Frida

 kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda

prvi deo

Umetnici XX veka morali su se nositi sa prokletstvom da bi se, ako bi ikako došli do uspeha (što samo po sebi nije bilo zagarantovano u oštroj konkurenciji), od tog trenutka gledalo na njih gledalo kao na slavne ličnosti ili pop-kulturne ikone. Javnost bi se zainteresovala za njihove živote još i više nego za njihovo delo koje bi bilo devalvirano umnožavanjem i štampanjem na suvenire u muzejskim prodavnicama, reprodukcijama ne samo u katalozima izložbi, nego i u vidu slika i skulptura kopija koje „krase“ prostore od hotelskih soba do privatnih stanova.

Nisu toga bili pošteđeni ni stariji stvaraoci, kao ni oni iz drugih, ne-vizuelnih rodova umetnosti: setite se, recimo, reprodukcije Van Goga kako visi u nekom holu ili Bahove fuge kao melodije za Nokiju 3310. A u svemu tome, osim sve veće brzine kojom operiše „sedma sila“ uvek žedna pikantnih detalja iz života slavnih, neku ulogu igra i „sedma umetnost“ više nego spremna da umetnike posle smrti ubaci u uvrežene šablone mučenih patnika ili kapricioznih ekscentrika vođenih sujetom za potrebe biografskih igranih filmova i portretnih dokumentaraca u kojima se sistematski njihovo delo potčinjava njihovom kreiranom liku.

Pred nama su dva takva filma, dokumentarac Frida Karle Gutierez o meksičkoj slikarki Fridi Kalo, te igrani film Daaaaaalí! francuskog sineaste specijalizovanog za nadrealnu komediju Kentana Dipjea. Oba nam dolaze s festivala, Frida s ovogodišnjeg Sandensa, Daaaaaalí! s prošlogodišnje Venecije, Frida na globalni striming, a Dipjeov film u probrane arthaus bioskope.

Film Karle Gutierez koja je inače cenjena montažerka i kojoj je ovo debitantska režija, dolazi nam s bagažom igranog filma Frida (Džuli Tejmor, 2002) koji je odneo dva Oskara (za šminku i za originalnu muziku) i bio nominovan u još četiri kategorije, uključujući tu i onu za najbolju glavnu žensku ulogu koju je odigrala Selma Hajek na vrhuncu svoje glumačke snage. Bilo je dokumentarnih, igranih i hibridnih adaptacija života slavne meksičke nadrealističke slikarke, ali ova konkretna se uzima kao „zlatni standard“ u smislu prikaza njenog života i stvaralačkog žara, pa i relativno smislenih pokušaja inkorporiranja njenog dela u sve to.

Pristup koji bira Gutierez u početku se čini školskim: baziran je na arhivskom fotografskom i video-materijalu, te na naraciji Fernande Ečeverije Del Rivero koja je dopunjena svedočanstvima onih koji su joj bili dovoljno bliski da bi podelili poneku anegdotu o poznanstvu s njom. Fokus filma je celokupan slikarkin život, od poznatih biografskih činjenica (detinjstvo, odnos s roditeljima, ponašanje na fakultetu, saobraćajna nesreća, upoznavanje Diega Rivere i njihovo zajedničko putovanje u Ameriku, povratak u Meksiko, sticanje slave, bolest i smrt), preko privatnih odnosa s Riverom (oboje su bili neverni, ali on je prvi počinjao), odnosa s komunističkom ideologijom i političarem Lavom Trockim, odnosa s drugim umetnicima (etablirani evropski nadrealisti je nisu prihvatali jer su je smatrali naivnom i nedoraslom), pa do njenog odnosa do umetnosti koji je uvek bio pre svega intiman.

Karla Gutierez, međutim, ima na raspolaganju jednu vrlo bitnu i autentičnu stvar na kojoj gradi ceo film – ilustrovani dnevnik Fride Kalo. Sva „njena“ naracija potiče upravo iz te memoarske knjižice nastale u poslednjih deset godina slikarkinog života, a i neka od svedočanstava drugih su upravo tu zapisana. Druga bitna stvar je što dnevnik pruža uvid i u Fridino umetničko delo, što Gutierez pretače u animacije kojima boji i ponekad preseca uglavnom crno-beli arhivski materijal čije bi faktografsko i hronološko ređanje moglo da postane suvoparno i u trajanju kraćem od 87 minuta koliko film traje. Ubacivanje animacije inspirisane Fridinim slikama, skicama i crtežima može biti rizično po liniji kiča opisanog u prvim pasusima teksta, ali Karla Gutierez je koristi umereno i ukusno, taman koliko treba.

To, opet, ne znači da film nema neke svoje nedostatke, od toga da se u tako širokom rasponu tema neizostavno gubi Fridina umetnost koja bi, u teoriji, morala da zauzima centralno mesto, ali je bačena sa strane, pa do pomalo neukusno snimljenih audio-naracija drugih koje, pod teškim akcentima, naprosto zvuče lažno i napisano, kao i fingiranja zvuka starog radija s kojeg se saopštavaju vesti. Ali, i pored toga, Frida je prilično dobar dokumentarac o pop-kulturnoj ikoni.