The Promised Land / Bastarden

 kritika objavljena na XXZ

2023.

režija: Nikolaj Arcel

scenario: Nikolaj Arcel, Anders Thomas Jansen (prema knjizi Ide Jansen)

uloge: Mads Mikkelsen, Simon Bennebjerg, Amanda Collin, Kristine Kujath Thorp, Morten Hee Andersen, Melina Hagberg, Laura Bilgrau Eskild-Jensen

Trio je opet na okupu, doduše pozicije su im malo izmenjene, ali tako to ponekad biva. Mads Mikkelsen je opet „frontmen“, dok su u pozadini Nikolaj Arcel i Anders Thomas Jansen malo zamenili mesta, pa Arcel (The Royal Affair) režira, a Jansen (Riders of Justice) nastupa s pozicije njegovog ko-scenariste. Poslednji put trio je zablistao sa Riders of Justice, ali sada moderni triler baziran na etičkom i misaonom eksperimentu ustupa mesto epskoj istorijskoj drami s dozom westerna. U slučaju The Promised Land, zvučna premijera u Veneciji i Mikkelsenova nominacija za nagradu EFA mogu poslužiti i kao još jedan nepobitni dokaz o snazi, robusnosti i versatilnosti savremene danske kinematografije.

Naslove, internacionalni na engleskom i danski original koji ne treba posebno prevoditi zbog prepoznatljivog korena, treba uzeti dvojako. Internacionalni je, ispostaviće se, delom čista ironija, a delom potpuno iskren, jer napredak u smislu civilizacije ne dolazi sam od sebe, nego ga šire ljudi sa vizijom poput one da se posadi krompir na divlje i jalovo močvarno zemljište Jutlanda u Danskoj. Original je, pak, otkriće o pozadini našeg metodičnog i stoičkog protagoniste u tipu pionira i graničara iz američke western mitologije koje će nam pomoći da tu njegovu misiju i viziju razumemo.

Protagonista je Ludvig Kahlen (Mikkelsen), penzionisani vojni kapetan skromnog porekla koji je čin zaradio radom i borbom. On, međutim, želi da zaradi ugled i priznanje drugim sredstvima, pa dolazi na dvor s predlogom da o svom trošku, od skromne penzije, pokuša da kultiviše navodno neukrotivo i divlje tlo Jutlanda, a od „sponzorstva“ samo traži dopuštenje da nastupa kao zvanični predstavnik Krune. Predlog je, čini se, potpuno lud i nerazuman, ali zapravo nikog, osim Kahlena, ništa ne košta. Ako ne uspe, nikom ništa, ali i ako uspe kralj i dvor će dobijeni prestiž platiti tek naseljavanjem kolonista.

Kahlen je možda u računicu uzeo težak rad i jednu gladnu godinu, uz nadu da će možda naći neku dobru dušu koja će mu za skromnu nadnicu pomoći na polju i sa kućom naziva jako pompeznog u poređenju s mestom gde se gradi, možda je imao u vidu i nešto vremesnkih nepogoda, ali svakako nije računao na prepreke ljudskog faktora. U planu su mu se na nagovor lokalnog sveštenika pridružili dvoje odbeglih kmetova, Johannes (Andersen) i Ann Barbara (Collin). Problem mogu predstavljati nomadi Tateri koji obitavaju u obližnjoj šumi i čekaju priliku za pljačku ili još jedna dodatna gladna usta sintske devojčice Anmai Mus koja im se pridružuje nakon što je nomadi oteraju.

Međutim, prava opasnost vreba od lokalnog velikaša De Schinkela (Bennebjerg) koji zemlju prisvaja iako nema nameru s njom išta da radi, a koji je u kraju jedini plemić i, u funkciji sudije, jedina vlast. On je zavidni zlobnik koji je sve što ima nasledio od oca i kome je jedino stalo da impresionira očeve prijatelje i kolege, pa mu dođoš koji je primio njegove odbegle kmetove nikako ne odgovara. Dok se Kahlen poziva na ovlašćenja od kralja, De Schinkel na sve moguće načine pokušava da ga ponizi i sabotira, na šta njegova dalja rođaka i verenica čije veze sežu do norveškog dvora Edel Helene (Kujath Thorp) ne reaguje blagonaklono. Paralelno s prljavim ratom čija je prva žrtva Johannes kreću i romantični zapleti.

Reference na koje se autorski dvojac poziva su brojne, ali lako uočljive. Ima tu tragova epskih romantičnih drama Davida Leana, te odjeka Kubrickovog Barryja Lyndona, ali The Promised Land se zapravo najviše oslanja na dva tipa westerna, kako onaj klasicistički u kome se tačno zna ko je tu dobar, a ko zao, tako i revizionistički, makar po tome da se jasno osuđuje klasizam i rasizam. Uostalom, i motivi granice i pionirskog samoodricanja radi širenja civilizacije tipični su za western mitologiju. Naravno, taj „staromodni“ štih itekako ima svoje zamke, od simplifikacija i klišea, pa do očekivanih praznih hodova u zapletu koje ti klišei impliciraju, ali to zapravo ne smeta toliko iz nekoliko razloga koji se mogu svesti na izvrsnost realizacije.

Na prvom mestu, tu je postavka likova. Iako se možda čini da je Kahlen klasičan pionirski, stoički tip, on ipak nije junak bez mane. Naprotiv, njegova motivacija su taština, kompleksi i latentni snobizam. Isto tako, ženski likovi nisu nimalo pasivni, već imaju i temperament i proračunatost. Nasuprot njima, glavni negativac deluje kao da je došao direktno iz stripa ili crtanog filma, ali tu na scenu stupa savršeno odabrani glumac dečačkog lica koji jedan tip okreće u pravcu drugog – nekakvog oholog princa. Na tako interesantno napisane likove dodaju se i njihovi odnosi, dva ljubavna trougla, odnosno četvorougao naklonosti i rivalstva, sa dodatkom izvesne porodične dinamike oko beskrajno simpatičnog „divljeg“ deteta. Rezultat svega toga je gluma koja pršti od hemije koja je takođe i plod rediteljeve kombinacije poverenja i diskretnog usmeravanja.

Na kraju, ne treba zanemariti ni komponentu spektakla koja ovde nije data u nekakvom vulgarnom obliku, već kroz spoj impozantno lepe, ali surove prirode i ljudskih intervencija u smeru pripitomljavanja iste. Arcel se tu majstorski služi doziranim totalima direktora fotografije Rasmusa Vidbaeka, a ovaj se pak sjajno služi prirodnim, realističnim svetlom ili makar simulacijom istog. Tako dobijamo film starog kova kakvi se danas retko snimaju, ali tim spojem epske istorijske drame, spektakla i pažljivom upotrebom postulata drugih žanrova The Promised Land deluje kao film koji može preokrenuti trendove.

A Film a Week - Unmoored

 previously published on Cineuropa

“Nothing is what it seems at first glance” is a tagline that could be applied to most thrillers, mysteries and suspense flicks. Caroline Ingvarsson’s feature debut, Unmoored, freshly premiered in Tallinn Black Nights’ First Feature Competition, is definitely a movie that could sport said tagline. The trouble with it, as is also the case with many other films in various genres, is that the creative team behind it assumed that its ideal viewers are slow learners, unable to at least “expect the unexpected” thanks to the movies they have previously seen.

Our protagonist is Maria (Mirja Turestedt, mostly active on Swedish TV), a journalist and TV presenter who hosts a show dealing with serious topics. Along with occasional troubles at work, she also has to deal with problems at home. Her writer husband Magnus (Thomas W Gabrielsson, recently glimpsed in Nikolaj Arcel’s The Promised Land) is facing rape charges which he staunchly denies, and his publisher Bergman (Sven Ahlström) expects him to finish the project they agreed upon previously. To escape the pressure, the couple decides to go on a trip, but the two cannot agree on a destination. While Maria suggests England, Magnus manages to persuade her to go to Marrakesh in order to visit his friend and the friend’s new wife.

The visit does not end well for Maria, who feels like she is the odd one out in a pretty patriarchal gang. During the trip back home, she and Magnus have a heated argument in the car, after which he gets out and wanders off to a beach. She follows him to a bunker, but afterwards starts running away from it, eventually changing the destination of her trip back to her original idea – England. There, she meets a man named Mark (Kris Hitchen, of Sorry We Missed You fame), whom she feels instantly attracted to, but strange events start happening around her, such as blackmail attempts via e-mail and a car with a Polish numberplate that seems to follow her around the countryside. A series of flashbacks will show us what happened…

The source of Unmoored’s problems lies in Michèle Marshall’s script, which is generally predictable and is further weakened by its over-reliance on dialogue, rather than visual storytelling, to drive the exposition in the first third, as well as the roughly sketched-out characters, which are pretty one-dimensional throughout. This forces the actors into a very tough position, and they have no option but to emphasise the characteristics they are given. Unfortunately, their over-acting takes the film, envisioned as a mixture of a relationship drama and a mystery-thriller, straight into the realm of an unintentional comedy.

To be fair, it is not just the actors’ fault, but also the director’s, as she does not manage to steer them towards giving very inspired or lived-in performances. The switch in the storytelling mode and the dramaturgical devices that Ingvarson uses in the second and the third acts works for a while, and in the first-time director’s defence, she does a good job with the crew: the cinematography by Michał Dymek sets the mood, the editing by Agata Cierniak keeps the running time in the region of the low 90 minutes, while the synth-heavy score by Martin Dirkov fine-tunes the tension and ramps it up when necessary. In the end, Unmoored is a film that does not demand much of the viewer, but the reward it offers is underwhelming.

A Film a Week - Oxygen Station / Kysneva stantsiia

 previously published on Cineuropa

The history of the Crimean Tatars is a long and complicated one, but the events of the 20th and 21st century, seen from the Crimean Tatar perspective, could only be described as tragic. The Tatars were affected by the Russian famine in the early 1920s and Stalin’s purges of the 1930s, only to be collectively accused of collaboration with the Nazi occupier and deported to Central Asia (mainly Uzbekistan) in the 1940s. Every attempt of protest and every effort to go back to the homeland was further punished, using the system of penal colonies in Siberia. The resistance did not completely die out, and some figures such as Mustafa Dzhemilev, nowadays a people’s deputy of the Ukrainian parliament, have kept the proverbial flame alive. He is the protagonist of Ivan Tymchenko’s historical thriller-drama Oxygen Station, which has premiered in competition at the Tallinn Black Nights Film Festival.

We first meet him as a boy (played by Danylo Bondarev) in a strange, stylised dream sequence involving a sinister-looking magician and a political conversation no child should get involved in. Later we realise that the adult Mustafa (Borys Orlov, who played Ukrainian poet Taras Shevchenko in the 2019 biopic Taras: Homecoming) lives in the Zyryanka penal colony in Siberia, where he fills the oxygen tanks in a facility next to criminals and ex-convicts. Although he is a good worker who does not complain much, the prosecutor Shalandin (Viktor Poltoratskyi, the same actor who plays the magician in the dream sequences) is set on pinning him down for the murder of Lunin, a local news reporter and communist provocateur. Mustafa is still labelled and remembered as an enemy of the state, although his recent protests are only recorded in the form of letters and in a personal journal.

Back in Uzbekistan, Safinar (Khrystyna Deilyk, glimpsed in Roman Bondarchuk’s Volcano) is concerned that the national hero has stopped fighting for the cause, so she boards the train from Tashkent to Moscow, not realising that KGB agents are following her. What is her final destination? Does it have anything to do with the criminal plot and the investigation of it in Siberia? And what is the role of the mysterious man Hani (Edem Ibadullaev)?

The script written by Mykhailo Brynykh (who previously collaborated with the director on the 2019 title Beshoot) runs on two parallel tracks to show that free life in the USSR was not very different from life in the gulag. Up until the very end, those two plot lines are very different in style and nature, and very far apart story-wise, which puts tremendous pressure on Tymchenko to balance and blend them into a relatively smooth whole. The opening is rather stylish, and he shows an ability to control both plots individually (the one set in Siberia follows the genre guidelines of the crime and political thriller), but a slower pace in the second act seems inevitable. However, the jumps to dream and fantasy sequences are a good solution to that problem.

Tymchenko makes the best of the components at his disposal. The performances from the ensemble are overall convincing, although the luckier actors get the “meatier” characters. The cinematography by Thomas Stokowski uses murky colours to underline decadence and the futile efforts to cover it up, and the production and the costume design remain faithful to the Cold War period, while the music composed by Jun Miyake offers short bursts of extra tension. In the end, Oxygen Station works rather well as both an issue-driven historical drama and a political thriller.

Housekeeping for Beginners / Domakinstvo za početnici

 kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda

Ako ćemo gledati samo po međunarodnim uspesima post-jugoslovenskih kinematografija, makedonska tu verovatno stoji najbolje. Prvo je led probijao Milčo Mančevski s filmom Pre kiše nakon kojeg je napravio međunarodnu karijeru. Nedavno smo imali fenomen Honeyland, dokumentarca koji je dobio nominaciju za Oskara u dve kategorije. A poslednje dve godine imamo Gorana Stolevskog.

Ovaj makedonski (po rođenju) i australijski (po obrazovanju) reditelj mlađe generacije je nakon pregršti kratkih filmova početkom prošle godine debitovao u dugom metru s filmom You Won‘t Be Alone u kojem je spojio telesni i folklorni horor i mračnu fantazijsku dramu, internacionalnu glumačku postavu i „malikovsku“ meditativnu montažu gde atmosfera odnosi prevagu nad fragmentiranim narativom. Iste godine se predstavio i s romantičnom kvir-dramom o odrastanju Of an Age koja je postigla globalnu (najvažnije, američku) distribuciju, ali nije imala većeg uspeha na festivalima.

Ove godine je u Veneciji premijeru doživeo treći film Gorana Stolevskog Housekeeping for Beginners. Već na premijeri je osvojio „Kvir-lava“, a u međuvremenu je osigurao makedonsku nacionalnu nominaciju za Oskara i nominaciju Evropske Filmske Akademije za najbolji univerzitetski film. Mi smo dobili priliku da ga pogledamo u takmičarskom programu Zagreb Film Festivala.

U centru zbivanja imamo jednu vrlo atipičnu zajednicu u jednoj kući. Tu kao cimeri žive socijalna radnica Dita (rumunska glumica Anamarija Marinka (igrala staru vešticu u You Won‘t Be Alone) i noćni čuvar u klinici Toni (Vladimir Tintor). Oboje su istopolnog usmerenja, pa je Dita u kuću uselila svoju partnericu Suadu (Alina Šerban) i njene dve kćeri, tinejdžerku Vanesu (Mia Mustafa) i mlađu Miu (Džada Selim), a Toni svog najnovijeg partnera Alija (Samson Selim), takođe tinejdžera. I Suada i njene kćeri i Ali su Romi iz naselja Šutka, što nije čisto statistička informacija. Kuća takođe funkcioniše i kao svojevrsna sigurna kuća za trio mladih lezbijki koje nemaju gde i nemaju kome da se obrate osim Diti.

Čini se kao da je Ali bio karika koja je nedostajala da bi ova komuna profunkcionisala u potpunosti, ali nova promena pokreće nimalo naivan zaplet. Naime, kako je Suada dobila dijagnozu raka pankreasa, i šanse za preživljavanje su joj minimalne, ona je Ditu zavetovala da usvoji i brine se o njihovim kćerima. Taj postupak, međutim, ne može da se izvede tek tako, a plan uključuje falsifikovanje dokumenata s Tonijem kao Vanesinim ocem, te fiktivni brak između Dite i Tonija kako bi legalno postali staratelji. Pritom, Toni nije baš oduševljen planom, a Vanesa koja se jedva nosi s majčinom smrću ga otvoreno sabotira, tražeći izlaz u braku sa zauzetim momkom koji joj se sviđa i u kombinacijama sa svojom familijom iz Šutke...

Fiktivni brak da bi se „plivalo“ kroz sistem je čest lajtmotiv komedija, ali Housekeeping for Beginners to uglavnom nije i ne pokušava da bude. Drugi problem je to što cela postavka kuće i ad-hok proširene familije / grupe za podršku takođe deluje kao nešto „dignuto“ iz žanra „sitkoma“, a usput ostaje i neobjašnjeno kako je do te situacije došlo. To pomalo čak i umanjuje kredibilitet celom filmu i motivaciji autora da se pozabavi vrlo važnim stvarima i problemima koji itekako „boje“ makedonsko društvo, od preovlađujuće homofobije i rasizma do još uvek nerazrešenih međunacionalnih tenzija. Opet, sve to nagomilano pomalo deluje kao sprdnja političke korektnosti (ili politički korektno složena sprdnja) usmerena pre svega na međunarodne festivale i nagrade nego na neku organsku filmsku publiku.

Housekeeping for Beginners, međutim, nije bez svojih kvaliteta koje je Stolevski već demonstrirao i u svojim ranijim filmovima. To se pre svega odnosi na njegov rad s glumcima, kako onim internacionalnim i već etabliranim, poput Marinke i Šerban (potonja uspeva da ostavi trajni trag s vrlo ograničenim vremenom na ekranu), onim regionalnim (Tintor je odličan kao nesigurni i agresivni Toni, a u manjim ulogama pojavljuju se i Sara Klimoska i Rozafa Čelaj), tako i naturščicima koji deluju kao potencijalna velika glumačka otkrića. Pod rediteljskom palicom Stolevskog, njihova dinamika deluje uverljivo, a film zbog toga odašilje iskrene emocije, zbog čega postaje i ostaje vredan gledanja.

All of Us Strangers

 kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda

Endrju Heig svakako ima „ono nešto“, neku mudrost i razumevanje za filmski lik i glumca, za čoveka i za ljubav. Ovo poslednje nikako ne treba zanemarivati jer je upravo ljubav, u potpuno različitm ključevima, prisutna u svim filmovima britanoskog autora.

U malo gledanom prvencu Greek Pete, to je transakciona iluzija ljubavi. U filmu kojim se probio, Weekend, to je iznenadna strastvena ljubav između dvojice gej mladića. U najzrelijem i najuspelijem filmu 45 Years, tu su čak dve ljubavi jednog starijeg čoveka, jedna prema dugogodišnjoj supruzi i jedna prema nikada prežaljenoj bivšoj devojci koja je poginula, obe istovremeno i mlade i stare, svaka na svoj način. I u predominantno socijalnoj drami s elementima filma ceste Lean on Pete imamo ljubav kao pokretačku silu, prijateljsku, gotovo familijarnu ljubav koju siromašni dečak koji nikada nije imao sreće oseća prema naslovnom isluženom trkačkom konju kojeg želi od crne sudbine klanice u Meksiku.

Dve povezane ljubavi, ona koju osećamo prema roditeljima i ona strastvena koju osećamo prema partnerima, nalaze se u centru Heigovog najnovijeg filma All of Us Strangers koji smo upravo imali prilike da vidimo u programu Velikih 5 na Zagreb Film Festivalu. Ako, međutim, uzmemo u obzir da je ovo i adaptacija i rekontekstualizacija romana Stranci japanskog pisca Taičija Jamade, možemo shvatiti da Heig ovog puta napušta realistični ključ kojeg se do sada držao, pa sada porodičnu i romantičnu dramu spaja s fantazijom, pa čak i mekim hororom.

Naš protagonista je Adam (Endrju Skot, negativac iz serije Sherlock), filmski scenarista „zaglavljen“ na projektu inspirisanom njegovim roditeljima koji su poginuli kada je njemu bilo samo 12 godina. Rad na scenariju mu baš i ne ide, sklon je prokrestinaciji, a ni lokacija sablasno praznog solitera u kojem živi ne pomaže puno, baš kao što ne pomaže ni ubacivanje u „štimung“ na silu slušanjem ploča s muzikom iz 80-ih. Kada jednog dana on jedini odreaguje na zvono za požar koje se uključilo iz čista mira, primetiće pogled jednog od retkih komšija, Harija (Pol Meskal koji se ulogom u filmu Aftersun uvrstio na listu glumaca čiji rad valja pratiti). Kada mu se Hari iste večeri pojavi na vratima, Adam će ga isprva uljudno odbiti, ali će se postepeno zagrejavati za njega i njih dvojica će započeti vezu koja će inače usamljenom Adamu pomoći da se otvori i reši nekih od inhibicija.

Paralelno s time, Adam će početi da odlazi u dom svog detinjstva koji se nalazi izvan grada, a što je najčudnije, tamo će ga čekati njegovi pokojni roditelji. Otac (Džejmi Bel) i majka (Kler Foj) deluju mlađe od njega, što je interesantan i logičan koncept budući da su bili mlađi od sadašnjeg Adama u trenutku pogibije, ali ogledala u kući koja je ostala u 80-ima će nam dati sliku dvanaestogodišnjeg i još uvek nesigurnog Adama. Odrasli će, pak, pokušati da sa njima razreši neke od stvari koje su ga mučile kroz veći deo ili čak kroz ceo život. Ljubav je tu i nesporna je, ali ona sama za sebe nije dovoljna i ne može zameniti rad na odnosu, razumevanje, podršku, molbu za oprost, pa čak ni priliku za poslednje pozdrave...

Ezoterija ovog tipa je Heigu do sada bila prilično nesvojstvena, i to uzima svoj danak u tome da autoru treba nešto vremena na početku da uspostavi taj „svet“ i pravila koja u njemu važe. Jednom kada mu to uspe, All of Us Strangers postaje prilično impresivno filmsko delo koje vezuje gledaočevu pažnju i ne popušta do samog kraja koji se, doduše, čini pomalo zbrzanim i preteranim, odnosno na tragu nekih drugih filmova iz žanrova fantastičnih drama i mekih horora. Film na koji se najviše poziva zato ne bi trebalo pominjati u strahu od „spojlera“, već samo primetiti da to možda nije najsrećnije rešenje.

Međutim, do tada All of Us Strangers nudi sasvim dovoljno materijala za uživanje. Tu se pre svega radi o dubokim, snažnim i potpuno životnim emocijama kakve na filmu nemamo puno prilike da vidimo. Zatim, radi se o raznim detaljima kojima Heig posvećuje punu pažnju i koji su značajni i za radnju, i za likove, i za celo okruženje filma, a na posletku i kao kanali komunikacije nečega prema gledaocima. Nadalje, tu imamo za Heiga tipično detaljne i duboke likove koje i pre i posle filma možemo zamisliti kao punopravna ljudska bića, a imamo i nesvakidašnje raspoložene glumce koji daju sve od sebe, u procesu ostvarujući ponajbolje uloge u svojim karijerama. Na kraju, imamo i raznolik, a opet savršeno promišljen i na kraju krajeva logičan vizuelni identitet filma kojim se, uz dodatne auditivne začine, kako u smislu muzike, tako i kroz dizajn zvuka, „cementira“ utisak gledaocima.

Taj utisak možda nije uvek najlakše izreći i možda on sam zahteva još nešto dodatnog vremena da se slegne, ali to film ne čini ništa lošijim. Zapravo, čak mu ni neki očiti nedostaci nisu diskvalifikaciona mana, već inherentna karakteristika prirodnog i retkog dragulja što All of Us Strangers zapravo jeste kao film.

Forever Hold Your Peace / Živi i zdravi

 kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda

Kada se 2016. godine pojavio dugometražni debi Ivana Marinovića, Igla ispod praga, potpisnik ovih redova ga je ocenio kao funkcionalan spoj raznih lokalno-koloritnih tradicija i univerzalne kinematografske modernosti koji bi, kao takav, mogao poslužiti kao kamen-temeljac nove, odnosno ponovo rođene crnogorske kinematografije. U unikatnom, amtosferičnom spoju komedije i drame u kojoj odjekuju uticaji dalmatinskih autora Miljenka Smoje i oca i sina Brešana uporedo sa zaostavštinom Živka Nikolića, Marinović je znao ponekad i da se preigra na dramaturškom planu, da optereti radnju filma s par pod-zapleta viška, ali je svejedno pokazao izuzetan talenat i potencijal, kao i osećaj za kontorlu višeslojnog i raširenog zapleta, slikajući pejzaž jedne sredine u datom trenutku i u njemu portrete njenih stanovnika.

Sa svojim drugim, ritmički nabijenijim i prema komediji više usmerenim filmom Živi i zdravi, Marinović podiže uloge na jedan novi nivo koji svakako znači veći rizik, ali zato potencijalno i veći dobitak. Premijera u glavnom programu na festivalu takozvane A kategorije u Talinu je svakako prvi korak u pravom smeru prema osvajanju internacionalne publike, dok za domaću i regionalnu Marinović nema razloga da se brine. Naime, široka koprodukcija i ansambl izvrsnih glumaca iz (skoro) svih krajeva bivše nam države bi, uz pravilnu reklamnu kampanju, morao osigurati siguran, ako ne i trijumfalan prolaz.

U centru svega imamo jednu svadbu, a kada se pomene svadba znamo da to po pravilu znači haos. Uostalom, dve najsnažnije asocijacije na navedeni obred iz domena pop-kulture su svakako tuča veslima kod već pomenutog Živka Nikolića u Čudu neviđenom i spisak koji naslovni junak sačinjava za udaju svoje petaest godina trudne kćeri Georgine u predstavi Radovan Treći, a koji uključuje i ubijanje svatova. Opet svako od nas ima barem još neku bizarniju, nasilniju, možda čak i ekstremniju priču sa svadbe, svoje ili tuđe. Recimo za početak samo da su svadbe u našoj kulturi dosta često uvod u pičvajz raznih sorti.

Kod Marinovića pičvajz preti da postane još i veći, budući da svadba između Dragane (Tihana Lazović) i Momira (Goran Slavić) nije baš obična svadba. Zapravo, cela svadba je zamišljena kao šarada, budući da je Dragana praktično bez objašnjenja rešila da s Momom prekine vezu dva dana pred svadbu. Masovne pripreme pokrenute za najavljeni događaj već su u punom toku, i tu se ne radi samo o pršutu, pa čak ni o dinamitu posebno napravljenom za slavlje ili o zlatu izvučenom iz stare brodske mine u uvodnoj sceni filma.

Pitanje je, dakle, časti i ugleda, „da nam se svet ne smeje“, pa zato, dok majka Danica (Snježana Sinovčić Šiškov) doliva ulje na vatru, Momirov otac Leso (Momo Pićurić) insistira da se svadba održi, pa makar ona bila samo šou za zvanice među kojima je i Momirov stric (Nikola Ristanovski), bogati plejboj koji živi u inostranstvu i sa rođenim bratom još uvek ima nerazjašnjen spor iz prošlosti. Draganini roditelji Slobodan (Dejan Đonović) i majka Zorica (Mirjana Joković) pristaju i vrše pritisak na svoju kćerku da i ona pristane. Nevolja je, međutim, u tome što Momir o tome nije obavešten, a jednom kad sazna, on će se prvi uključiti u miniranje vlastite svadbe.

Od zvanica i ostale „faune“, tu su još i barjaktar koji uvežbava govor vrlo ozbiljno, iako zastava Zelenortskih ostrva pod kojom se mladenci žene ukazuje na zezanje, kumovi Zdravko (Goran Bogdan) i Mila (Dragana Dabović) među kojima se javljaju varnice između ljubavi i mržnje, mlada cura koja traži muža, fotograf i sva sila koloritnih likova s raznih strana. Muzika koja se sluša u samo par pesama varira od Kneza, preko Vojka V do narodnjačkih klasika tipa „A ja sam negde rujno vino pio“.

Događaj je, jasno, pre svega ritual u kojem se podrazumeva da sve ide prema nekom kanonu, ali jednom kada se stvari otrgnu kontroli, mogu imati ozbiljne posledice po više ljudi iz više razloga, od ranjavanja ili ubistava iz nehata vatrenim oružjem (ovde, doduše, nemamo „čehovljevsku pušku“, ali zato imamo „čehovljevski pištolj“ i sanduk dinamita koji se baca u posebnim i ne tako posebnim trenucima), pa do trovanja alkoholom, samopovređivanja ili iznenadnih zdravstvenih stanja poput infarkta. U ritualima je po pravilu važno da svako zna svoje mesto, što se naročito odnosi na žene (jer ipak živimo u dubokom patrijarhatu), ali dvoje mladih ljudi je, svako na svoj način i svako iz svojih pobuda, odlučilo da tradiciju i svoju ulogu u njoj preispita. Pitanje je samo hoće li im to poći za rukom...

Tempo koji Marinović uspostavlja svakako je nešto dinamičniji od onog kakav smo imali prilike da vidimo u njegovom prvencu, ali opet nije furiozan kakav bismo možda očekivali od filma koji se žanrovski vodi kao komedija i koji se dešava na suludoj balkansko-mediteranskoj svadbi. To, međutim, nije ni slučajna, a još manje je loša odluka budući da se Marinović tu dotiče i nekih ozbiljnih tema poput tradicije i patrijarhata, odrastanja i gradnje individualnosti, porodice, prijateljstva, lojalnosti i ljubavi. Za sve to mu treba vremena da se likovi i odnosi među njima razviju, pa da priča sastavljena od sukoba različitih intenziteta uhvati koren.

I čisto režijski gledano, Živi i zdravi je tip filma koji zna da predstavlja ozbiljan izazov za reditelja koji ipak nema puno iskustva, ali Marinović i to okreće u svoju korist. U velikoj većini situacija pronalazi ne samo funkcionalna, nego i atraktivna rešenja, od sporih približavanja i udaljavanja kadra s čime se igrao već u Igli ispod praga, pa do, recimo, pogleda na vatromet kroz okno bunara ili snimaka nalik na go-pro i oštrih švenkova u sceni kad mlada pokušava da prvi put pobegne iz „sveta Živka Nikolića“. Marinović je jak i u kompoziciji kadra, a jedna scena tog tipa gde vidimo Draganu okruženu muškim glavama tako da deluje doslovno zarobljeno vrlo je elokventan i potentan komentar.

Marinović je dobar posao uradio i sa izborom saradnika. Scenografija Dragane Baćović i kostimografija Magdalene Klašnje autentične su i atraktivne, fotografija Dominika Isteniča nudi svež, ali ne nužno turistički pogled na lokacije, dok montaža Mihala Rajha funkcioniše kao veza koja radnje i sukobe drži na okupu u istom filmu, a originalna muzika Tonija Kitanovskog u spoju orijentalnih i mediteranskih prizvuka biva posebno gradirana uvođenjem novih instrumenata.

Opet, u centar pažnje dolaze glumci, a koordinirati toliko obiman ansambl nije moguće bez dobre saradnje. Izbor Tihane Lazović za Draganu je svakako logičan jer ona zna da promeni emocionalni registar neretko u istom kadru, a Goran Slavić, glumac koji je do sada uglavnom nastupao u sporednim i epizodnim ulogama, pokazao se kao odličan izbor za dobrog, ali pomalo blentavog Momira koji biva prinuđen naglo odrasti i postaviti se za sebe. Goran Bogdan kao kum Zdravko kao da komanduje grupnim karakterom svatova s mladoženjine strane, dok glumci poput Mome Pićurića, Snježane Sinovčić Šiškov, Mirjane Joković i Nikole Ristanovskog u ulogama članova familije imaju svaki svoj šou, ali dobro paze da se ne sudare ili da ne otmu pažnju publike od svojih kolega, već se sve uklapa prilično skladno.

Na kraju, Živi i zdravi je tip filma koji nam je jako dugo nedostajao, i to ne samo regionalno, nego i globalno. Filmovi koji su istovremeno zabavni, inteligentni i elokventni, razigrani i ozbiljni, su zapravo prilična retkost ne samo na redovnom bioskopskom, nego i na festivalskom repertoaru koji se dosta često tvrdo drži nekih kanona.

How to Have Sex

 kritika objavljena na XXZ

How to Have Sex

2023.

scenario i režija: Molly Manning Walker

uloge: Mia McKenna-Bruce, Lara Peake, Enva Lewis, Shaun Thomas, Samuel Bottomley, Laura Ambler

Iako smo mislili da će „globalna biblioteka“ zvana internet konačno ugasiti industriju priručnika, oni se i dalje dobro prodaju, na sajmovima knjiga, u knjižarama, na trafikama i preko interneta. Očito da za njima još uvek imamo veliku potrebu, da im se vraćamo i da iz njih rado skupljamo savete i rešenja. U debitantskom dugometražnom filmu snimateljke Molly Manning-Walker (ove godine je uslikala film Scrapper o kojem smo pisali), naslov kao iz priručnika je ipak samo marketinški trik. How to Have Sex ne može biti dalje od priručnika na dotičnu temu.

Tri šesnaestogodišnje drugarice, Tara (McKenna-Bruce), Skye (Peake) i Em (Lewis) odmah nakon polaganja maturskog ispita, pre nego što saznaju rezultate, odlaze na Krit s misijom partijanja, opijanja i seksanja. Za Taru to predstavlja poseban izazov jer je još uvek devica i oseća pritisak da to stanje promeni. Odmah nakon smeštanja u jeftini hotel, one na bazenu upoznaju trojac iz susedne sobe, Jazavca (Thomas), Paddyja (Bottomley) i Paige (Ambler). Istog nacionalnog porekla (britanskog), sličnih godina i istih sklonosti, dva trojca nastavljaju organizovano žuranje zajedno, s tendencijama „sparivanja“ u toku narednih nekoliko noći i (prospavanih) dana.

Najpametnije i najtiše od društva, Em i Paige, vrlo brzo se uspostave kao instant-par. Oko Tare se mota Jazavac koji pokušava da je šarmira svojim klovnoskim ponašanjem, ali nju iskusnija Skye zapravo usmerava prema zgodnijem i naoko pristojnijem, ali zapravo bezosećajnijem Paddyju. Pritom Skye pokušava da uspostavi neku formu dominacije nad Tarom povremeno bacajući zajedljive opaske na njen račun. Dva faktora, pad na maturi i pijani ne baš sasvim dobrovoljni seks s Paddyjem, nateraće Taru da razmisli jesu li joj devojke koje se za to izdaju zaista prijateljice i je li normalno da se oseća loše kada je „konačno“ dobila ono što je mislila da želi, ali ne na način na koji je to želela...

Ako ćemo naslov filma uzeti kao pitanje, odgovor na njega bi mogao biti gledanje, dopunjeno rečenicom: „E, pa, ne tako.“ A ono što nam nakon gledanja treba bi možda bio priručnik iz nekih drugih oblasti, od psihologije odrastanja, preko one bihevioralne, pa do pravnih nauka, posebno po pitanju pristanka i iznude istog, ne samo od strane individue, koliko od strane društva, koje i u užem („company“) i u širem („society“) smislu vrši pritisak na nas da se konformiramo i čak uniformiramo po brojnim aspektima, od onih banalnih (kako zamišljamo provod) do onih suštinskih (kako ulazimo u odnose, i u kakve odnose sa drugima).

Potpisniku ovih redova možda ne bi loše došao ni priručnik za razumevanje današnje omladine dalje od otpisivanja iste kao neke tamo grozne dece koja slušaju neku svoju groznu muziku i grozno se ponašaju upražnjavajući svoje grozne rituale. I čini se da nas zapravo ima više takvih koji bismo želeli da fenomen koji nam je prvo došao iz Amerike (u formi prolećnog raspusta – Spring Break), a onda se u mutiranim formama raširio po Evropi s mladim strancima po „party“ destinacijama od Ibize i grčkih ostrva do Jadrana i Exita tokom leta bolje razumemo, možda i iz razloga svoje sigurnosti pred istim. To, izgleda, pokušava razumeti i autorica Molly Manning-Walker, a i neka šira britanska javnost koja konačno usmerava pogled prema fenomenu koji je na snazi već godinama, ako ne i decenijama.

Pitanje je, doduše, koliko nam jedan jedini film u tome može pomoći i koliko je How to Have Sex film za to. S jedne strane, film se bavi „moralnim mamurlukom“ nakon pogrešnih odluka u izmenjenom stanju svesti, ali to opet onoga koji navaljuje, manipuliše i nastupa s određene pozicije ne oslobađa odgovornosti. Možda je ovim temama ipak pre mesto negde drugde nego u filmu.

Čisto filmski gledano, How to Have Sex tehnički nije loš uradak, naprotiv. Fotografija na izabranim lokacijama u kojima ćemo videti vrlo malo „razglednica“, a više stroboskopski osvetljenih klubova, „nužnih smeštaja“ i jutarnjih ulica prepunih smeća ispunjava svoje primarne svrhe, kako da nam približi ono što Tara i ostali vide, tako i da nas podseti na surovu realnost masovnog turizma tog tipa. I elektronska plesna muzika, ma koliko zapravo grozna bila, savršeno paše uz te lokacije. Koncepcijski, Manning-Walker čak uspeva da na pravom mestu „premota“ radnju unazad i izloži je iz druge perspektive.

U smislu glume, fokus je upravo na tim nekim ritualima i pozicioniranjima u čoporu, a manje na detaljnoj razradi likova. Problem bi, doduše, mogao biti taj da odabrani glumci ipak nisu tinejdžeri, već su malo stariji, što se posebno prelama na Mii McKenna-Bruce koja prosto zrači s nešto više inteligencije, integriteta i iskustva nego što je to slučaj s Tarom, odnosno s likom koji igra. Na kraju, čini se da je autorica ipak zagrizla malo više nego što može da proguta, pa je rezultat film koji odlazi na više strana, dodiruje brojne teme, intrigira, ali ne nužno i zadovoljava.