih, kada su društveni procesi nagoveštavali novi, drugačiji i slobodniji svet.

Po toj logici stvari, ekranizacija u režiji Ramina Bahranija (At Any Price, 99 Homes, Man Push Cart), po scenariju koji je napisao zajedno sa Amirom Naderijem (sa kojim je sarađivao na 99 Homes) dolazi u pravo vreme: populizam je zavladao Amerikom čiji predsednik pritiscima na nadležne službe pokušava da uvede diktaturu, etiketa “fake news” se deli šakom i kapom bez pokrića i time se odvajaju dozvoljene i nedozvoljene informacije i mišljenja, dok na televiziji i po društvenim mrežama vlada teror mladosti, lepote, sreće i zdravlja. Pa opet, Bahranijev film u neobičnoj distribucijskoj varijanti da odmah posle premijere u Cannesu zaigra na HBO možemo smatrati razočaranjem.

 

U biti, roman je vrlo labavo adaptiran, glavni junak Montag (jedan od producenata Michael B. Jordan poznat po ulogama u Fruitvale Station i Black Panther) je tako od sredovečnog oženjenog čoveka postao mlađi neženja, a Clarisse McClellan (Sofia Boutella) je od njegove susede postala polu-kriminalna figura, dvostruka agentica koja rasparčava literaturu, muziku i filmove, ali i odaje informacije policiji. Sreća pa je njegov tvrdokorni šef kapetan Beatty (Michael Shannon, izvrstan izbor za ulogu) ostao manje ili više ista tvrdokorna pandurčina, a njih dvojica su i dalje vatrogasci, ironije li, zaduženi za spaljivanje knjiga.

Sistem je u filmu tek grubo skiciran i uglavnom nevidljiv kao u knjizi (knjige i umetnost su zabranjeni jer donose razlike, fantazije i nesreću), ali je glavna zabava doživela ozbiljni “update”, jer Bradbury je možda predvideo “reality” televizijski program kao distopičnu budućnost, ali internet i društvene mreže nije, pa tako imamo Nine na koju su svi nakačeni kao mešavinu “infotainment” televizije, društvene mreže i Velikog Brata (Orwellovog, ne voajerskog) i AI imena Yuxie (glas Cindy Katz) kao njegovu personifikaciju.

Radnje knjige (koja je pomalo eliptična i ne baš izrazito filmična) je izmenjena skoro do neprepoznatljivosti toliko da bi Bahranijev film komotno mogao nositi i neki drugi naslov. Objašnjenje sa Drugim građanskim ratom koji je doveo do zabrane knjiga je šturo i ne drži vodu, teorija o živim i mrtvim jezicima takođe, mada je emoji jezik koji razvija Nine sablastan u svojoj debilnosti i, opet, zamisliv kao scenario neke bliske budućnosti. 

 

U konačnici, Fahrenheit 451 izgleda i ponaša se kao osrednji, nespektakularan televizijski SF film, što u krajnjoj liniji i jeste. Produkcijski, izgleda profesionalno, ali neupadljivo. Radnju više slušamo kroz dijaloge nego što je gledamo kroz akciju, čak su i lomače nekako skromne, a režija više školski neupadljiva sa obiljem plan – kontraplan rešenja. Jordan i Boutella su zaglavljeni sa nedovoljno profiliranim likovima i blede u poređenju sa Shannonom koji nešto ovakvo može da odigra i u snu.

Osim zaista izuzetne špice filma na kojoj se smenjuju legendarni naslovi knjiga koje proždire vatra, najbolja scena u filmu, jedina vredna analize značenja, nalazi se negde oko trećine i u njoj Beatty objašnjava zašto se knjige spaljuju: jedne smetaju jednima i vređaju im osećanja, druge to čine drugima, a bez njih je svet lepše i srećnije mesto, u teoriji. Osobno, nisam siguran da ova strelica prema pristanku na cenzuru i političkoj korektnosti pogađa metu, a da pritom ne ide na mlin onih koji bi uređivali diskurs po svojoj volji nevezano za političku i inu korektnost, odnosno nije mi jasno na šta Bahrani tu zapravo cilja. Suštinski, rekontekstualizacija Fahrenheita 451 nije uspela jer nije mogla i nije ni bila potrebna: trivijalizacija svega u životu i trenirana apatija su se u realnom svetu pokazale kao efikasnije od represije.

Solo: A Star Wars Story

kritika originalno objavljena na Monitoru

2018.

režija: Ron Howard

scenario: Lawrence Kasdan, Jonathan Kasdan

uloge: Alden Ehrenreich, Joonas Suotamo, Woody Harrelson, Emilia Clarke, Donald Glover, Thandie Newton, Paul Bettany, Jon Favreau, Erin Kellyman

Moram da priznam da franšizni filmovi izrazito testiraju moje strpljenje iz godine u godinu i to se, slutim, neće promeniti u nekom skorijem vremenskom roku. Dobro, Marvel. Hajde i DC koji pokušava da isprati zadati ritam. Pa čak i apsurdi za decu i roditelje poput lego filmova čija se “product placement” filozofija vidi od naslova nadalje. Ali ovaj tempo Star Wars filmova zaista nije human i postaje sve teže uvideti svrhu svemu tome. Biće možda neke poetske pravde u tome da serijal koji je uspostavio franšiznu filozofiju u kinematografiji bude i onaj koji će taj pristup uništiti (ako se to zaista dogodi, to jest), ali sa predominantnom fanovskom kulturom sva je prilika da će pre pucanja balona uslediti dugi period stagnacije. “Fandom” je dijagnoza, rekao bih dugoročna i sa malo šansi za izlečenje.

Kako drugačije opisati situaciju da sada svake godine dobijamo po jedan Star Wars film, neparnih godina filmove iz glavne trilogije, a parnih kvazi-samostalne filmove smeštene u Star Wars svet? Kako objasniti da od prethodnog Star Wars naslova The Last Jedi nije prošlo ni pola godine? I kako objasniti da je producentski tim u međuvremenu uspeo zameniti reditelja (iskusni štancer Ron Howard došao je umesto Phila Lorda i Chrissa Millera) i barem jednog glumca sa značajnom ulogom (Michael Kenneth Williams nije mogao uskladiti rasporede za glasovno snimanje originalno CGI lika Drydena Vosa), te izvesti dosnimavanja u roku za “prequel” o Hanu Solu? 

 

Svakako, u pitanju je pre svega biznis, kreativni kriteriji su u drugom planu, ali prvi rezultati nisu nimalo obećavajući. Otvaranje sa nešto preko 100 miliona dolara zarade (na oko 300 miliona uloženih) smatra se neuspehom. Deo toga se može otpisati na kalendarsko pozicioniranje (iza tri jako velika Marvel filma), ali opet nije teško iščitati da fanovi nisu oduševljeni pristupom reditelja Howarda i tima Disneyevih producenata. Podsetimo se da su i The Force Awakens, Rogue One i The Last Jedi solidno podelili publiku i kritiku, pa možemo zaključiti da ni Star Wars nisu baš tolika “zlatna koka” kao što se činilo iako je baza fanova verovatno dovoljno velika da na kraju neće biti gubitaka, barem ne katastrofalnih.

Dodatna otežavajuća okolnost za Solo: A Star Wars Story je to da je u pitanju pred-nastavak koji je sam po sebi predvidljiv – znamo šta sledi, usamljeni pilot, plaćenik i svemirska baraba Han Solo će se pridružiti pobunjenicima, osvojiti princezu Leiu i na koncu poginuti od ruke njihovog zajedničkog sina, a za nekakvim dubinskim građenjem lika iz svemirske bajke zaista nema preke potrebe. Umesto toga, scenaristi otac i sin Kasdan i reditelj Howard su sebi kao zadatak postavili da odgovore na nekoliko manje ili više konkretnih pitanja:

 

- Kako je postao tako hladnokrvan i nepoverljiv? Generički odgovor, težak život, vojna obuka, tako ga naučio prvi i jedini mentor Beckett (Harrelson), a i devojka Qi’ra (Clarke) mu je slomila srce.

- Otkud mu prezime Solo? Koga briga, ali ovde je to rešeno kao lagano neuspeli štos.

- Kako je postao pilot? Vojna obuka, logično, pre toga je bio samo lopov koji je znao da vozi ukradena vozila, uostalom to je i prva akcijska scena u filmu.

- Otkud mu Millenium Falcon? Znamo, osvojio ga je na partiji Sabacca (mehanika slična nekoj svemirskoj verziji pokera) od švercera Landa Calrissiana kojeg ovde igra Donald Glover.

- Šta znači obaviti proći Kessel za manje od 12 parseca? “Kessel Run” nam ja takođe poznat pojam, kao što znamo da je parsec mera za dužinu, a ne vreme ili brzinu, ali za to ovde konačno dobijamo suvislo objašnjenje.

- Kako je Han upoznao Chewbacu i kako je dotični dobio nadimak Chewie? E, to je već zanimljivo, ali jednom kada dobijemo odgovor (u prvoj polovini), onda se više na to ne vraćamo, odnosno ne gradi se odnos između čoveka i wookieja dalje od Solovog osećaja za pravdu i prezir prema ropstvu.

 

Ostatak filma je, dakle, prilično generička “origins” priča koja spaja trivijalne podatke iz Star Wars univerzuma i služi kao vezivno tkivo između mnogih akcionih sekvenci u kojima emocije diktira muzika Johna Powella po motivima standardnog score-a Johna Williamsa. Imamo, dakle, i pljačku vlaka, jurnjavu s automobilima, scene bitke nalik na Prvi svetski rat, svemirsku kockarnicu, svemirsku jahtu, nagoveštaj pobune, malo na silu ubačenog, a svejedno nekako duhovitog socijalno-političkog konteksta gde se droidica L3-37 (glas Phoebe Waller-Bridge) bori za oslobađanje i emancipaciju robota, očekivani “used future” dizajn i ponešto referenci i poveznica sa ostatkom Star Wars sveta.

Kako to izgleda u praksi? Pa, kako šta. Glumački sve štima. Woody Harrelson svoju ulogu može izdeklamirati i u snu, Thandie Newton kao njegova partnerica je zgodno osveženje, baš kao i Jon Favreau kao, avaj, prerano žrtvovani accadianski pilot sa viškom ruku. Emilia Clarke (iz Game of Thrones) donosi mešavinu zavodljivosti, taktilnosti, ranjivosti i sposobnosti preživljavanja kao Qi’ra, u daljem toku filma upletena u kriminalni sindikat koji vodi Vos (Paul Bettany, vrlo dobar). “Show” u principu krade Donald Glover kao Lando, postajući tako nešto nalik na Solo figuru u Solo filmu, a Solo, čini se, nije baš tako solo-frajer da bi nosio ceo film. U tom smislu, Alden Ehrenreich (do sada najpoznatiji po ulozi u Hail Caesar braće Coen) nije loš kao Han Solo, čak i liči na mladog Harrisona Forda i ima nešto malo od tog njegovog frajerskog nastupa, ali njegovo glumačko ostvarenje ne odlazi dalje od imitacije, odnosno teško će nas uveriti da je njegov Han Solo postao baš ONAJ Han Solo.

 

Sa tehničke i vizuelne strane, film je dosta problematičniji. Režija Rona Howarda je vrlo standardna, da ne kažem pešačka, inspirativna možda u ponekoj sceni ili sekvenci, ali bez osećaja za širu sliku. “Cigla-malter” struktura filma postaje zamorna, a trajanje od preko dva sata izazov. Najveća greška je, međutim, izbor Bradforda Younga za direktora fotografije. Dok je njegovo insistiranje na mraku i senkama smisleno u Arrivalu, da ne govorimo o Ain’t Them Bodies Saints ili A Most Violent Year, ono se ovde nikako ne uklapa, pa Solo postaje najmračniji, najsivlji i najmutniji Star Wars film bez ikakvog jasnog razloga. Film sam, srećom, gledao u 2D varijanti, a o tome kako ta mešavina tamnih i zemljanih boja izgleda u inače tamnijem i mutnijem 3D-u, mogu samo da zamislim.

Kada se podvuče crta, nije da nam je ovo bilo potrebno. A sumnjam da je bilo potrebno i mudrim glavama iz Disneya zaposlenim na “marvelizaciji” Star Wars sveta. Posebno bode oči paradoks da je za neke detalje u filmu potrebno ekstenzivno poznavanje sveta, dok su druge, jednako bitne informacije, redundantne čak i osrednjim poznavaocima. Čini se da su i najzagriženiji fanovi prepoznali lažnjak koji čak i nije toliko loš koliko je usiljen.

Bad Samaritan

kritika originalno objavljena na DOP-u

“Potrebno je puno mozga da bi se bilo ovako tupav” je citat koji se polu-legendarno pripisuje američkoj country folk zvezdi Dolly Parton. U istom ili blago izmenjenom obliku, taj kredo je potpuno primenjiv na film Bad Samaritan, počevši od tupavog naslova naniže. Možda, u krajnjoj liniji, nije potrebno baš toliko mozga da bi se nešto takvo kreiralo, ali svakako neophodna petlja u neograničenim količinama, ponešto spisateljskog i rediteljskog talenta i mnogo, mnogo veštine. Jer ova bezobrazna vežba iz hitchcockovske napetosti upakovana u jeftini celofan psiho-trilera iz 90-ih traje punih 110 minuta, ali se gleda netremice kao da traje ispod psihološkog limita od sat i po vremena.

Trebaće nam više od pola filma da uvodni flashback na tinejdžera koji maltretira i na koncu ubija konja povežemo sa naslovnim zlikovcem kojeg igra škotski glumac David Tennant što nam u retrospektivi neće izgledati kao tako težak posao. Jer njegov uglađeni, prebogati psihopata ima po statuu konja ili makar konjsku glavu priheftanu za zid u svakoj prostoriji svakog svog doma. Mada, zapravo, on nam nije niti u fokusu negde do sredine filma.

 

Ta čast pripada Seanu (Robert Sheehan), irskom imigrantu i tipičnoj lenjštini u svojim 20-im godinama života koji nije ni svestan koliko je njegova devojka Riley (Jacqueline Byers) iznad njegove lige i koji kao fotograf sanja status velikog umetnika toliko da odbija nameštene poslove koji mu se čine korporativno-bezdušni. Umesto toga, dok se ne proslavi, on sa drugarom Derekom (Carlito Olivero) tezgari na naplati parkinga u finom restoranu i njih dvojica imaju “genijalnu” shemu da pokradu ponešto iz kuća gostiju restorana dok dotični večeraju, jer to je “upscale” Amerika, svaki auto ima navigaciju i svako ima svoju adresu memoriziranu pod “Home”. Iako dovoljno paze da beže od alarma i da ne uzimaju očito velike stvari (poput televizora, kompjutera i sličnih), nisu ni svesni rizika svojih eskapada. Recimo, to što su majka, otac i dvoje sitne dece na večeri u restoranu ne znači da u dnevnoj sobi nemaju dobermana. O tome šta se može desiti ako opljačkaju pogrešnog čoveka i on ih otkrije da i ne govorimo.

I dođosmo do našeg naslovnog psihopate. Njegovo ime je Cale Erendreich i on je tipičan predstavnik arogantnih poslovnjaka, sa mobilnim telefonom večito na uhu, čak i za večerom i za volanom svog novog i sjajnog Masserattija. Sean upada u njegovu ultra-modernu kućerinu, nalazi novu kreditnu karticu u nepročitanoj pošti, aktivira je i njuškajući po stanu u uredu otkriva kožom i lancima okovanu mladu ženu (Kerry Condon). Kako nema vremena da je oslobodi, Sean beži s lica mesta i anonimno naziva policiju ne bi li neko intervenirao. Cale, naravno, ima već spremne priče i alibije, zna da mu je neko bio u stanu, a nije mu teško otkriti ni ko je to bio, pa se Seanov život pretvara u pakao, svi njemu bliski su ugroženi, njemu niko ne veruje, a psihopata napaljen na dresiranje ljudi steže obruč oko njega…

 

Naravno, vodeći se čistom, a ne filmskom logikom, nije preterano teško iskidati Bad Samaritan na komadiće na sto i jednom mestu, od tankog objašnjenja otkud Sean sa sve svojim jakim akcentom u Portlandu, preko nezgode koju Riley doživljava koja bi ju po logici stvari bacila u trajnu komu, a ona samo što nije otpuštena iz bolnice, pa do “magijskog realizma” u tretmanu modernih tehnologija (koja su sve čuda moguća sa kompjuterima i mobilnim telefonima, pa vi pojma nemate, samo treba znati, a ni to nije baš tako teško). U scenariju se ne nudi nijedan uverljiv alibi, a režijski se sve maskira mutnjikavim osvetljenjem i vidljivim dimnim zadasima tako da nam je jasno da Sean i Derek puše malo previše trave, pa nije ni čudo što ih drugi ne smatraju ubrojivima, a ni oni sami sebima ne bi baš verovali.

Takav “laissez-faire” pristup prisutan je i u domenu glume i on radi posao. Sean je tako arhetip zgubidana i muljatora, simpatičan donekle, ali ne i previše i sa vrlo bazičnim moralnim kompasom, a psihopata koji bi drugde bio možda i pomalo anemičan ili potpuno parodičan u Tennantovoj idealno lošoj izvedbi je, laganom namigivanju uprkos, čak i nekako preteći, kao što bi to, recimo, bila kopija likova koje Kyle McLaughlin igra po televiziji u kasnijoj fazi svoje karijere. Takođe, činjenicu da žrtva najčešće sputana konjskim žvalama ima najubedljivije “one-linere” ništa drugo ne potkrepljuje do gluma Kerry Condon.

Suština zašto sve to tako dobro funkcionira krije se u savršenom kliku između scenarija Brandona Boycea (ako se neko seća slično koncipiranog trilera Apt Pupil u režiji Bryana Singera po motivima proze Stephena Kinga u kojem srednjoškolac dođe na “genijalnu” ideju da ucenjuje skrivenog nacistu, Boyce je za to napisao scenario) i režije Deana Devlina, producenta odgovornog za hitove kao što su Stargate i Independence Day koja je režirao majstor katastrofe Ronald Emmerich. Devlin se kasnije razišao sa Emmerichom (zlobnici će možda nemački-zvučeće pseudonime psihopate povezati sa time), a sam se kao reditelj nije naročito proslavio sa Geostormom. Pa ipak, ključ uspeha ovde leži u dva faktora. Jedan je savršen tempo u kojem se održava konstantna napetost, a drugi je mogućnost povezivanja sa situacijom u kojoj se našao lik zahvaljujući lošim procenama, glupim odlukama i lošoj sreći. Na te tri stvari niko nije imun i varamo se ako mislimo drugačije.

The Nile Hilton Incident

kritika originalno objavljena na Monitoru

2017.

scenario i režija: Tarik Saleh

uloge: Fares Fares, Mari Malek, Yasser Ali Maher, Ahmed Selim, Hania Amar, Mohamed Yousri, Slimane Dazi, Hichem Yacoubi, Ger Duany

Zanimljivo kako su neki žanrovi transferabilni kroz prostor i kroz vreme samo ako onaj koji ih se hvata zna u kolikoj se meri čega treba držati. Uzmimo primer noira, filmskog žanra sa korenima u američkoj pulp literaturi detektivske sorte, čije je ime ima korene u tehničkim specifikacijama, a ne u sadržini. Nastao u periodu oko Drugog svetskog rata, sniman danju sa tamnim filterima ne bi li dočarao noć, noir je na domaćem terenu u Americi, a posebno u Los Angelesu. U novohollywoodskoj reviziji, znojni dani su zamenili lepljive noći, krajem 80-ih i ranih 90-ih često je ubacivana ljigava soft erotika u zaplet, a sa Blade Runnerom noir je otišao i u budućnost. U francuski kontekst ušao je nedugo nakon rata i to je učinio izuzetno elegantno – pariški žargon je dostojno zamenio američki “hard boiled” sleng, a policijski inspektori su došli na mesto policijskih ili privatnih detektiva. Na prelazu milenijuma, noir je, prvo u literaturi, a onda i na filmu, zauzeo Skandinaviju, insistirajući na klasnim i socijalnim kontekstima i zloupotrebi moći u naizgled idiličnom društvu. Pitanje svih pitanja bi bilo kako bi izgledao noir van zapadnjačkog konteksta, a švedsko-egipatski reditelj Tarik Saleh je ponudio odgovor u svom nagrađivanom (pobednik Sundance festivala u ne-američkoj konkurenciji) filmu The Nile Hilton Incident.

Osnovni elementi su više američki negoli skandinavski utoliko koliko “setting” Kaira između bede i glamura, tradicije i modernosti više podseća na “džunglu na asfaltu” Los Angelesa nego na zaleđenu vodu Stockholma ili Copenhagena ispod koje se mulj tek nazire. Tako imamo žrtvu – pevačicu i high-end prostitutku, svedokinju ilegalnu imigrantkinju i hotelsku čistačicu (Malek), te trojicu muškaraca koji su u ubistvo upleteni. Jedan je poslovno-politički moćnik Shafiq (Ahmed Selim), drugi je njen menadžer i svodnik Nagy (Yacoubi), Tunižanin sa kojim je bila upletena u seriju iznuda, a treći je misteriozni ubica (Dazi), povezan sa jednim ili drugim. To sve treba da razreši prosečno korumpirani (podmitljivi, ali i otvoreno kradljivi) egipatski policajac Noredin Mostafa (Fares Fares, ujedno i jedan od producenata filma) sklon porocima poput lančanog pušenja i kombinacije tableta sa pivom čiji nezadrživi uspon kroz policijsku hijerarhiju potpomaže njegov šef i stric Kammal (Maher). Noir ne bi bio noir bez “fatalke”, i nju imamo u formi žrtvine kolegice i prijateljice, Tunižanke Gine (Amar). Vreme radnje je takođe zanimljivo, predvečerje revolucije koja je odnela korumpirani režim Hosnija Mubaraka, a nezadovoljstvo u zraku se može seći nožem.

Upravo se u egipatskom kontekstu krije puna snaga Salehovog filma. Naime, koristeći se stvarnim, a nepovezanim događajima (ubistvo izvesne libanonske pevačice u hotelu se dogodilo tri godine pre događaja na Tahrir trgu), Saleh uspeva u naumu da sprovede detaljnu sondažu egipatskih socijalnih prilika i tako napravi političan film bez pretenzija prema aktivizmu ili istoričnosti, a samu revoluciju pritom koristi dramaturški vešto kao dimnu zavesu u koju obavija rasplet filma. Iako je snimanje u Egiptu prekinuto nedugo nakon početka (dovršeno je, ironije li, u Casablanci), kamera Pierrea Aima uspeva da uhvati užurbanu, pa čak i divlju svakodnevicu najvećeg arapskog grada i svojevrsnog središta globalne kulture i to ne samo slikajući poznate toponime, već se spuštajući i na ulični nivo. Replika u kojoj jedan policajac kaže drugom da “ovo nije Švicarska i da nema on šta tu tražiti pravdu” možda zvuči kao komadić Chinatowna u gunguli Blade Runnera, ali ju nije teško “kupiti”.

Samu priču Saleh (poznat po dokumentarcu Gitmo, animirano-igranom filmu Metropia i igranom filmu Tommy) vodi na različite načine u različitim etapama filma. Nakon podastiranja faktografije zločina kao polazne tačke za istragu i uspostavljanja Noredina kao lika (Fares Fares to olakšava svojim nezanemarivim prisustvom na ekranu, lice nam je poznato iz danskog hit-serijala o Q odeljenju, iz Star Wars filma Rogue One i nekoliko internacionalnih koprodukcija), početak istrage podseća na tipičan procedural a potpisivanje vremena i mesta događaja čak priziva u pamet seriju Law and Order, da bi se kasnije atmosfera zgušnjavala, a u fokus dolazili elementi noir misterije i političkog trilera.

Iako na površini i po pejzažu The Nile Hilton Incident bio bliži američkim klasicima, suština filma je više na tragu skandinavskih filmova. Zločin ne postoji u nekom imaginarnom svetu, već u realnom, a socijalne, pa i političke komponente istog moraju završiti pod povećalom. I autor filma i njegov glavni glumac – producent vrlo dobro funkcioniraju u više konteksta, arapskom, skandinavskom i žanrovski-filmskom, pa je tranzicija fluidna, a mešavina prilično opojna. Tako da, ma kako čudno i derivativno u opisu zvučao, skandinavsko-egipatski noir The Nile Hilton Incident radi baš onako kako treba.