First Reformed

kritika objavljena na XXZ

2017.

scenario i režija: Paul Schrader

uloge: Ethan Hawke, Amanda Seyfried, Cedric Antonio Kyles, Victoria Hill, Philip Ettinger, Michael Gaston

Paul Schrader svakako spada među najveće još uvek žive i aktivne filmske autore. Njegov doprinos američkoj i svetskoj kinematografiji je teško merljiv. Počnimo samo od njegovog scenarističkog rada i saradnje sa Martinom Scorseseom (Taxi Driver, Raging Bull, The Last Temptation of Christ), ali scenarija koje su režirali Sydney Pollack (The Yakuza) i Brian de Palma (Obsession). Schrader se kasnije uhvatio režije sopstvenih scenarija, pa tako imamo i njegova rana remek-dela Blue Collar, Hardcore, American Gigolo i Cat People (iako je potonji remake filma iz 1942. godine i za njega Schrader nije potpisan kao scenarista iako je napisao poslednju ruku), kao i Mishima: A Life in Four Chapters, Light Sleeper i Affliction iz autorove zrele faze. Nakon Autofocusa, Schraderova rediteljska karijera je otišla u ćorsokak, pa je veliki autor, što svojom zaslugom (problemi sa alkoholom i reputacija čoveka teškog za saradnju), što zbog surovosti filmskog tržišta, otišao u indie vode. The Canyons, snimljen za siću od nekih 250.000 dolara je bio nekoherentni i maliciozni promašaj, Dying of the Light “tezga” za ljude sa viškom novca i manjkom znanja, dok je Dog Eat Dog čak poprilično dobro filmsko ostvarenje kojim Schrader dokazuje da je i dalje lucidan, ali da ne želi više nikakve kalkulacije, pa će se radije odati ludilu i parodiranju opštih mesta filmske umetnosti.

 

Ništa nas od toga, međutim, neće u potpunosti pripremiti na filmsko iskustvo kao što je to First Reformed, film koji se naslanja na celokupno Schraderovu karijeru, i čak dostiže genijalnost njegove rane (anti-)kalvinističke tetralogije. Razlog za to je što prva i osnovna referenca tu nije Schrader-reditelj, pa čak ni Schrader-scenarista (mada obilato korištenje naracije i dnevnik kao “plot device” koji to omogućuje neodoljivo podsećaju na Taxi Driver), nego Schrader kao teoretičar i kritičar, autor briljantne knjige o transcedentalnom stilu u filmskoj umetnosti čije su stegonoše Bresson, Ozu i Dreyer. Međutim, za razliku od većeg dela Schraderovog opusa, ovde kalvinizam i učenje o predestinaciji ne predstavljaju predmet debate, moralnu dilemu ili kičmu celog filma, već su svedeni na pozadinu, doduše slojevitu.

Špica za film je starinska i jednostavna, bela pisana slova na crnoj podlozi, imena glumaca, reditelja i ekipe. Skoro da se očekuje nešto crno-belo kao iz perioda klasičnog Hollywooda ili iz opusa pomenutih Bressona i Dreyera koje će kasnije obilato citirati. Format slike je, istina, takođe starinski, uzak i teskoban, a činjenica da je film snimljen u boji dolazi do izražaja tek na retkim mestima gde nemamo posla sa sivim nebom, belim zidovima i spartanski opremljenim i škrto osvetljenim enterijerima.

Sa protagonistom, sveštenikom Ernestom Tollerom (ni to ime nije izabrano slučajno, reč je o nemačkom disidentu iz nacističkog perioda, dramskom piscu i socijalisti koji je u izbeglištvu u New Yorku izvršio samoubistvo) se upoznajemo gotovo odmah, kao i sa njegovom namerom da svoje misli, kako one skoro pa filozofske i teološke, tako i one sasvim banalne, o dnevnim rutinama i slično, beleži direktno i bez cenzure u dnevnik. Toller, kojeg maestralno igra Ethan Hawke, je sam po sebi čovek opterećen svojim demonima (duga senka njegove prošlosti nam se postepeno otkriva kroz dalji tok filma) i sklon alkoholu, a pritom se nalazi u nezavidnoj poziciji da je njegova jednostavna, a istorijski značajna kalvinistička crkva svedena na muzej i suvenirnicu za turiste, te je pod potpunom kontrolom “korporativne” crkve iz susedstva kojom upravlja Jeffers (Kyles, inače poznatiji pod pseudonimom Cedric the Entertainer). Odnos između dvojice muškaraca doduše deluje kao prijateljski, ali neka nelagoda ipak postoji, budući da su im prioriteti posve različiti – Toller ostaje na liniji biblijskih učenja, živi gotovo asketski i lično pomaže svojoj pastvi, dok Jeffers crkvu i njenu humanitarnu organizaciju vodi skoro pa kao korporaciju gde su sponzori iz redova lokalnih biznismena ekvivalentni ulagačima u kompanijama. Nezgodna okolnost je i to da se naslovnoj crkvi sprema proslava jubileja 250 godina postojanja, s tim da će to prerasti u društveno-političko-poslovnjački cirkus.

Pravi okidač za radnju je, pak, nešto posve drugo. Jedna od vernica iz kongregacije, Mary (Seyfried) je trudna i potrebna joj je sveštenikova pomoć u smislu razgovora sa njenim suprugom Michaelom (Ettinger), ekološkim aktivistom radikalnog tipa sa zatvorskim stažom iza sebe, koji ne želi dovesti dete na svet koji je pred izumiranjem. Susret je više uticao na sveštenika nego na Michaela, pa on počinje da Bibliju tumači i kroz ekološku prizmu, što ga sve više dovodi u sukob sa crkvom i sponzorima, što će sve kulminirati Michealovim samoubistvom, sahranom i eksplozivom (planiranim za terorističku akciju) koji je ostavio iza sebe, dok se između Tollera i Mary razvija nešto što bi moglo prerasti u romansu.

Iz foršpana je moguće zaključiti da je ovde reč o nekakvom psihološkom trileru, ali u pitanju je sasvim drugi film izuzetno sporog tempa, prolongirane ekspozicije, sačinjen iz često statičnih, hladnih i nekako škrtih, gotovo praznih kadrova koji su više usmereni na unutarnju prazninu protagoniste nego na njene vanjske manifestacije u vidu konkretnih događaja. Toller u svojim genima ima ponešto od taksiste Travisa Bickla u smislu raskoraka sa realnim i ponekad gadnim svetom, te nemogućnosti da se s nime nosi, ali toga ima i kod drugih Schraderovih likova. Mnogo je direktnija asocijacija sa Bressonovim filmom Journal d’un curé de campagne u kojem takođe imamo sveštenika male kongregacije, njegov sukob sa sredinom i unutarnja previranja, kao i alkohol. Osim Bressona, u vizuelnom smislu je moguće pronaći uticaje Dreyera i Bergmana, ali i Tarkovskog, premda se u nekim intervjuima Schrader referirao i na Idu Pawela Pawlikowskog.

Praćen upečatljivom minimalističkom, a psihološki dojmljivom pulsirajućom muzikom Briana Williamsa, te izuzetnom zvučnom shemom u kojoj, čini se, huk vetra čujemo i u enterijeru, te briljantno odglumljen (Ethan Hawke je očekivano sjajan i sposoban da zaroni u dubine ljudske psihe koja se podire, Amanda Seyfried je takođe vrlo dobra u ulozi Mary, dok je Cedric the Entertainer po prvi put nastupio u ne-komičnoj ulozi, što je štos koji je Schrader izveo sa Richardom Pryorom u svom rediteljskom debiju Blue Collar), First Reformed je najbolji Schraderov film u poslednjih 20, ako ne i više, godina. Ne samo to, reč je o njegovom najličnijem filmu u svakom smislu te reči. Autorski, ovo je posveta svim njegovim uzorima, u moralnom smislu je potpuno dosledan i direktan. Naizgled mali film koji je zapravo veliki.

A Film a Week - Gutland

How often do you have a chance to watch a, I quote, “surrealist rural noir” from Luxembourg in which a popular Slovenian tune is played five minutes in as the vision of the peak of the local beer festival? Not often? Me neither. While being surrealist is sorta prerequisite for a European rural noir, and films are being made in Luxembourg through the different co-production mechanisms, Gutland still seems like an unlikely outcome, which may or may not be a fun thing to watch. On the side note, the tune called Golica is apparently hugely popular all over the German-speaking Europe, beer festivals in Luxembourg included…

Now, seriously. Gutland is a fiction feature debut for a Luxembourgian filmmaker Govinda Van Maele who already has a handful of shorts, a couple of TV-series episodes and a feature-length musical documentary called We Might As Well Fail under his belly. And it kinda is a rural noir about a German robber hiding in a Luxembourgian village, laced with a bit of deadpan, slightly absurdist humour and wrapped in a shroud of mystery.

The German thief is Jens, played by Frederick Lau (of Victoria fame) and he is on the run both from the law and from his former companions, so he comes to a picturesque village over the border in the Grand Duchy on the pretence of looking for work, but actually looking for a place to lay low for a while. His first encounter with the locals is not exactly pleasant, but it all changes when the mayor’s daughter Lucy (Vicky Krieps, best known for her role in Paul Thomas Anderson’s Phantom Thread) falls for him. Suddenly, he is not only given work on the farm and a trailer to live, but also invited to every single social event and encouraged to participate in the activities side by side with the locals. As the time passes by, Jens finds out that the locals might not be well-meaning as they seem to be, and his peace comes with a price of playing a certain role, while things get weirder and weirder.

Gutland is handsomely shot by the director’s brother Narayan who opts for using real, existing locations and hand-held camerawork with a thing for rich textures of nature and country life in the background. The casting is also interesting, combining the stars of European cinema, such as Lau, Krieps and Pit Bukowski (seen in genre flicks The Bunker and The Samurai, among others) with a number of local newcomers. The script, reportedly doctored by Razvan Radulescu (known for his scripts for Romanian New Wave films like The Death of Mr. Lazarescu and Child’s Pose) has a nice absurdist qualities in details.

The trouble is, however, with Van Maele’s main story, its three-act structure and his inability to keep the pacing in the middle. After an interesting exposition with a lot of quirky characters, Gutland either goes nowhere, or down a predictable road. The mystery of the village is revealing slowly, but is not that mysterious, and the occasional visits from Jens’ former associates have the predictable purpose to jump-start the film when the pacing goes down and to insert some instant tension. It does not work that well and feels a bit formulaic. Than again, maybe Gutland is a film with a deeper meaning (it could serve as a metaphor for well-off states in Central Europe not trusting the strangers from the East and South, forcing them to fit into certain patterns) and the using of the well-known formula is the only way to go.

Burning / Beoning

kritika pročitana u emisiji Filmoskop na HR3

Plamen ćemo možda samo jednom vidjeti u, za sada, ponajboljem filmu tekuće godine Izgaranje cijenjenog južnokorejskog redatelja Chang-Dong Leeja koji se na scenu vraća nakon osmogodišnje pauze, poslije intrigantne, kompleksne drame Poezija. Taj plamen javlja se u snu protagonista Jong-Sua (maestralna interpretacija Ah-In Yooa u niskom registru emocija) u kojem on pali jedan hambar. Ako ovaj motiv djeluje poznato, valja imati na umu da je tu riječ o adaptaciji kratke priče Harukija Murakamija pod nazivom Spaljivanje hambara, koja je, pak, i sama adaptacija istoimene pripovetke Williama Fauknera, ali ih Leejev film svojom kompleksnošću nadilazi. Kao što je u umjetničkim djelima metaforički žar i plamen (u smislu emocija, ljubavi, strasti, zavisti i konflikta) svakako značajniji od fizičkog, tako je i Izgaranje film o svemu drugom prije nego li o spaljivanju gospodarskih zgrada na seoskim domaćinstvima. Međunarodna filmska kritika je vrijednost filma prepoznala već na premijeri u zvaničnoj konkurenciji na festivalu u Cannesu, gdje je Izgaranje nagrađeno nagradom FIPRESCI žirija, kao i posebnom nagradom za tehničko dostignuće – u ovom slučaju scenografiju Jum-Hee Shina.

Narativ filma je najprije moguće usporediti sa najfinijom svilom - poput nje on je savitljiv i neuhvatljiv, ali istovremeno čvrst i otporan toliko da ga je skoro nemoguće probiti. Eluzivnost je značajna već i za našeg junaka Jong-Sua s kojim se prvim upoznajmo, ali podaci koje na kapaljku dobivamo o njemu tek su djelići mozaika koji do kraja filma možda i nećemo do kraja sastaviti, ali ćemo svejedno imati generalnu predodžbu i o njemu i o situaciji u kojoj se našao. On radi kao dostavljač u Seulu, ali silom prilika (njegov otac, ratni veteran, upao je u probleme sa zakonom) živi u rodnoj ruralnoj oblasti Paju toliko blizu granice sa sjevernom susjedom da se, ovisno o vjetru, u njegovoj kući ponekad čuje komunistička propaganda. Svoje emocije on drži duboko u sebi, čini se da svijet oko sebe ne razumije u potpunosti i da se u njemu ne snalazi najbolje. Također, on je i pisac u pokušaju i želja mu je da objavi roman nastao pod utjecajem američkih autora Williama Fauknera i Francisa Scotta Fitzgeralda, čije se knjige pojavljuju u kadru kao referenca i, možemo reći, neka vrsta ključa daljeg zapleta.

Tri će stvari njegov život promjeniti iz korijena. Prva je (ponovno) poznanstvo sa Hae-Mi (odlična Jong-Seo Jeon), školskom kolegicom iz rodnog kraja koju je Jong-Su, kako ona tvrdi, u školskim danima nazivao ružnom, čega se on ne sjeća. Odrasla Hae-Mi ni u kojem slučaju nije ružna, naprotiv, izrazito je lijepa ne samo kao mlada žena u najboljim godinama, već i uslijed uspjelih, doziranih plastičnih operacija. Reklo bi se da je po svim parametrima ona za klasu iznad smušenog Jong-Sua: vesela je i komunikativna, radi na boljem poslu nego on, čak i živi u gradu, doduše u minijaturnoj unajmljenoj garsonjeri, pa se čini čudnim da ona na njemu išta vidi. Svjestan da mu se posrećilo (indikativna u tom smislu je briljantna scena seksa između njih dvoje, snimljena iz njegove perspektive s fokusom na zid u njenom stanu), Jong-Su se brzo vezuje za nju, pa je spreman čuvati joj stan i mačku (koju nijednog trenutka ne vidimo toliko da se upitamo postoji li zaista, ili je samo izgovor za neku igru osvete koju Hae-Mi igra) dok je ona u Africi, na putu o kojem je cijelog života maštala. Valja zamijetiti da Lee i njegov koscenarist Jung-Mi Oh vješto pletu niti socijalne drame o radnicima u metropolitanskom gradu, niti romantične i psihološke drame o kompenzaciji za traumu.

Situacija će se dodatno usložniti drugim ključnim događajem, djevojčinim povratkom s putovanja. Hae-Mi se, naime, ne vraća sama, već u pratnji Bena (perfektno odabrani korejsko-američki filmski i televizijski glumac Steven Yeun koji ima globalni zvjezdani status), čovjeka koji je sve ono što Jong-Su nije: bogati plejboj, čini se bez ijedne brige u životu, kome je posao zabava, a zabava posao. On je prema Jong-Suu izrazito srdačan, bilo da se radi o sažaljenju jer je svjestan da će stidljivi provincijalac ostati “kratkih rukava” kada se budu svodili računi ovog potencijalnog ljubavnog trougla, bilo da i on postaje predmet njegovog pomodnog interesa, onako s visoka, kako to blazirani bogataši već znaju činiti, ili čak iskrenog interesa. Bilo kako bilo, Jong-Su će figurirati kao nekakav nespretni “treći kotač” u njihovoj vezi, svjestan da je za Hae-Mi Ben neka vrsta ulaznice u visoko društvo. Njihovo druženje će imati kulminaciju u Jong-Suaovom domu, nakon pića i marihuane, kada Hae-Mi, skinuvši se do pasa okrenuta suncu u zalasku (na ovom mjestu valja pohvaliti fotografiju koju potpisuje Kyung-Pyo Hong, globalno poznat po radu na filmovima Majka i Snowpiercer Joon-Ho Bonga, te The Wailing Hong-Jin Na), kada ona izjavi da nikada nije bila sretnija u životu, a Ben kasnije Jong-Suu prizna da ima neobičan hobi: spaljivanje napuštenih plastenika.

Već ovo uvodi još jedan novi žanrovski nivo, misteriju i triler koji će se razgoriti kasnije kada Hae-Mi nenadano nestane iz Jong-Suova života, a on pomisli da to može imati veze s Benovim piromanskim sklonostima, jer ako već može nekažnjeno uništavati imovinu siromašnih seljana, zašto ih ne bi i ubijao. Ova tinjajuća dilema će potrajati do kraja filma, pa i nakon njega, iako se ulozi kako vrijeme odmiče podižu. Naime, je li ta konstrukcija plod fascinacije književnošću kod Jong-Sua ili je Ben zaista (serijski) ubojica? Je li Hae-Mi možda nestala iz njegovog života sasvim slučajno, možda od sramote što ju je Ben u nekom trenutku napustio? Je li Ben samo privilegirani, blazirani bogataš iz Gangama (seulski kvart u kojem prebivaju skorojevići još jedan je općepoznat korejski toponim, kao i granica na 38. paraleli), nekakva lokalna inačica Velikog Gatsbyja, ili svoju financijsku moć i društveni utjecaj koristi kako bi iživljavao morbidne fantazije? U borbu s njim će Jong-Su ući, čini se bez šansi, možda i bez razloga.

Valja napomenuti da se Hae-Miin nestanak događa negdje na polovici filma od ukupno dva i pol sata trajanja u odmjerenom, namjerno sporom tempu i s tinjajućom dinamikom koja će tek na kraju preći u eksploziju nasilja. Neuhvatljiv, meandrirajući zaplet je kičma filma na koju se kači i tehnička vještina cijele ekipe i zaista vrhunska gluma vrlo dobrih, sjajno odabranih i sjajno vođenih glumaca i brojni detalji u drugom, trećem ili četvrtom planu koji o likovima i događajima otkrivaju taman koliko je potrebno, ostavljajući ostatak u nekom zamućenom stanju. Sve je to dio jedinstvene Leejeve autorske vizije realizirane s pedantnom pozornošću za svaki detalj poput, recimo, intrigantnih, a opet realističnih dijaloga. Zločin je uvijek figurirao u autorovom stvaralačkom opusu, bilo kao brižljivo skrivana tajna koja isplivava na površinu, u pozadini, u centru zbivanja ili kao nepokretni pokretač radnje, ali je tek u Izgaranju, iako striktno hipotetičan, hipnotički preuzeo čitav film. Rezultat je nešto izvanserijsko, teško opisivo i vrijedno višekratnog gledanja.

F20

kritika objavljena na DOP-u

Arsen Anton Ostojić ima novi film, ovoga puta snimljen u potpuno nezavisnoj produkciji, što će reći bez sredstava od HAVC-a. Reč je o žanrovskom filmu, psihološkom trileru sa elementima akcije i romanse pod nazivom F20 što Ostojiću može doneti etiketu najraznovrsnijeg hrvatskog filmskog autora koji je u svojoj karijeri do sada snimio četiri međusobno potpuno različita filma.

Na sebe je skrenuo pažnju još sa prvencem Ta divna splitska noć, filmom “hyperlink” konstrukcije u formi triptiha smeštenog u novogodišnju noć u narečenom gradu čijim centrom vladaju droga i kriminal čije su žrtve po pravilu mladi i/ili naivni ljudi. Iako često na rubu patetike, ponekad i svesno prelazeći tu liniju, film je imao neku svoju težinu podvučenu crno-belom fotografijom koja lokaciji dodaje jednu “gothic” dimenziju. Drugi film Ničiji sin bio je u vreme kada se pojavio miljenik hrvatske kritike i pokupio je mnoštvo Zlatnih Arena, premda je reč o ostvarenju sa svojim problemima čiji visoki registar emocija najčešće nema potkrepljenje u suvisloj motivaciji likova. A ako ćemo o jakim emocijama, nikako ne bi trebalo zaboraviti ni “misery / tragedy porn” pod naslovom Halimin put, doduše snimljen po istinitoj priči, ali zbog te činjenice ništa manje melodramatičan. 

 

U sva tri prethodna filma, Ostojić je, dakle, uglavnom zakucavao emotivne zicere, pa je logično upitati se kako bi se snašao sa žanrovskim filmom u relativno skromnim produkcijskim uslovima gde važe neka druga pravila igre. Pritom ne treba gubiti iz vida da je on tehnički potkovan zanatlija koji je radio kao asistent režije u Americi, pa je verovatno pokupio par zgodnih trikova. Opet, ti filmovi nisu nužno bili trileri, niti su bili njegovi lični projekti u kojima je on imao i funkciju producenta. U F20 je, izgleda, uložio celog sebe i to, nažalost, uglavnom uzalud.

Priča je doduše potencijalno zanimljiva: Martina (Romina Tonković) provodi leto radeći kao dostavljačica u piceriji svoga oca Mate (Mladen Vulić) i sanjajući makar o vikendu na Zrću sa svojom najboljom prijateljicom Irenom (Lana Ujević), što joj rastrojeni i posesivni otac ni u kom slučaju neće dozvoliti. Jedina pozitivna strana tog leta u gradu je poznanstvo sa Filipom (Filip Mayer), mladićem njenih godina koji boravi sam u stanu, svakodnevno naručuje istu picu od nje i igra igrice, dok za svoje roditelje tvrdi da su otišli u vikendicu. Njih dvoje započinju romansu, a Martina dobiva krila da se suprotstavi ocu, pa makar i po cenu da ga njih dvoje opljačkaju i kao ponosni pobunjenici odu na veliku žurku na plaži, dok se za njima podiže potera…

Naslov je, pak, spoiler sam po sebi, i označava međunarodnu šifru za shizofreniju u medicinskoj dokumentaciji, što ćemo pročitati na uvodnoj kartici teksta. Zapravo, nema ni neke velike misterije ko je tu “lud” (premda je bilo prostora i za takav razvoj događaja) jer Filip od početka filma stresne situacije vizualizira kao igrice-pucačine, a ako nismo baš sasvim sigurni, onda je tu i druga, ne baš razrađena i namerno mutno snimljena linija radnje u kojoj se on ispoveda bolničkoj psihijatrici. Pravi problemi, međutim, nastaju kada Ostojić ubaci u brzinu i sa kursa psihološkog romantičnog trilera sa dozom lagane erotike skrene prema čistoj akciji u drugoj polovini, odnosno poslednjoj trećini filma punoj šokantnih otkrića koja neće iznenaditi ama baš nikoga ko je pogledao dovoljno filmskog štanca ili krimi-serija.

Razlog za te probleme nije tehničke, budžetske ili produkcijske prirode. Naprotiv, osim povremenog “product placementa” (imena sponzora su i na špici, a videćemo ih i u filmu dakako), te ne baš zvučne glumačke postave za noseće uloge, F20 ne izgleda kao hrvatski “indie”, što je inače eufemizam za “štap i kanap” produkciju. Naprotiv, dizajn filma je više nego solidan (retro stil u vizualizaciji igrica u Filipovoj glavi je svestan izbor, a ne iznudica), uvodna špica atraktivna, ton na nivou, muzika Mate Matišića sasvim odgovarajuća za ovaj tip filma, fotografija Slobodana Trninića upeglana, a montaža Dubravka Slunjskog dovoljno precizna, što sve u priličnoj meri maskira činjenicu da je film snimljen sa nevelikim sredstvima. Takođe, scene sa Zrća i neoficijelni spot za pesmu Seven Days Amongst Your Hair sastava Mr. Albino su zgodni dodaci, iako daleko od neophodnih i precizno razrađenih.

Problem je, međutim, u potpuno amaterski napisanom scenariju Hrvoja Sadarića do sada anonimnog politologa, koji deluje kao da je nastao na nekom početničkom kursu scenaristike u Americi. Dijalozi su nezgrapni, žargon rigidno promašen, motivacije likova od tipskih do nebuloznih, a svi posejani tragovi itekako dolaze na naplatu do kraja filma, a razvoj događaja je predvidljiv. Kao poseban problem se može ispostaviti i moralna panika oko video-igrica na koju se F20 kači i doliva ulje na vatru, a da to u sledu događaja nije ničim potkrepljeno.

Ostojić u datoj situaciji čini šta može: pokušava da relaksira svoje mlade glumce, što mu povremeno i uspeva, te kadrira scene na način da bi podigao napetost, ali to ni izbliza nije dovoljno za celovečernji film koji svejedno deluje kao razvučena epizoda serije a la Criminal Minds. (Jednominutni trailer je već druga priča, on je toliko dobar i napaljiv da filmu postavlja nerealne standarde.) Njegova najveća greška je, pak, to što se tako lošeg scenarija drži, čini se, do poslednjeg zareza, umesto da sam napiše poslednju ruku, pa makar u njoj samo ispeglao dijaloge da se glumci ne muče s njima i ne podrivaju svoj ionako krhki “line delivery”. U konačnici se čini da punokrvni žanrovski film ipak nije blizak Ostojićevom autorskom senzibilitetu, pa F20 postaje i ostaje film koji kao da se nije pronašao.

Hold the Dark

kritika objavljena na XXZ

2018.

režija: Jeremy Saulnier

scenario: Macon Blair (prema romanu Williama Gillardija)

uloge: Jeffrey Wright, Riley Keough, Alexander Skarsgard, James Badge Dale, Julian Black Antelope, Tantoo Cardinal, Macon Blair

Netflix je fenomen koji već obeležava filmsku umetnost XXI veka i na kojem se već lome koplja poslovnih i kulturnih politika, pa filmove iz njegove produkcije neki festivali rado uvrste u svoj program (Cuaronov film Roma u Netflix produkciji je, recimo, upravo pobedio u Veneciji), a drugi ga blokiraju, kao što je to slučaj sa Cannesom. Svako ima prava na svoju poslovnu politiku (Netflix recimo zahteva apsolutna distribucijska prava), ali i na filozofiju (jedan od preduslova za pojavljivanje u Cannesu je osigurana kino-distribucija u Francuskoj). “Žrtvom” u tom slučaju mogu postati samo filmski autori (sa jedne strane, Netflix daje više nego pristojne budžete i, za sada, potpunu autorsku slobodu, ali zatvara poneka festivalska vrata), kino-prikazivači (koji Netflixove filmove izbegavaju jer bi na njima imali samo štetu zbog promenjenih navika većinske publike) i publika (koja bioskopske filmove ne može videti na velikom platnu). Poslednji primer u još nezavršenoj Netflix sagi je film Hold the Dark Jeremyja Saulniera koji je maknut s programa u Cannesu (gde su rediteljevi prethodni filmovi imali svoje premijere – u tom smislu filmski festivali posluju na način analogan sportskim klubovima), pa je premijeru imao u Torontu da bi odmah nakon nje ušao u globalnu internet distribuciju preko Netflixa.

Saulnier je inače reditelj sa renomeom i jedan od najistaknutijih predstavnika oplemenjenog, artističkog žanrovskog pristupa, te jedan od retkih koji su sposobni sa skoro jednakim žarom ispričati priču koja se prati bez daha i ostaviti trajni utisak na gledaoca. Saulnier kao reditelj takođe vrlo dobro zna koliko se treba naslanjati na velikane filmske istorije (kroz njegove filmove se ocrtava aura Sama Peckinpaha), kao i to da je to moguće, čak i uputno, činiti stalnim inoviranjem žanra. Nakon crnohumornog DIY horor-trilera Murder Party koji je dostigao kultni status u određenim krugovima, Saulnier je doživeo internacionalni proboj sa Blue Ruin, izrazito slojevitim “backwoods noirom” koji kroz priču o osveti takođe preispituje koliko sveprisutnost oružja doprinosi nasilju u Americi. Njegov treći film, i prvi na kojem nije imao i funkciju direktora fotografije, Green Room, iako ni izbliza impozantan kao prethodnik, vrlo je uspeo filmski uradak u smislu briljantno jednostavne premise o šansama za preživljavanje punk sastava pod opsadom od strane neonacista u zabitom baru usred šume, te njene direktne, iskrene, taktički i stilski doterane realizacije. Sa Hold the Dark se više vraća na kurs Blue Ruina, uz daleko veći budžet, pa i ambicije, ali u konačnici film ipak ne dobacuje do remek-dela.

Pejzaž koji Saulnier slika uz pomoć direktora fotografije Magnusa Nordenhofa Jonka opet je divlji, s one strane onoga što podrazumevamo pod civilizacijom, ali u tome još beskompromisniji. Mesto radnje je sever Aljaske, godina je 2014, ali ako motorne sanke zamenimo pasjim zapregama i izbacimo hidro-avione i džipove, film možemo zamislit kao neo-western smešten u svet romana Jacka Londona u kojem se ukrštaju motivi osvete, antičke tragedije, refleksije o prirodi i ljudskoj prirodi, brutalno nasilje, putovanje u metaforičko srce tame i nikad do kraja jasne perspektive anti-junaka upletenih u koloplet događaja.

Penzionisani prirodnjak, lovac i autor nekoliko knjiga o vukovima Russell Core (Wright) pozvan je u selo duboko u arktičkom krugu od strane lokalne žiteljke Medore Slone (Keough) da ulovi vuka koji je, navodno, odvukao i raskomadao njenog sina dok je njen muž Vernon (Skarsgard) odsutan kao vojnik u Iraku. Medora je sama po sebi čudna osoba koja odbija koncept civilizacije (kaže da ne shvata sunce, pesak i kupaće kostime, te da je jedino toplo što priznaje termalni izvor na nekoliko sati hoda od njene kolibe), ali se ponaša čudno čak i za standarde western udovice (što bi mogla biti u tipologiji likova) i majke koja je upravo izgubila sina jedinca. Russell će ubrzo otkriti pravi razlog za to, imajući u vidu da je dečak zapravo stradao od ljudske ruke, a ne od vučjih čeljusti, ali problemi nastaju kada se Vernon vrati iz vojske, odbijajući koncept institucionalne pravde koju nudi lokalni šerif (Badge Dale), već insistirajući na svojeručnoj osveti koja za sobom ostavlja krvavi trag.

Otkrivati dalji tok radnje bi bio “spoiler”, ali nekoliko stvari tu valja napomenuti. Prva je da Saulnier sa lakoćom klizi kroz žanrove, od “backwoods noira” i neo-westerna, preko filma preživljavanja do ekstremno nasilnog trilera, socijalne i psihološke drame, bez suvišnog detalja ili informacije, ostavljajući nas u nekakvom bunilu i čvrsto nas vezujući za ekran. Druga je vrhunska kontrola vizuala, kao i glumaca kojima su dodeljene noseće uloge. Televizijski veteran Wright (serija Westworld) nosi tamu u sebi i dovoljno je uverljiv kao čovek koji poznaje patnju i zlo, ali ne u toj meri u kojoj mu se sad to isto baca u lice. Riley Keough je i ranije igrala beskompromisno mračne likove (American Honey), ali ovde u sebi nosi tugu i tamu koja se retko viđa na filmu. Alexander Skarsgard ima kilometražu hladnih, surovih negativaca, ali ovde je vrlo efektno utišan i, ako je to moguće, još više preteći.

Treći detalj je veština sa kojom Saulnier vešto prepliće motive iz scenarija ne bi li izgradio pojedine scene. Uzmimo za primer jednu scenu mitraljeske pucnjave koja kao da je preuzeta direktno iz Wild Bunch i prebačena iz peščane pustinje u ledenu. Ona dolazi kao kulminacija socijalnih motiva u priči koji su jedno vešto ispitivanje dolaska belog čoveka i civilizacije sa retkim benefitima, ali zato svim mogućim gadostima, u okruženje u kojem je priroda na svoj način diktirala uslove života. Resentiman je svakako prisutan i okinuće kad god se za to ukaže prilika, pa nam je jasno zašto Cheeon (Black Antelope) želi otići s praskom. 

Nakon te i takve scene smeštene na sredinu filma, teško je održati dinamiku do kraja, čak ni uz ritmičke intervencije poput “flashback” scena (koje Saulnier koristi krajnje umereno i ukusno), pa to ne uspeva ni autoru Saulnierovog kalibra, iako memorabilnih nasilnih scena ima i dalje, doduše u nešto nižem registru. Drugi set problema leži u upitnom kvalitetu izvornog materijala (u principu, reč o pulp romanu) i neujednačenoj adaptaciji koju potpisuje Saulnierov “kućni glumac” Macon Blair koji u poslednje vreme pokušava da se prebaci na pisanje scenarija, pa i režiju, sa čime je zabeležio i određene uspehe (scenario i režija za prošlogodišnjeg pobednika Sundance Festivala I Don’t Feel at Home in This World Anymore, scenario za solidni Small Crimes). Naime, ni jedan ni Blair ni Saulnier nisu odoleli novim trendovima komercijalnog pola art-žanr scene u Americi, Blair da u tekst ubacuje “istine veće od života”, a Saulnier da navodi glumce da ih izgovaraju šapatom u filmu gde je dijalog prilično utišan i mrmljav.

U konačnici, Hold the Dark možda nije baš onakav ep kakav je Saulnier zamislio, a možda mu takav izraz baš i ne leži, ali je svejedno vrlo dobar film. Dobra vest je da Saulnier verovatno u karijeri neće snimiti loš film jer njegovom rediteljskom talentu i sposobnosti nema premca. Loša je, pak, to da isto tako verovatno nikada više neće dostići genijalnost Blue Ruin.

A Film a Week - Heavy Trip / Hevi reissu

Some relevant scientific researches have found a co-relation between the strength of some country’s heavy metal scene, its general development and the overall happiness of its people. We can hardly imagine heavy metal as the music of happy people (or the upper classes for that matter), but apparently, if it is possible and socially acceptable for its young adults from blue collar background to channel the negative emotions like fear, angst and the appetite for (self-)destruction through some aggressive guitar-shredding, it means that some country is a happy member of the first world. If we take the Anglo-Saxon countries, Germany and Scandinavia as an example, we can see that the theory stands.

Also, it is worth noting that, contrary to the popular tropes and residuals of moral panic from the past century, metalheads are not necessarily dumb, aggressive kids and/or fanatical animal-sacrificing blood-thirsty Devil-worshippers, but simply people who prefer some kind of music over the others and spot a certain look. Movie-wise, however, the tropes still works, especially in comedies for the fun effect. And when treated in a smart way, which is the case with Jusso Laatio and Jukka Vindgren’s feature debut Heavy Trip, they can generate a lot of laughs without feeling condescending.

It is the story of a (fictional) extreme metal band called Impaled Rectum from a village in the north of Finland and its struggle to success imagined as a performance on a famous Norwegian festival. Before that, they kept rehearsing by playing covers in the basement of the fast guitarist Lotvonen’s (Samuli Jaskio) family business – the reindeer slaughterhouse. The band consists also of the daredevil drummer Jynkky (Antti Heikkinen), the walking metal encyclopedia bassist Pasi (Max Ovaska) who works as a librarian in his daily life and the gentle singer Turo (Johannes Holopainen of Unknown Soldier fame) who has to take the verbal abuse from almost everyone in the village, like the police chief and the local punks, while having a literally shitty job as an orderly in a mental institution. Needless to say, when holding a microphone, he turns into a growling beast. He is the protagonist and our perspective in the story and is also involved in a love triangle sub-plot with his ex-classmate, the beautiful florist Miia (Minka Kuustonen) and his nemesis, a local pop-singer buffoon Jouni Tulkku (Ville Tiihonen).

The description promises a road movie in the likes of The Blues Brothers, only more metal in sound and attitude, but Laatio and Vindgren, together with their co-writers Aleksi Puranen and Jari Olvi Rantala, take some sweet time to get the band on the road trip, while scoring laughs on the home field, putting the characters in some potentially dangerous situations with the rest of the townsfolk. Those set pieces are based on stereotypes and might prove to be even a bit offensive to both sides in the “conflict” (stupid metalheads doing dangerous stuff, sleazy rednecks that change their attitudes towards them when they have a shot to become famous), but here are done with a special warmth in hearts and minds of the writers, even though they are basically milking for laughs at predictable places.

Heavy Trip has some other classics of rock cinema in its DNA, like the early 90’s comedies Airheads and Wayne’s World, but the difference is Laatio and Vindgred are very aware of those films and that they are just playing with them (there is no way that every time the band plays, the look of the film changes towards some music video aesthetics), so they are not trying too hard to look cool while using the familiar tropes to make us laugh while making their characters silly in a likeable way. Not every joke is spot on, but most of them are and we can relate to the characters even though most of them are just rough sketches. The visual identity of the film is also smart, using the natural surroundings to highlight Turo’s loneliness and offering a glimpse into the boring life in Finnish countryside.

Once the road trip starts more than halfway into the film, more outlandish, over the top stuff is about to turn up, and Heavy Trip becomes one really enjoyable fare, no matter if the audience is full of metalheads or not. It is pure fun, nothing more, nothing less.

American Animals

kritika objavljena na DOP-u

Kada pročitamo karticu teksta “Ovo je istinita priča” (umesto “Ovaj film je baziran na istinitoj priči”), prva reakcija će biti lagana neverica, između ostalog i zbog toga što je slična kartica upotrebljena u jeku Oscar-sezone prošle godine u filmu I, Tonya koji je ponudio ubačene vinjetice intervjua sa akterima događaja koje se svejedno igrali isti glumci kao u filmu. Kod American Animals je situacija ipak nešto drugačija: radnja filma je ispresecana “talking heads” intervjuima sa akterima, ali ovog puta stvarnim, ne glumcima. To, pak, u sećanje priziva film American Splendor, biopic o strip-crtaču Harveyu Pekaru u kojem se pojavljuju i stvarna i fiktivna verzija njega koju igra Paul Giamatti.

Razlika između dva naslova je žanrovska. Nasuprot normalnog biografskog filma u American Splendor, u American Animals u centru zbivanja imamo jedan partikularni bizaran poduhvat koji jednako puni novinske stranice zanimljivosti i crne hronike. Reč je o pljački vrednih knjiga, originalnih izdanja Darwinovog Porekla vrsta i Audobonovih Ptica Amerike, iz biblioteke Univerziteta Transylvania u Lexingtonu u saveznoj državi Kentucky, te pokušaju njihovog prodavanja na tržištu umetnina, pri čemu su se mladi kriminalci, svi do jednog studenti iz finijih, suburbanih kuća, vodili isključivo znanjem prikupljenih iz filmova o pljačkama, od klasičnih do savremenih naslova. Sva četvroica pljačkaša su uhvaćeni i osuđeni na po preko sedam godina federalnog zatvora.

 

Sve navedeno u prethodnom pasusu je apsolutna istina, dokumentirana ne samo u izjavama počinilaca Spencera Reinharda, Warrena Lipke, Erica Borsuka i Chasa Allena datim po izlasku iz zatvora koje se smenjuju sa igranim delom filma, već i u brojnim novinskim člancima od kojih je jedan u Vanity Fairu poslužio britanskom dokumentaristi Bartu Laytonu da počne istraživanje za svoj hibridni docu-fiction debi. Iako su sastavni delovi koje Layton koristi poznati, American Animals je jedno sveže iskustvo ne samo kao još jedan u nizu doprinosa fluidnoj docu-fiction kvalifikaciji, već i na oba svoja polja, kao interesantna i slojevita krimi-drama sa svojim tekstom, detaljima i sub-tekstom, ali i kao dokumentarac “true crime” sorte, formalno ne mnogo različit od televizijskih specijala na datu temu, ali izveden sa daleko više stila.

Prvi koji je došao na ideju je Spencer (Barry Keoghan, onaj momak iz The Killing of a Sacred Deer), student umetnosti koji je, kako to obično biva, na fakultetu shvatio da nije baš toliko briljantan kao što je mislio da je živeći u predgradskom mehuriću. Plen od nekoliko miliona dolara od kojeg ga deli samo jedna bibliotekarka (Ann Dowd) koja to čuva se svakako čini primamljivim. Svoj plan je podelio sa najboljim prijateljem Warrenom Lipkom (sjajno raspoloženi Evan Peters), momkom lagano sociopatskih tendencija, koji je sve to detaljno razradio služeći se filmskim znanjem. Njih dvojica zatim u akciju uključuju još dvojicu, budućeg poslovnjaka Erica (Jared Abrahamson) i finansijski potkoženog Chasa (Blake Jenner), dok ih navodna “veza” (standardno dobra epizoda Uda Kiera) navodno čeka u Amsterdamu…

Drugi fokus je na njihove socijalne pozadine (svi su iz dobrostojećih, srednjeklasnih i buržoaskih familija) i isprazne unutarnje živote. Njihovu patnju je lako na prvu loptu otpisati kao lažne muke dokonih mladih bogataša bez prave brige u životu, ali to nije baš tako. Sa jedne strane, mami ih i laka lova i osećaj avanture, ali im je taj novac i potreban da bi, ako je ikako moguće, promenili živote koji su im zacrtani. Naime, niko od njih nije baš toliko bogat da bi mogao da ostatak života provede u zezanju, društvo je ustrojeno da sa višom klasom dolaze i veće privilegije, a manje potencijalne sankcije pa je u redu makar iz očaja tako nešto pokušati (Evropa ili fizički zatvor, u mentalni zatvor suburbije se ne vraćaju), a i oni su svesni da se do socijalne mobilnosti ne dolazi (više) teškim radom, već manje ili više sofisticiranom otimačinom.

Ono što Layton uspeva je ne samo da nam priču sa poznatim ishodom proda kao komad nepredvidljive fikcije, već i da nas ubedi da nam je do te četvorice tupana dovoljno stalo da njihovu pogrešno procenjenu avanturu i shemu za bogaćenje ispratimo do kraja. To uspeva ne samo pažljivo modelirajući likove prema stvarnim osobama, već i precizno vodeći vrhunski odabrane glumce kroz njih do sitnih detalja u držanju ili govornoj shemi. Dramska rekonstrukcija u okviru dokumentarnog programa o stvarnim zločinima nikada nije izgledala bolje, niti je bila slojevitija.