Charlatan

kritika objavljena na XXZ

2020.

režija: Agnieszka Holland

scenario: Marek Epstein

uloge: Ivan Trojan, Juraj Loj, Josef Trojan, Jaroslava Pokorna, Jiri Černy, Miroslav Hanuš

Berlinale pod novom upravom između ostalog znači i da će se nekim starim, zaslužnim igračima pređašnje zasluge ipak nešto manje računati. Jedna između "ražalovanih" je i poljska rediteljka Agnieszka Holland koja je, iako aktivna i na Istoku i na Zapadu, pomerena sa liste onih čiji se film, pa kakav god bio, obavezno nalazi u takmičarskom programu. Njen najnoviji film Charlatan, izbačen tek godinu nakon njenog prethodnog laganog promašaja Mr. Jones (imao premijeru na istom festivalu, naravno u takmičarskoj konkurenciji), igrao je u sekciji Special Gala.

Charlatan se, pak, teško može nazvati posebnim delom filmske umetnosti, čak i potencijal za gala-premijere limitiran na prostor bivšeg Istočnog Bloka. Reč je o klasičnom biografskom filmu o zanimljivoj i pomalo zaboravljenoj ličnosti, "čoveku za sva vremena", travaru i iscelitelju Janu Mikolašeku čiju su klijentelu činili prosti i naivni ljudi, ali i glavešine različitih režima, nacističkog i komunističkog, a koji je, kako to obično biva, "zglajzao" kada se promenila garnitura. Iako su glavni aduti filma, poput detalja scene, kostima i rekvizite, dorađeni i sasvim na liniji onoga što percipiramo kao realnost, Charlatan je film koji odiše televizijskim ugođajem, a koji je na ime svoje rediteljke osigurao festivalsku premijeru.

U prilično spretnoj montažnoj sekvenci u uvodu preko koje ide špica (još jedna demonstracija televizičnosti), Holland postavlja vremenski okvir "sadašnjosti": umire čehoslovački predsednik Antonin Zapotocky, a oko 70-godišnjeg slavnog nadri-lekara Mikolašeka (Ivan Trojan, jako dobar) počinje da se steže obruč zbog narušavanja socijalističkog morala. Naprosto, travar koji je lečio što uživo, što "pouzećem", stao je na nekoliko žuljeva, bilo zbog arogancije u komunikaciji, bilo zbog neposotojećeg izbora klijentele, bilo zbog raskoši u kojoj je živeo u oskudna socijalistička vremena, a sa smrću predsednika je ostao bez klijenta i zaštitnika na najvišem mestu.

Odatle nas priča vodi u flashback momente na Prvi svetski rat gde je Mikolašek pretrpeo PTSP kao nevoljni učesnik streljanja civila, međuratni period u kojem je "naučio zanat", ratni u kojem je skupa sa svojim asistentom Františekom Palkom (Loj, izvrstan) lečio naciste, a pomagao partizane, i konačno posleratni u kojem se nastavio "business as usual". U mladosti, Mikolašeka igra Josef Trojan, Ivanov sin, otud suštinska sličnost.

Zanat je naučio od jedne babe (Pokorna) koja je, kao u bajci, živela u kućici u šumi i svoje usluge nije naplaćivala. Od nje je preuzeo dijagnostičku metodu gledajući uzorke urina osvetljene jednim zrakom svetlosti u inače zamračenoj prostoriji (vizuelno najdojmljiviji segment filma, toliko da čak ni repeticije ne smetaju), a svoja herbalistička znanja (dolazi iz familije cvećara) koja je prvo primenio kako bi sestri izlečio gangrenoznu nogu koristio je da slaže tinkture i meleme. Za razliku od babe, on je svoje znanje naplaćivao i od toga napravio unosan biznis: pred njegovom kućom koja je figurirala kao nekakav institut i bolnica uvek je bio red, a ljudi su slali uzorke i poštom.

Aspekat za posebnu analizu je njegov odnos do Palka koji je svakako bio više od samo asistenta i "desne ruke", njih dvojica su bili ljubavnici, bez obzira na to što je Palko bio oženjen. Aspekt homoseksualnosti ovde je podigran, što je osvežavajuće da se od filma ne pravi političko-aktivistički uradak, film agende. Opet, potencijal uvida u istorijske prilike (da su gay osobe bile jednako proganjane u svim režimima, kako totalitarnim, tako i navodno demokratskom u kojem je značajnu ulogu igrala crkva), čemu je Agnieszka Holland inače sklona, ostaje propušten jer film kao da gubi fokus u pokušaju da u ograničenom vremenskom trajanju pokrije što više toga.

Konačni dojam je da Charlatan ostaje na nivou tek solidnog, nešto raskošnije produciranog, televizijskog filma koji najbolje funkcioniše na malom ekranu. To ne treba da čudi od proslavljene i nagrađivane autorice koja je učestvovala u evoluciji igranog televizijskog programa i približavanja istog standardima bioskopskih filmova koja je radila na projektima kao što su The Wire, Treme i House of Cards, po čemu je i najpoznatija zapadnoj publici. Ona svoja iskustva preko Charlatana pokušava da prenese na teritoriju Srednje i Istočne Evrope i bioskopskog filma. Dodatni faktor koji cementira taj utisak su i generički, a zbzani kraj koji potpiruje teoriju da će se Charlatan u Češkoj, Slovačkoj i Poljskoj pojaviti i kao TV film, odnosno serija sa još nešto dodatnog materijala.

Još je jedan problem u ovom inače sasvim korektnom filmu: čini se da prema svom protagonisti ni Holland, a ni njen scenarista Marek Epstein ne zauzimaju stav i to na način da stalno alterniraju prilično različite, od osude (jasno je da je Mikolašek barem u neku ruku prevarant koji je pritom despot prema svojim zaposlenicima i arogantan čak i prema svojoj sestri), do simpatije koja prevazilazi to da je on žrtva okolnosti, dogmi, totalitarnih režima i čega sve ne. Zašto je Mikolašek dobio svoj bio-pic i to u današnje doba pomame za "alternativnom medicinom" i ostalim formama nadri-lekarstva i praznoverja, osim zato što je zaboravljen, ostaje prilična misterija.