Lista - Novembar 2021.

 

Ukupno pogledano: 40 (svi dugometražni)
Prvi put pogledano: 37 (svi dugometražni)
Najbolji utisak (prvi put pogledano): Last Night in Soho
Najlošiji utisak: Monsieur / Gospodin

*ponovno gledanje
**kratkometražni
***srednjemetražni
**(*)kratkometražni ponovno gledanje

objavljene kritike su aktivni linkovi

datum izvor Naslov na Engleskom / Originalni naslov (Reditelj, godina) - ocena/10

01.11. festival Hold Me Tight / Serre moi fort (Mathieu Amalric, 2021) - 6/10
01.11 festival Blood Kin / Lidi Krve (Miroslav Bambušek, 2021) - 6/10
01.11. festival How I Became a Partisan / Ako sam sa stala partizánkou (Vera Lacková, 2021) - 6/10
01.11. festival Rastorguev (Evgenia Ostanina, 2021) - ?/10
01.11. festival Preparations for Film T / Přípravy k filmu T (Milan Klepikov, 2021) - 4/10
02.11. festival You Are Ceauşescu to Me / Pentru mine tu esti Ceauşescu (Sebastian Mihăilescu, 2021) - 6/10
02.11. festival When You Are Close to Me / Quando tu sei vicino a me (Laura Viezzoli, 2021) - 6/10
04.11. festival Vortex / Au bord du monde (Gaspar Noé, 2021) - 6/10
04.11. festival Spencer (Pablo Larrain, 2021) - 8/10
11.11. festival Bergman Island (Mia Hansen-Love, 2021) - 8/10
11.11. kino Last Night in Soho (Edgar Wright, 2021) - 9/10
15.11. kino My Son (Christian Carion, 2021) - 7/10
15.11. festival The Restless / Less Intranquilles (Joachim Lafosse,2021) - 6/10
*15.11. festival Titane (Julia Ducournau, 2021) - 9/10
16.11. festival A Perfect Love Story Where Nothing Goes Wrong or Does It..? (Emina Kujundžić, 2021) - 6/10
16.11. festival I Don't Wanna Dance (Flynn von Kleist, 2021) - 5/10
18.11. festival Queen of Glory (Nana Mensah, 2021) - 5/10
18.11. video Passing (Rebecca Hall, 2021) - 8/10
18.11. video Finch (Miguel Sapochnik, 2021) - 5/10
19.11. festival Feathers (Omar El Zohairy, 2021) - 5/10
19.11. festival Perpetuity / Mindörökké (György Pálfi, 2021) - 6/10
20.11. kino Pig (Michael Saronski, 2021) - 9/10
20.11. kino Antlers (Scott Cooper, 2021) - 6/10
*20.11. festival Not So Friendly Neighborhood Affair / Deset u pola (Danis Tanović, 2021) - 5/10
22.11. festival Lamb (Valdimar Jóhannsson, 2021) - 8/10
23.11. festival The Diary of Vaino Vahing / Vaino Vahingu päevaraamat (Rainer Sarnet, 2021) - 8/10
23.11. festival Precious Ivie / Ivie wie Ivie (Sarah Blasskiewitz, 2021) - 5/10
24.11. festival The Box / La caja (Lorenzo Vigas, 2021) - 7/10
25.11. festival Happening / L'événement (Audrey Diwan, 2021) - 9/10
25.11. festival The Worst Person in the World / Verdens verste manneske (Joachim Trier, 2021) - 7/10
25.11. festival Homes / Majas (Laila Pakalnina, 2021) - 7/10
26.11. festival The Best of Salieri / The Best of Salieri ehk mina, Eesti režissöör (Manfred Vainokivi, 2021) - 4/10
*26.11. festival Petrov's Flu / Petrovy v grippe (Kiril Serebrennikov, 2021) - 9/10
27.11. festival Herd Immunity / Onbagandar (Adilkhan Yerzhanov, 2021) - 6/10
27.11. festival Out of This World / Shen Kong (Chen Guan, 2021) - 6/10
27.11. kino Eternals (Chloe Zhao, 2021) - 4/10
29.11. festival u.Q. (Ivar Murd, 2021) - 7/10
29.11. festival Unclenching the fists / Razzhimaya kulaki (Kira Kovalenko, 2021) - 5/10
29.11. festival Monsieur / Gospodin (Puriša Đorđević, 2021) - 3/10
29.11. festival The Great Movement / El gran movimento (Kiro Russo, 2021) - 6/10

Lamb

 kritika objavljena na XXZ

2021.

Režija: Valdimar Jóhannsson

Scenario: Valdimar Jóhannsson, Sjón

Uloge: Noomi Rapace, Hilmir Snaer Gudhnason, Björn Hlynur Haraldsson

 

Za svoju veličinu, Island ima izuzetno razvijenu kinematografiju i zastupljenost na filmskim festivalima. Islandska kinematografija dosta često pati od auto-egzotizacije koja je ponekad produkt snažne folklorne tradicije, a ponekad ekonomske strategije i u nekim drugim privrednim granama, pre svega turizmu. Iako polovina stanovništva te severne ostrvske zemlje živi u glavnom gradu Rejkjaviku, radnja isladnskih filmova se uglavnom odvija na selu ili na izolovanim farmama, a skoro svaki od njih skoro pa obavezno sadrži barem po jednog najčešće ćutljivog, stoički nastrojenog depresivnog bradonju obučenog u tradicionalni džemper.

Ko je pogledao bar nekoliko islandskih filmova, primetio je taj trend novopečenog kinematografskog folklora. Upravo će predstava o folkloru gledaoca navesti na krivi trag u filmu Lamb, rediteljskom prvencu majstora specijalnih efekata na radu u Hollywoodu Valdimara Jóhannssona. Lamb je premijerno prikazan u programu Un certain regard na festivalu u Cannesu, gde je pokupio nagradu za originalnost i Pseću Palmu, a zaigrao je i u takmičarskom programu Zagreb Film Festivala.

Za početak, Lamb je atmosferična horor-drama, a tek pred kraj postaje „creature feature“. Etiketa „folklornog“ koja mu se lepi ima više veze s kinematografskim, nego s pravim folklorom, a film se zapravo više bavi odnosima među ljudima pod pritiskom unutrašnjih i vanjskih faktora, nego ovcama i naslovnim jaganjcima. Jóhannsson je, pored toga što je majstor efekata, što u filmu dolazi do izražaja na jedan fini, suptilni, krajnje ne-hollywoodski način, reditelj školovan pod mentorstvom velikih autora poput Gusa Van Santa, Carlosa Reygadasa, Apichataponga Weeresethakula i Béle Tarra pod čijim je mentorstvom bio na postdiplomskim studijama u Sarajevu i koji je potpisan kao producent filma.

Postavka za Lamb je, međutim, depresivna kao kod Larsa von Triera. María i Ingvar (Gudhnason) su par koji uglavnom u tišini živi na izolovanoj farmi ovaca. Iako uglavnom ne razgovaraju, nešto ih očito tišti, što ćemo videti kada konačno progovore i prokomentarišu zanimljivost s radija da je putovanje kroz vreme teoretski moguće. On će lakonski odgovoriti da mu je i sadašnjost u redu, dok će ona izraziti želju da se s teoretskog pređe na praktično, ne zbog budućnosti, nego zbog prošlosti. Njihov život se menja kada na njihovoj farmi na svet dođe jedno posebno jagnje.

Jóhannsson je tu posebno lukav u poigravanju s našim očekivanjima i dotično jagnje neće prikazati celo u kadru do polovine filma, već nas navodi na jedan od tragova. María i Ingvar, naime, jagnje odvajaju od majke i uvode ga u svoju kuću, što ne mora biti naročito čudno jer farmeri imaju običaj da odgajaju i othranjuju slabašne primerke koje majke napuste. Davanje imena i neke druge personifikacijske prakse (spavanje u kolevci, recimo) već stvar podižu na novi, prilično začudan nivo, ali objašnjenje za to, od toga zašto je ovčica dobila ime Ada, pa do toga zašto je drže kao bebu možemo pretpostaviti.

Stvar postaje malo kompleksnija kada se u priči pojavi i drugi bradonja, Ingvarov brat Pétur (Haraldsson) koji se vraća odnekud, sudeći po odeći iz nekakve gradske avanture, posle dužeg vremena. Njegova reakcija („WTF?“) i sjajno pozicionirani kadar koji nam Adu prikazuje u punom obimu (suviše dragocen da bi se otkrio, ali svakako majstorija od kombinacije vizuelnih i specijalnih efekata na kojoj će se film dalje „voziti) otkriva nam o čemu se tu zapravo radi, dok reditelj svoj fokus pomera na pred-istoriju trojca i na izgradnju odnosa između Ade i „strica“ Pétura. Opet, priroda ili ono natprirodno će pre ili kasnije doći po svoje...

Mnoštvo faktora, psiholoških, socijalnih i inih u odnosu između ovo troje ljudi i jednog, recimo to tako, bića, meša se u atmosferu izuzetne neprijatnosti u kojoj se ono svakodnevno i ono bizarno smenjuju. Scnario koji potpisuje pisac i pesnik Sjón (po čijem delu i scenariju majstor modernog horora Robert Eggers snima svoj najnoviji film The Northman) dosta je štedljiv na dijalozima i objašnjenjima kroz njih, ali zato obiluje detaljima koje Valdimar Jóhannsson izvrsno pakuje u jedno celovito i potentno filmsko iskustvo.

Na glumačkom planu, sinergija između globalne zvezde Noomi Rapace (čije je znanje islandsog jezika dovoljno da prevari stranca) i dvojice islandskih glumaca, Gudhnasona (101 Rejkyavik, Woman at War) i Haraldssona (serija The Borgias) funkcioniše sjajno, premda su likovi uglavnom osmišljeni prilično rudimentarno. Na tehničkom planu se, naravno, ističu izuzetno vešti efekti, ali i dizajn zvuka koji potpisuje Björn Viktorsson, dok je mutnjikava fotografija u tamnim tonovima uglavnom podrazumevana za ovakav tip filma.

Lamb možda nije lak film za gledanje i možda se čak može nazvati i predvidljivim i u smiaslu crnila koje za sobom ostavlja i u smislu pojedinih dramaturških rešenja, ali je svakako nešto za šta treba izdvojiti malo vremena i pažnje. Ako ni zbog čega drugog, a onda zbog kraja koji je jedan od najefektnijih završetaka ove godine.

A Film a Week - Tereza37

 previously published on Cineuropa

Tereza37 could be considered the victim of circumstances since its once-delayed premiere, which took place in Motovun instead of the postponed Pula Film Festival. The film got some festival exposure, was complemented with various awards regionally and internationally, but the most of its festival activities were affected by the second and the third waves of the COVID-19 pandemic. Its domestic distribution was limited to art house venues that are still suffering from the blow they got from the pandemic. Maybe its status as the official Croatian submission for the 2022 Academy Awards will turn things around, but the chances are not great.

The title stands for the protagonist played by Lana Barić, who is also the screenwriter. We meet her on one particularly unpleasant morning, as she wakes up next to a puddle of blood on her bed: her fourth miscarriage. For sure, Tereza wants to have children, but even more than that, she is pressured by her unsupportive and frequently absent mariner husband Marko (Leon Lučev in another turn as the typical Balkan macho man), by her own family and by society as a whole. The order of things is pretty strict in the city of Split: a woman of a certain age should have children, especially if she has a job (Tereza works part-time at the local theatre) and if she is married.

Acting on the advice of her folksy gynaecologist (Arijana Čulina in yet another brilliant comedic turn), Tereza starts changing partners (as Nikola, Dragan Mićanović of Coriolanus, RocknRolla and Papillon fame has the most onscreen chemistry with Barić) while Marko is away, promptly discarding every single one of them when they fail to impregnate her. Acting on the obsessions of herself, her family and her environment, she gets closer and closer to dangerous territory.

Tereza37 is the new addition in a line of recent Croatian films centred around female protagonists that examine the patriarchy in the coastal region of Dalmatia. This trend started a few years ago with Hana Jušić’s Quit Staring at My Plate (2016) and continued with Jure Pavlović’s Mater (2019) and Andrea Štaka’s Mare (2020). One of the key ideas explored by this wave is the notion that tradition, patriarchy included, is not necessarily imposed by the male members of the family, since they tend to be absent or disinterested, but by the elder women who become its fieriest keepers. The key difference in Tereza37 is the setting: a city that is big enough to absorb the influences of modernity and to tempt our protagonist with them.

As the director, Danilo Šerbedžija, whose debut feature 72 Days (2010) was also the Croatian entry for the foreign-language Oscar, usually does well telling someone else’s story. The key factor for the film is its scriptwriter and star Lana Barić who knows the milieu, the mentality and the geography of the town very well, which is enough to elevate it from the status of mere location to that of character. In that department, Šerbedžija and Barić use the help of Split-born DoP Mirko Pivčević who tends to focus on the brutalist residential blocks on the hills above the city centre, the way the light plays with the white concrete and the anxiety that this kind of environment is prone to inducing, making Tereza37 quite a moody film.

Pig

 kritika pročitana u emisiji Filmoskop na HR3

Vjerojatno ne postoji energičniji i nepredvidljiviji glumac danas nego što je to Nicolas Cage. Dijete iz hollywoodskog plemstva Coppola, Nicolas je još u mladosti promijenio svoje prezime kako bi se sam probijao kroz svoju karijeru i bio njen potpuni gospodar. Doduše, Cage nije izbjegavao suradnju sa svojim stricem Francisom Fordom Coppolom koji ga je na početku uvrstio u glumačku postavu svojih filmova Rumble Fish, The Cotton Club i Peggy Sue Got Married. Opet, Cagea su birali i drugi veliki redatelji, poput Normana Jewisona (Moonstruck) ili Davida Lyncha (Divlji u srcu), a za taj rani period karijere možda je najznakovitija sinergija sa braćom Coen na filmu Arizona Junior: i autorski dvojac i glumac našli su se u sličnim razvojnim fazama kao obećavajući i puni potencijala. Polovicom 90-ih, Cage je već bio zaradio svog prvog i za sada jedinog Oscara za ulogu u filmu Napuštajući Las Vegas pod redateljskom palicom Mikea Figgisa, da bi nakon toga karijeru uglavnom okretao u smjeru komercijalnih akcijskih naslova kao što su Hrid, Con Air – Opasan let i Čovjek bez lica, ali i nešto artističnijih trilera, poput Zmijskih očiju, 8mm ili Između života i smrti, a mjesta se našlo i za druge žanrove, poput drama i komedija. U novom mileniju se, pak, čini kao da je Cage prestao birati uloge i projekte, pa čak i paziti na raspored snimanja. Razlog tomu svakako mogu biti financijski problemi nastali uslijed osebujnog načina života koji podrazumijevaju brakove i razvode, ali i razne „skupljačke” hobije, od rijetkih izdanja stripova do nekretnina u okolici Los Angelesa, te sukobe sa zakonom po liniji pijanstva i nereda te vožnje u pijanom stanju. Cage, doduše, nikada nije izričito pao u nemilost „mainstream” hollywoodske kinematografije, ali je postao unekoliko rizičan glumac za suradnju, a dugovi koje je napravio diktirali su da mora nastaviti raditi i snimati. Gomilali su se tako projekti „za plaću”, neki od njih čak i kod nekada velikih autora poput Paula Schradera, prije nego li je ovaj ponovo vratio karijeru u više sfere, a Cage je dobio epitet glumca koji ne bira uloge. To je, pak, okrenuo u svoju korist, pa je nastavio raditi isto, ali s dozom autoironije, kao da ima aspiracije ka tituli kralja treša. U posljednjih nekoliko godina s Cageom u prvom planu jedino što možemo očekivati je – neočekivano, a glumac, igrao on u dobrom ili lošem filmu, svakako ga svojim prisustvom dodatno boji. Sjetimo se tu naslova kao što su Joe, Dog Eat Dog, Mandy, Mom and Dad, Between Worlds ili Color Out of Space. Nekada je, van svih očekivanja, Cage tu bio „najnormalniji na ekranu”, a nekada je imao eskapade epskih razmjera. Opet, sjetimo se da je čak i u najkomercijalnijoj etapi karijere odigrao jednu od uvrnutijih uloga, kod Wernera Herzoga u Bad Lieutenant: Port of Call New Orleans.

Ovaj dugački uvod ne služi samo potpisniku ovih redaka da iskaže svoje poštovanje prema jednom od najinteresantnijih živućih glumaca, već i da istakne njegovo ključno prisustvo u predmetnom filmu, uratku Svinja koji je nakon premijere u Cannesu i kino- i video-distribucije po Sjevernoj Americi konačno zaigrao i u hrvatskim kinima. Ni redatelj-debitant u dugometražnom formatu, Michael Sarnoski, ni producentica i koscenaristica Vanessa Block, također debitantica, nisu ključni faktor u privlačenju publike i pozornosti festivalskih programera, koliko je to glumac s više od stotinu uloga u karijeri, ovoga puta u roli koja mu savršeno odgovara i u kojoj bismo teško zamislili nekog drugog. Block i Sarnoski, pak, snose dobar dio odgovornosti za to da Svinja bude dobar, dapače jedan od najboljih filmova ove godine, iako mu je premisu moguće svesti na parodičnu varijaciju na temu Johna Wicka, ali sa svinjom namjesto psa i Nicolasom Cageom (od kojeg se očekuju eskapade u tonu glasa i začudnost u dikciji) namjesto Keanua Reevesa i njegovih akcijsko-akrobatskih vještina.

Lik kojeg Cage igra, Rob, pustinjak je koji živi u kolibi u šumi u zaleđu Portlanda, najvećeg grada savezne države Oregon na američkoj zapadnoj obali. Rob živi u prirodi i od prirode, skupa sa svojom svinjom koja mu je jedini izvor prihoda: inteligentna životinja pomaže mu u pronalaženju tartufa koje on prodaje gizdavom mladom trgovcu Amiru (igra ga Alex Wolff) koji ga na tjednoj, dvotjednoj ili mjesečnoj bazi posjećuje u kolibi, vozeći se do tamo u sportskom automobilu iz kojeg odzvanja klasična glazba ili motivacijski govori o značaju iste za inteligenciju, sofistikaciju i prezentaciju. Kada ne traži tartufe i ne trguje s Amirom, Rob uglavnom kuha specijalitete od gljiva kojima časti sebe i svoju vjernu prijateljicu, ili se pokušava natjerati da posluša audio-traku s koje dopire ženski glas. Rob je očito psihički ranjen čovjek i to ima neke veze sa ženom s kazete, ali je makar našao svoj mir daleko od svijeta kao jedini način da s njim funkcionira.

Idila će biti naprasno prekinuta kada Rob bude napadnut kod kuće, a njegova svinja oteta od strane napadača koji očito rade za nekog moćnog. To će Roba natjerati da, skupa s Amirom, krene nazad u grad koji je petnaestak godina ranije napustio u potrazi za njom kao jedinim bićem do kojeg mu je u ovom trenutku stalo. Put će ih voditi kroz ponore podzemnih tučnjava koje evociraju Klub boraca i Odbjeglog Djanga, ali i kroz glamur portlandske restoranske scene, sve do moćnika Dariusa (Adam Arkin), Amirovog oca i kralja nabave rijetkih sastojaka za portlandske restorane. Pritom se ispostavlja da je Rob, u doba dok je bio „netko i nešto”, odnosno kuharska zvijezda Robin Felt, s Dariusom i Amirom povezan jednim ključnim trenutkom za prošlost obojice.

Svinja, dakle, ima još dodirnih točaka s originalnim Johnom Wickom, barem u tome da je restoranska scena u Portlandu jednako očuđena i kodirana kao i svijet plaćenih ubojica kroz koji se Wick probija. Ključna razlika je, međutim, u tome da Svinja nije akcijski film, već se ponajprije može opisati kao meditativni, inteligentni triler koji svoju snagu crpi iz izrazito teške atmosfere. Apsolutnoj linearnosti i predvidljivosti prosedea unatoč, scenarij Michaela Saronskog i Vanesse Block inteligentno je konstruiran kao tročinka s poglavljima naslovljenim po ingenioznim receptima visoke kuhinje u kojoj se polako i smireno otkrivaju detalji ruiniranosti glavnog lika. Također se otkrivaju i detalji o oštećenosti njegovog partnera u akciji (Amir je daleko od komičnog pomagača, iako isprva liči na taj tip lika), pa i glavnog antagonista. Svaki detalj je odmjeren i na mjestu, od lokacije Portlanda kao suvremene američke prijestolnice hipsteraja i čudnovatosti koji tamo poprimaju ekstremne razmjere, pa do detalja razvoja karaktera. Rob možda djeluje kao tipični pustinjak, polu-beskućnik i paranoik koji se odvojio od svijeta, slično kao veteran Will, protagonist još jednog portlandskog filma, Bez traga Debre Granik, ali on je daleko od stereotipa: čak i njegov solilokvij o zemljotresu koji će uništiti sve nije obična tirada, već prije metafora o svijetu koji žurno hita ka svom neumitnom kraju. Rob možda nije akcijski heroj, ali može proći kao nekakav zen-ratnik čije su oružje riječi, korištene rijetko, ali zato s oštrinom koja može povrijediti, možda i ubiti. Rob zna da je svijet restorana, gostiju, kritičara i snobizma lažan i ne libi se to reći onima koji kroz tu iluziju grade sebe i svoju osobnost. U konačnici, i svinja kao jedini zahvalan kompanjon, za njega je ta jedna osoba ili stvar do koje mu je stalo s dobrim razlogom i zbog koje je spreman promijeniti svoje principe po kojima operira. Svinja tako postaje i ostaje film o ogromnoj unutarnjoj boli i načinima nošenja s njom, a Amir, Darius i Rob samo su prividno na različitim stranama.

Svinja možda nije veliki film, ali spada u red onih malih koji ostaju stajati čvrsto i tako postaju monumentalni. Na svaku tehničku komponentu se pazilo, od glazbene podloge koja je sasvim u skladu s raspoloženjem koje film kreira, a opet je nenametljiva, preko detalja scene i kostima, pa do fotografije u mutnim, kišom natopljenim sivim tonovima, i ritmične montaže. Opet, ono što prvo upada u oči je gluma trojice ključnih glumaca. Adam Arkin je uglavnom imao iskustva na televiziji i sa epizodama na filmu, a ovdje ima jednu od koloritnijih epizoda svoje karijere. Alex Wolff je glumac širokog raspona, ali i s dozom diskrecije, koji sjajno funkcionira u interakciji s drugim glumcima. Nicolas Cage se pokazao kao pravi glumac oko kojeg se može izgraditi jedan ovakav dojmljiv i pamtljiv film. Nema tu njegovih pretjeranih kadenci u govoru, nema namjernog šmiranja i „trešerskog” glumatanja, već sve uglavnom ostaje u domenu mikro-glume, mimike, pojave i autoriteta s kojim preuzima ključne scene zbog kojih nas bez problema može uvjeriti u iskrenost svoga lika. Zbog toga je, između ostalog, Svinja jedan od filmova koji će obilježiti tekuću godinu.

Antlers

 kritika pročitana u emisiji Filmoskop na HR3

Scott Cooper je svakako jedan od onih filmskih autora koji nekako nisu uspjeli doseći potencijal koji su pokazivali. S već pet filmova iza sebe, Cooper još uvijek nije dostigao letvicu koju je sam sebi visoko postavio s prvijencem Crazy Heart. Kao bivši glumac, odlično je razumio i vodio glumce, prije svega Jeffa Bridgesa u ulozi ostarjelog pjevača country muzike koji za tu ulogu nagrađen Oscarom. S druge strane, pak, ovaj je autor, koji se kao glumac nikada nije u potpunosti afirmirao, savršeno razumio i kako funkcionira scena i kako funkcionira starenje. Crazy Heart bio je jedan od onih ambicioznih, a nepretencioznih filmova koji su u konačnici zvučali mudro poput kakve country balade. Već sa sljedećim filmom, Out of the Furnace, Cooper je zagrizao više nego što je mogao sažvakati. U pitanju je film s ambicijama da bude ultimativni „backwoods noir”, odnosno ruralni triler, a koji se izgubio u predugačkoj i prekompliciranoj ekspoziciji i pozicioniranju dinamičkih akcenata na pogrešnim mjestima. Istini za volju, Cooper je opet pokazao talent i predanost u radu s glumcima, ali je Out of the Furnace na kraju ostao neujednačen film nalik na pokušaj ekranizacije rock-albuma na kojem ima više pjesama i koje nisu sve jednako kvalitetne ili podatne za takav transfer na drugi medij (na pamet padaju raniji radovi Brucea Springsteena, zbog miljea propalih industrijskih gradića, čeličana i ljudi s internim osjećajem za etiku). Gluma je, pak, bila jedini adut njegovog narednog filma, Black Mass gdje je Johnny Depp polučio bravuru u interpretaciji osebujnog mafijaša i policijskog suradnika Jamesa „Whiteya” Bulgera. Ova gangsterska krimi-drama po istinitim događajima u konačnici je bila suviše ravne pripovjedne linije, pa se ponajprije mogla nazvati utišanim derivatom Scorseseovih uradaka u registru mafijaške drame. Konačno, ni četvrti Cooperov film, vestern Hostiles, nije bio slab, ali je u najboljem slučaju bio korektan spoj različitih tendencija u žanru, od klasicizma, preko površnih politički korektnih intervencija iz ranih 90-ih, pa do inzistiranja na trendovskoj sumornoj atmosferi, čimu ni na koji način nije unaprijedio žanr.

S filmom Duhovi tame, originalnog naslova Antlers, Scott Cooper po prvi se puta našao na teritoriju horora, ali je na njega sa sobom donio nekoliko motiva s kojima je operirao u svojim prethodnim filmovima. Od Out of the Furnace posuđuje ruralni milje i usporeni tempo s prolongiranom ekspozicijom, a od Hostiles „token” tretman Indijanaca, odnosno američkih domorodaca, stavljajući u centar zapleta legendu o zloduhu Wendigu. On se pojavljuje kada se čovjek ogriješi o prirodu, pa tako nekog uzme „na pik”, onečovječi ga, proždere iznutra i ubije, ne bi li se oslobodio u svom pravom, monstruoznom obličju koje podrazumijeva i jelenske rogove iz originalnog naslova. Konstrukcija filma možda nije optimalna, socijalni aspekti filma možda nisu uvijek baš najsvrsishodnije ispripovjedani, ali Duhovi tame svakako imaju svojih aduta.

Negdje u vječito kišovitim šumama Oregona, američka Vlada planira ponovo otvoriti površinske i plitke rudnike ugljena. U jednom od njih, još uvijek napuštenom, koji se nalazi u blizini propalog gradića, narkoman Frank Weaver (igra ga Scott Haze) uspostavio je sa svojim kompanjonom „kuhinju” meta-amfetamina. Prilikom jednog od posjeta na koji Frank odlazi skupa s mlađim sinom Aidenom, otac začuje životinjsku buku u tami rudnika i odlazi ispitati što se događa. Tri tjedna nakon tog prologa, upoznajemo i našu protagonisticu, učiteljicu Juliu Meadows (Keri Russell), povratnicu u rodni gradić odakle je pobjegla zbog trauma koje joj je uzrokovao otac. I pored napora njenog brata, šerifa Paula (Jesse Plemons), sredina ju ne prihvata najbolje. U Julijinom razredu je i Frankov stariji sin Lucas (Jeremy T. Thomas), šutljivi dvanaestogodišnji dječarac, koji privuče njenu pozornost morbidnim crtežima i autobiografskom basnom koju je pripremio za sat posvećen folkloru i mitologiji. Sama istraumatizirana, ona prepoznaje traumu, u najmanju ruku zanemarenost, kod dječaka, pa odlučuje na svoju ruku istražiti njegov slučaj. U njenu istragu se postupno uključuju i drugi, ravnateljica škole (Amy Madigan) i Paul, a po gradu se počinju gomilati tijela zalutalih i nastradalih koja je, po svemu sudeći, napala velika životinja, ali s ljudskim ugrizom. Lokalni Indijanac (jedan od najpoznatijih domorodačkih glumaca, Graham Greene) ima teoriju da je Frank probudio zloduha i postao njegovom žrtvom, Julia ima poriv spasiti Lucasa, a on je istovremeno i svjestan opasnosti koja mu prijeti od oca, ali i od mlađeg brata, a opet prema njima osjeća lojalnost.

Cooper u Duhovima tame prvi puta nema neku izraženu filmsku zvijezdu u glumačkoj postavi, koja može sama ili u sinergiji s drugima načiniti razliku u filmu, ali to zapravo i nije toliko loša vijest. I Keri Russell i Jesse Plemons u sebi nose neku auru običnosti zbog koje ne odskaču od okolice svojim glamurom, a Cooper ih fino usmjerava. Svoje vještine u radu s glumcima režiser ovog puta demonstrira na mladom Jeremyju T. Thomasu kojem je ovo prva uloga u dugometražnom kino-filmu nakon po par njih na televiziji i u kratkim filmovima. Momčić svakako ima talenta i može ostvariti kontakt s gledateljem i senzibilizirati ga, pa će svakako biti zanimljivo gledati ga kako se glumački razvija, ako za to bude dobio još koju priliku.

Produkciju filma potpisuje Guillermo del Torro, što se osjeća i na dizajnu centralnog filmskog monstruma i na dizajnu lokacija i na postavci akcijskih „set piece” scena. Monstrum je isprva nevidljiv, nakon čega vidimo metamorfoze na Frankovom tijelu koje postaje još ispijenije, uz gubitak kose i vatru u utrobi, pa sve do otjelotvorenja džinovskog rogatog i bodljikavog monstruma koji također nosi vatru u sebi. Što se lokacija tiče, vanjske su na tragovima koje smo već viđali i po „backwods noirima” i po „šumskim” hororima, Julijina i Paulova kuća je realistično sumorna, dok je Frankova apsolutno zastrašujuća. Akcija je dovoljno krvava i grozna da može zadovoljiti i najprobirljivije poklonike horora kao žanra, scene su vješto izgrađene i vrlo vješto režirane. Nevolja je, međutim, u tome da one dolaze uglavnom prekasno, jer je Cooperov fokus do trećeg čina negdje drugdje: usmjeren je prema izgradnji glavnih likova i psihologije temeljno uništenog mjesta bez nade.

Cooper i njegovi koscenaristi C. Henry Chaisson i Nick Antosca (čija je kratka priča Tihi dječak i poslužila kao predložak) otvaraju nekoliko zanimljivih tema poput ekologije, ekonomije, njihovog međusobnog odnosa, eksploatacije i ekspanzije u okviru kolonizacije i industrijalizacije koja je rezultirala uništenjem, integracijom ili porobljavanjem domorodaca, te trauma u okviru familije i izbora između lojalnosti i spasenja, ali im ne polazi za rukom zadovoljavajuće ih produbiti. Priča o ponovnom iskapanju ugljena ostaje tek kao fusnota u dubokoj pozadini, pitanje Indijanaca je postavljeno plitko i stereotipno, čak i legenda u središtu priče djeluje generički, isto vrijedi i za siromaštvo, a nerazrađena Julijina trauma služi jedino kao točka na kojoj će ona prepoznati slične tendencije kod Lucasa i dobiti motivaciju da ga spasi. Zapravo, prije nego li žanrovski čisti horor „creature feature” vrste stupi na scenu, jedino što nas može uplašiti i protresti je pitanje što možemo učiniti ako su monstrumi u podrumu i na tavanu naši najbliži ili su makar to nekada bili. Duhovi tame tako postaju i ostaju još jedan od onih Cooperovih uradaka s prednostima i nedostacima koji dobacuju do nivoa korektnog, čiji su pojedini elementi daleko iznad toga, ali koji su u cijelosti ipak manje od jednostavnog zbroja tih elemenata.

Passing

 kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda

Termin „Passing“ koji se upotrebljavao u Americi u doba segregacije, odnosno pre formalnog izjednačavanja svih rasa po pitanju građanskih prava, korišćen je za situaciju kada pripadnik manjinske rase (najčešće Afroamerikanac) pokušava i „prolazi“ kao belac, što mu obezbeđuje određene privilegije, odnosno puni spektar prava u društvu.

Činjenica da boja kože dolazi u različitim tonovima i da je rasnog mešanja bilo otkako je više rasa živelo na istom prostoru, nije igrala naročitu ulogu u propisima po kojima su i melezi bili smatrani ,,obojenima“. O tome je napisano dosta knjiga i snimljeno dosta filmova od kojih su ,,Imitation of Life“ (Daglas Sirk, 1959) i ,,The Human Stain“ (Robert Benton, 2003) samo najeklatantniji primeri.

Pa ipak, izbor teme izvornog romana Nel Larsen napisanog u periodu Harlemske renesanse, pa i izbor načina filmske obrade, pomalo je atipičan za režiserku-debitantkinju Rebeku Hol, inače britansku glumicu s holivudskom karijerom. Bilo kako bilo, njen autorski prvenac ,,Passing“ je, nakon premijere na Sandensu i turneje po izabranim festivalima poput Njujorka, Londona i Rima, konačno izašao pred globalnu publiku posredstvom servisa Netfliks. Tajming je dobro tempiran pred sezonu nagrada, pa se ne treba začuditi ako se ovaj film nađe među nominovanima.

Ajrin (Tesa Tomson) je mulatkinja iz Harlema koji je odlučila da jedan dan provede kao belkinja na južnoj strani Menhetna. Uglađena u nastupu i govoru, te lepo obučena odlučuje da svoj izlet završi u hotelskoj kafani koja prima samo belce. Podozrivo ulazi, osoblje na njoj ne primećuje ništa čudno, seda i naručuje čaj. U kafani je, međutim, prepoznaje žena izblajhane plave kose za koju se ispostavlja da je njena drugarica iz detinjstva Kler (Rut Nega) s kojom je skupa odrastala i išla u školu u Čikagu.

Kler je takođe mulatkinja, ali za razliku od Ajrin, odnosno Rini kako je svi zovu, ona se nije pretvorila u belkinju samo na jedan dan. Već je oko tog preuzetog rasnog identiteta skrojila ceo buržoaski život udavši se za bogataša, ali tvrdog rasistu Džona (Aleksander Skarsgord) s kojim ima kći koju se spremaju da pošalju na školovanje u internat u Švajcarskoj. Rini je, s druge strane, udata za tamnoputog doktora Brajana (Andre Holand) s kojim ima dva sina, a slobodno vreme provodi kao aktivistkinja u organizaciji za dobrobit Afroamerikanaca.

 Susret dve žene promeniće život obema. Kler je možda „prodala“ rasni identitet za privilegije i novac, ali joj svejedno nedostaju neke navike Afroamerikanaca, pre svega u smislu zabave, pa počinje da posećuje Rini i njenog muža, te da sa njima odlazi u klubove. Ona tamo postaje zvezda među politički aktivnim intelektualcima koji te iste klubove posećuju, a pažnju joj poklanjaju i Brajan i njegova i Rinina deca, što Rini ne seda baš najbolje. Jedini koji je prema njoj skeptičan je još jedan „uljez“ u društvu, za razliku od nje „pravi“ belac, pisac Hju (Bil Kemp) kome nije jasno šta ona traži u kulturi od koje je bežala, a koju i on proučava kao da čita o egzotičnim plemenima u ilustrovanom magazinu.

Centralno pitanje za film je koliko Klerina „imitacija života“, odnosno njen dvostruki život može potrajati pre nego što to otkriju belci iz njenog dnevnog okruženja, a pre svega Džon. U izvornom romanu se postavljaju i neka druga pitanja rase, klase i odnosa do istih, ljubomore, zavisti i seksualne privlačnosti, pa i roditeljstva razapetog između imperativa zaštite dece od grozote spoljnog sveta i realnosti koja će ih sačekati kada odrastu. Rebeka Hol sva navedena pitanja diskretno i vrlo dobro prožima i pakuje u ispod 100 minuta filma.

Naravno, ,,Passing“ je vrlo važan film, ali ne uvek i isključivo iz filmskih razloga. Pre će biti da se glavnina tih razloga zbog kojih je važan, skrivaju u činjenici da dvadesete godine ovog, suštinski nisu mnogo drugačije od dvadesetih godina prošlog veka. Šanse nisu svima jednake (i svi trendovi u tom smeru su manje ili više jalovi), a na pozicijama moći, pa čak i odlučivanja o nečijem životu ili smrti mogu se naći i otvoreni rasisti i siledžije. Iako formalno ne moraju da kriju svoju rasu, pitanje je koliko crnaca i mulata to i danas čini, pre svega u Americi, ali i bilo gde.

To, opet, ne znači da ,,Passing“ nema i filmskih kvaliteta, i to pregršt, ali je pitanje koliko će doći do izražaja u senci velike teme, iako upravo oni tu veliku temu ističu. Za početak, reč je o izuzetno promišljenom i sigurno realizovanom filmu, što nije iznenađenje samo u smislu toga da dolazi od debitantkinje, već i u smislu toga da dolazi od osobe koja nikada nije studirala filmsku režiju ili se njom iz hobija bavila. Apsolutno isti set argumenata se može primeniti i na scenario.

Jedina zamerka tom i takvom metodičnom pristupu je što on možda na prvi pogled deluje hladno i rigidno, ali Rebeka Hol zapravo pokušava i uspeva da pogodi ton američke klasične drame. Njene junakinje i junaci možda deluju kao da su ispali iz nekog komada Tenesija Vilijamsa, a scene su dosta često sasvim dijaloški postavljene i snimljene u plan-kontraplan režimu, ali to je sve namerna, a ne iznuđena odluka.

Ona takođe sjajno vodi glumce od kojih većina predvođeni Tesom Tomson vrlo ugodno podglumljuju, dok Rut Nega ima takav lik za koji je potrebno da se glumica „razmaše“, doduše prilično kontrolisano. Njih dve, ali i ostatak ansambla, vrlo je ugodno gledati na ekranu.

Ni pitanja estetike i tehničke spretnosti nisu gurnuta u stranu. Za početak, film je crno-beli i preliva se u nijansama sive (češće svetlije nego tamnije) i postavljen u uski format slike 4:3, što mu sve daje patinu nekakvog klasika. To se sve uklapa u uglavnom klasičarsku režiju, zajedno sa džez muzikom koja, doduše, bolje funkcioniše kada je se čuje ambijentalno nego kao originalni „soundtrack“ u formi teme i varijacija na klaviru.

Uz uglavnom klasično kadriranje i veštu montažu Sabine Hofman, ,,Passing“ se ponosno drži kao komad (budućeg) filmskog klasika, ali Rebeka Hol ima i nešto vrlo svežih i pametnih ideja. Ponajbolja od njih vezana je za komponovanje i strukturiranje kadra u formi „kutija unutar kutije“ koje glumcima po potrebi dodatno sužavaju manevarski prostor. Režiserka, uz pomoć španskog direktora fotografije Edua Graua, voli da glumce posmatra kroz otvorena vrata ili makar da ima te pravougaone forme u njihovoj pozadini, nagoveštavajući teskobu i „kožu iz koje se ne može“

Na svakom planu, ,,Passing“ je vrlo dobar film (svakako spada u red boljih iz ovogodišnje Netfliksove produkcije), a ako u obzir uzmemo da je rad debitantkinje, onda ga možemo nazvati impresivnim. Od nas svakako zaslužuje preporuku samim tim što nijednog trenutka ne postaje politički traktat, niti se hvata didaktike, već likove i gledaoce tretira kao ljude.

Finch

 kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda

Tom Henks je svakako glumac velikog formata i starog kova, sa autoritetom kojim može komandovati na ekranu kao nekakva blagonaklona, humana očinska figura.

Odigrao je Henks u svojoj karijeri gomilu takvih uloga, bio je i policajac i vojnik i pilot i kapetan broda, bio je i prestareli drveni kauboj (doduše samo glasom u animiranom filmskom serijalu ,,Toy Story“) i putujući čitač vesti na Divljem Zapadu u ,,News of the World“ (Pol Gringras, 2020), bio je i Volt Dizni i detektiv za religijske simbole Robert Lengdon i američki omiljeni srećni idiot Forest Gamp, bio je apatrid zapeo na aerodromskom terminalu, ali i brodolomac na pustom ostrvu.

Zapravo, možda je ,,Cast Away“ (Robert Zemekis, 2000) s Henksom-brodolomcem i najbolja paralela koja nas može pripremiti na ,,Finch“. Makar iz prostog razloga što Henks u najnovijem filmu Migela Sapončika, koji igra na striming servisu Apple TV+, većinom predstavlja jedino potpuno ljudsko prisustvo (i stasom i glasom) na ekranu, dok mu društvo u post-apokaliptičnom svetu prave jedan pas i dva robota umesto odbojkaške lopte. Tom Henks je svakako dovoljno jak glumac da može zaokupljati našu pažnju čak i kada je potpuno sam na ekranu, ali to ne znači da ,,Finch“ samo zbog njega može biti dobar film.

Naslovni junak Finč u Henksovoj interpretaciji je inženjer robotike koji je kao jedan od retkih preživeo ekološku katastrofu u kojoj je uništen ozonski omotač, a Zemlja je izložena Sunčevoj radijaciji i razornim uraganima. Kada nije skriven u svom stanu-bunkeru s psom Gudjirom (mešanac Šejmus kao izuzeno simpatično pseće prisustvo na ekranu), Finč zajedno sa robotom Djuijem koji izgleda malo kao robo-pas, a malo kao Vol-I iz Pixarove animacije, traga za hranom i artefaktima pokojne civilizacije po ruševinama Sent Luisa, prilikom čega ga i upoznajemo.

Ima Finč dobar razlog za to koji ćemo ubrzo otkriti. Njegov najveći i verovatno poslednji projekat je android sa specijalnim zadatkom da se brine o psu jednom kada njega više ne bude. Krvavi kašalj i sve češći umor nam signaliziraju da bi to moglo biti vrlo uskoro.

Jednom kada od skupljenih komponenti i svog tehnološkog znanja složi robota kojeg će kasnije imenovati Džef (glas Kejleba Lendrija Džounsa), on planira da zauvek napusti Sent Luis i ode dalje na zapad, gde možda nije sve pokradeno, premetnuto i uništeno. Destinacija je most Golden gejt u San Francisku, ako ni zbog čega drugog, onda zbog razglednice iz nekih srećnijih vremena koju Finč posmatra sa svog radnog stola.

Razorni tornado se približava, pa Finč i družina moraju da se ranije zapute na dugačak put kamperom kojeg pokreću solarne ploče. Nevolja je, međutim, u tome da je proces učitavanja podataka u Džefa zastao na nekih 70 procenata, ali srećom Džef ima izuzetne sposobnosti AI učenja. Vreme ističe, Finču se bliži sudnji dan, pa je on sve nervozniji i nestrpljiviji da Džefa nauči kako biti „čovek“ sposoban da se brine za drugo živo biće.

Zamislite, dakle, modernizovanu, eko-katastrofičnu verziju Pinokija i to je u principu ,,Finch“, ali sa nekoliko ključnih razlika. Najvažnija od njih je da, osim u sećanjima, nema drugih živih bića koja bi robo-detetu u telu velikog androida predstavljala neku distrakciju i odvlačila ga na krivi put. To znači da, osim na mahove kada veliki robot, mali robot i pas upadnu u nevolju sami od sebe, nema neke naročite avanture, što film pretvara u lekciju, gotovo propoved šta znači biti čovek u kriznim vremenima.

Da to traje nekih osamdesetak minuta, ,,Finch“ bi bio pristojan film svoje vrste u kojem reditelj Sapončik vešto balansira ton između mraka katastrofe i svetla ljudskosti i nade. Međutim, trajanje od skoro dva sata se itekako oseća, film upada u ponavljanja i prazne hodove, pa se može reći da testira naše gledalačko strpljenje. Razlog za to je što je scenario koji potpisuju dvojica debitanata u toj funkciji, asistent produkcije Kreg Lak i producent ranih radova Ridlija Skota Ajvor Pauel, toliko tanak, kao da je sačinjen jedino od premise skoro pa potpuno bez dramaturških „začina“.

Čini se da reditelj Migel Sapončik, uglavnom aktivan na projektima televizijskih serija (primera radi ,,Game of Thrones“), ipak nije dorastao zadatku da razradi ovako tanku i bazičnu premisu, bez obzira što produkciju filma potpisuje Robert Zemekis koji bi ovako nešto razradio u detalje i upakovao u film koji ostavlja snažan utisak uprkos didaktičnom tonu.

Sapončik je, doduše, imao iskustva s naučnom fantastikom u nešto tamnijim tonovima, sa svojim prethodnim filmom (pritom dugometražnim prvencem), relativno potcenjenim naslovom ,,Repo Men“ (2010) koji od anti-kapitalističke distopijske premise o uzimanju organa na kredit i plenidbi istih kada dužnik ne može da plati ratu gradi akcioni triler. Ovde ne uspeva da razradi ideju dalje od toga da očekivano komentariše muzikom iz „pouzdanih izvora“, poput pesama ,,American Pie“ i ,,Road to Nowhere“.

Dve stvari Sapončik ipak pogađa u centar. Prva od njih je vizuelno pripovedanje kroz fotografiju Džoa Vilemsa koja kombinuje standarde post-apokalipse s nekom elegičnom, dirljivom lepotom. Druga je, naravno, kasting i rad sa glumcima. Tom Henks je glumac kojeg ne treba posebno usmeravati jer vlada svojim instinktima, a pritom ima izvrsnu prezentnost, u poslednje vreme i jednu posebnu notu pristojnosti i ljudskosti, što je više nego dovoljno za ulogu Finča.

Kejleb Lendri Džouns je, sa druge strane, do sada uglavnom bivao svođen na uloge zbunjenih mladića ili pomalo jezivih čudaka, ali ovde, iako sveden samo na glas, sjajno pogađa razvojni luk od robotske „tabule raze“ do sasvim „očovečenog“ androida, pritom se oslanjajući upravo na taj glas koji od sasvim mehaničkog postepeno postaje sve ljudskiji.

Na kraju, kada se crta podvuče, Finch nije onakav film kakav bi njegovi autori hteli da bude, zapravo je upadljivo prosečan, svakako tanak, čak i pomalo bezličan, odnosno nepamtljiv. Ali je zbog glumaca i ponekih detalja makar gledljiv. Čak se čini da je „streaming“ zapravo prava platforma za njega, ma koliko pretila opasnost da se utopi u moru sličnog sadržaja.

My Son

 kritika objavljena na XXZ

2021

režija: Christian Carion

scenario: Christian Carion, Laure Irrmann

uloge: James McAvoy, Claire Foy, Tim Cullen, Gary Lewis, Max Wilson

Ima autora koji su notorni po tome da rade bez scenarija, odnosno samo sa nekim konceptom, pa ili na seansama proba utanače tekst ili puste glumce da sami izgrade svoje dijaloge. Improvizacija, ako do toga dolazi, uglavnom podrazumeva da su u njoj svi uključeni jednaki. Kod Christiana Cariona, međutim, stvari ne stoje tako. U njegovom filmu Mon garçon (2017) samo glavni glumac (Guillaume Canet) nije pred sobom imao scenario dalje od scene koja se u datom trenutku (po hronološkom redu) snimala, pa nije znao kako se priča dalje odvija i završava, dok su ostali bili u prednosti u odnosu na njega. Logika toga je donekle jasna: reč je bila o filmu koji se bavi slučajem nestanka / otmice deteta iz perspektive uglavnom odsutnog oca, pa bi gluma takve uloge u teoriji delovala prirodnije kada glumac pred sobom ne bi imao scenario.

Carionov francuski film je sada dobio »remake« na engleskom jeziku, Guillaume Canet i Mélanie Laurent su zamenjeni s Jamesom McAvoyem i Claire Foy, a radnja iz ruralne Francuske prebačena u ruralnu Škotsku. Naslov je ostao manje-više isti, sada je My Son, a i logika snimanja i »pletenja« radnje je, u slučaju McAvoya i njegovog odnosa s ostalim glumcima, takođe ostala ista. Opet, za razliku od Mon garçon, My Son je jedan od onih zloglasnih »korona-filmova«, snimljen prošle jeseni s minimalnom ekipom i po tom aršinu spada u jedan od solidnijih (makar zbog toga što ne »udara« po standardnim pandemijskim motivima). Pomalo je čudno da film nije imao skoro nikakav festivalski život, i da je izašao prvo na internetu, pa se tek onda pojavio u bioskopima na određenim teritorijama, uključujući i Hrvatsku.

Edmond Murray (McAvoy) je naftaš koji zbog prirode posla putuje po svetu, uključujući i nestabilna područja poput Iraka. Njegov način života mu je već uništio brak s Joan (Foy) koja je našla novog čoveka, Franka (Cullen), s kojim odgaja svog i Edmondovog sina Ethana (Wilson). Tokom jedne od pauza između poslova, Edmond dobija poziv od Joan da je Ethan nestao, pa odlazi u brda Škotske da pripomogne u istrazi. Kako istraga pod okriljem dobrog, ali pravilima službe vezanog inspektora Roya (Lewis) ne napreduje, stresirani Edmond započinje svoju vlastitu, kriveći pre svih Joan i Franka. Stvari, međutim, nisu tako jednostavne...

Nestanak deteta je čest element zapleta kod akcionih trilera, ali My Son ne spada u tu sortu. Više je atmosferični triler koji dosta toga crpi od svoje okoline vešto fotografisane u sivo-plavim tonovima. Čak ni njegov junak nije nekakav »akcijaš« s »posebnim setom veština«, već običan čovek u neobičnoj situaciji, može se reći čak na rubu očaja. Svojom režijom Christian Carion postiže to da My Son deluje izuzetno neprijatno čak i u momentima koji bi navodno morali biti najprijatniji, iako proizvoljni rasplet preti da film pomalo izbaci iz šina.

Naš fokus je, međutim, usmeren uglavnom na glumce, pre svega na Jamesa McAvoya koji jeste jedan od najtalentovanijih i najekspresivnijih glumaca svoje generacije, i to ne samo u britanskom kontekstu. Improvizacija mu odgovara, u njoj deluje sasvim prirodno i pogađa suštinu običnog čoveka spremnog na sve kako bi pronašao svog sina. Claire Foy (viđena u filmu First Man i seriji The Crown) je pouzdano dobra kao majka u nevolji i domaćica lišena svakog glamura, dok nešto manje poznatih glumaca sjajno upotpunjuje pejzaž.

Na kraju, My Son postaje i ostaje triler koji možda ne ispunjava očekivanja koja podgreva radikalnim autorskim pristupom kojem Carion pribegava, ali je svejedno solidan, atmosferičan i vredan jednog bioskopskog gledanja, iako i na malom ekranu ostavlja utisak. Opet, da je revolucionaran – nije, ali zapravo ne mora ni da bude.

A Film a Week - Bitch, a Derogatory Term for a Woman / Prasica, slabšalni izraz za žensko

 previously published on Cineuropa

In social sciences, many theories have already emerged about millennials: who they (generally) are, what they (generally) want and how they (generally) live, many of these put forward by the members of the millennial generation themselves. Several of these theories are based on a claim that the current generation of young people has fewer opportunities and more distractions than previous ones, so they need more time to figure life out and find their own, authentic voice. Cinema-wise, millennials have found their artistic voice at a different pace depending on the national and cultural context. For film enthusiasts among Slovenian millennials, the landslide victory of Tijana Zinajić’s Bitch, a Derogatory Term for a Woman at the 24^th Festival of Slovenian Film might be good news, since it could be described as a snappy, sometimes manic millennial dramedy.

Our protagonist, Eva (Liza Marijina, of Half-Sister fame), is not at a great place in her life: she drinks, smokes and curses a lot, and occasionally does drugs. She struggles to find the motivation to do her job at a book shop specialising in chick lit and to find inspiration as a fledgling painter. Her best friend and flatmate Nina (Anuša Kodelja) is about to carry out her threats to emigrate to Berlin, which has been on the cards for years. Her other best friend and flatmate, whom she is secretly in love with, small-time pot dealer, couch philosopher and art critic Blaž (Tosja Flaker Berce), is in an on-again-off-again relationship with Mateja (Lea Cok), whom the rest of the gang find stupid. Eva is also stuck in a relationship with the mentor of her painting group, Jakob (Jure Henigman, deliciously sleazy), who is married. She and her flatmates are about to be evicted from their flat by the owner owing to unpaid rent, and on top of that, her period is late for apparently no reason. Can she ever move on from the point she seems to be stuck at?

In her free-flowing script, Iza Strehar tries to paint the confusion in the life of a (stereo)typical millennial, while she also aims for laughs by plucking particular situations straight out of sitcoms and inserting the B-word into the lines of dialogue as a swear word. Not all of the jokes feel organic or land that well, but they keep things moving. For her part, Tijana Zinajić does her best to sport music-video aesthetics by employing some striking production and costume design by Neža Zinajić and Matic Hrovat, respectively. The director does not even shy away from steering the film completely into music-video territory on some occasions, but the intended contrasts with the darker parts do not work that well, so the need for a “relaxation” of this kind is questionable.

The film’s best asset is definitely Liza Marijina’s performance. She demonstrates some good acting instincts, especially when she is tasked with turning up the emotional register from 0 to 100, and also shows some skills in in her interplay with the other cast members, boosting the energy and the mutual chemistry on screen. One could say she goes all-in, but she does so in a smart way.

However, the skills demonstrated in her acting are considerably higher than the risks that scriptwriter Strehar and director Zinajić take in their work, which in the end makes Bitch, a Derogatory Term for a Woman feel like yet another film about supposedly smart people doing stupid things because they feel stuck in life. But in a Slovenian context, this movie aimed at young-ish audiences still feels refreshing.

Last Night in Soho

 kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda

Verovatno da u visokoj produkciji trenutno nema osebujnijeg žanrovskog autora nego što je to Edgar Rajt. Nakon početaka na televiziji, Rajt se specijalizovao za komedije s manje ili više žanrovskog začina, smeštene negde između parodije i omaža.

To se vidi u njegovoj britanskoj trilogiji ,,Shaun of the Dead“ (2004) – ,,Hot Fuzz“ (2007) – ,,The World‘s End“ (2013), koji su se, redom, zabavljali s klišeima zombi-apokalipse, akcione „buddy“ komedije i invazije vanzemaljaca u svetlu džentrifikacije, ali i u njegovom severnoameričkom prvencu, ,,Scott Pilgrim vs. The World“ (2010) u kojem se u parodijskom, a opet nekako toplom svetlu spajaju romantična komedija i herojska fantazija.

Posle toga se Rajt kao malo uozbiljio, pritom se i dalje ludo zabavljajući i tu energiju prenoseći na publiku briljantnim akcionim „vozačkim“ i ložačkim mjuziklom ,,Baby Driver“ (2017). Bio je to postmoderni pastiš u kojem se dalo prepoznati ranog Tarantina, vanvremenskog Voltera Hila, zrelog Majkla Mana i energiju Ketrin Bigelou, bogato garniran eklektičnim saundtrekom, izvrsno montiran i sa dizajnom zvuka od kojeg zastaje dah, te upakovan u furioznu stripovsku fantaziju s vožnjom i pucnjavom.

Ove je godine Rajt izbacio čak dva filma. U Kanu je premijeru imao dokumentarac ,,The Sparks Brothers“ o braći Rasu i Rendiju Maelu, „mozgovima operacije“ iza art-rok sastava Sparks i njegovih mnogih promena u stilu, a opet ispred vremena. Ne skrivajući svoje afinitete prema bendu, Rajt se u nekoliko navrata pojavljuje pred kamerom, ali trajanje filma se proteže skoro u nedogled.

U Veneciji je, pak, premijerno prikazan jedan od najiščekivanijih naslova ove godine, ,,Last Night in Soho“, čija se premijera očekivala još prošle godine, ali je zbog svima znanih razloga pomerena na ovu. Priča o filmu, međutim, počinje kakvih 14 godina ranije, na setu Tarantinovog dela ,,Grindhouse“ (2007). Rajtova uloga je bila u tome da, kao mlad, dobrih žanrovskih filmova nagledan autor snimi jedan od lažnih foršpana za Tarantinov film. Tarantino je, pak, film završio pesmom ,,Last Night in Soho“ u stilu britanskih sastava iz šezdesetih (što mu je uopšte prva referenca na nešto iz parnih dekada 20. veka), pritom je nazvavši idealnom tematskom pesmom za film koji još nije snimljen.

Rajt je taj film snimio i naravno da tu ima Tarantina, čak direktno citiranog u dugim kadrovima rotirajućom kamerom, pa čak i u sceni gde dvoje junaka plešu tvist kao Mia Volas i Vinsent Vega u ,,Pulp Fiction“ (1994). Tarantino tu, međutim, nije jedini, reklo bi se čak ni najznačajniji uticaj. Jer tu su i opsednutost snovima Alehandra Amenabara, i neonsko crvenilo Dejvida Linča, i odjeci britanskog „midnight flicka“ Nikolasa Roega, a iznad svega italijanski majstori „giallo“ filma. Jer ,,Last Night in Soho“ je britanska inkarnacija Arđentovog klasika ,,Suspiria“ (1997) koja jedan raniji venecijanski naslov, Guadanjinovo nedonošče ,,Suspiria“ (2018), šalje direktno na stub srama.

Junakinja naše priče je Eloiz, zvana Eli (mlada i nadarena američka glumica Tomasin Mekenzi, viđena u filmovima poput ,,Jojo Rabbit“ (Taika Vaititi, 2019)) koja sa bakom Pegi (Rita Tašingem) živi na selu u Kornvolu. Eli je opsednuta modom i sanja o karijeri modne kreatorke, a pohodi je duh majke koja je istim stopama krenula pre mnogo godina da bi putem poludela i ubila se. London, naročito onaj iz prošlosti („swinging 60s“) Elina je opsesija i želja koja će joj se ispuniti kada bude primljena na studije. „London zna biti previše“, upozorava je baka.

Nakon što pokušaj združivanja s „alfa-kučkama“ predvođenih njenom cimerkom Jokastom propadne zbog razlika u karakterima, Eli odlučuje da se preseli, pa uspeva da nađe stan u potkrovlju kuće stare gospođice Kolins (Dajana Rig, originalna Mis Pil iz serije ,,The Avengers“, u poslednjoj filmskoj ulozi) u naslovnom londonskom kvartu.

Eli takođe mora da nađe posao, što i čini u lokalnom pabu koji pohode i policajci i krimosi, ali i jedan sedi gospodin koji je, kažu ljudi, nekada bio ženskaroš. Njega igra Terens Stemp, još jedna od glumačkih legendi šezdesetih.

Dok je po danu sve koliko-toliko normalno, Eli noću tone u san koji je vodi u njeno omiljeno razdoblje i u ulogu bliskog posmatrača životnog puta devojke po imenu Sendi (Anja Tejlor-Džoj, zvezda serije ,,The Queen‘s Gambit“) koja u Londonu pokušava da se probije kao pevačica, plesačica i glumica. O liverpulskim dečkima tada još nema govora, a glamur starog kova, sa haljinama, martinijima i opsesijom metropoloma kontinentalne Evrope peva labudovu pesmu. U tom svetu Sendi nosi roze haljinu koja se širi prema dnu, pije vesper martini u Kafeu de Pari i misli da će joj naočiti Džek (Met Smit) biti menadžer koji će je progurati.

Ali i Eli i Sendi će shvatiti da šezdesete u Londonu nisu ni izbliza bile idilične i slobodne kao što su one to zamišljale. Sendi će se ubrzo naći pod čizmom eksploatacije koja nema naročito veze s glumom, a još manje s pesmom i plesom, a Eli će sa njom osećati sve veću povezanost. Prizori iz Sendinog života će je početi proganjati i na javi, a ona će kliziti u ludilo. Kakvu ulogu u tome ima stariji gospodin koji je upozorava? Kakvu soba u kojoj živi? Kakvu gospođica Kolins? Može li je jedini kolega koji je prijatan s njom, Džon (Majkl Adžao), spasiti? Može li joj baka Pegi pomoći makar savetom?

Iskusni gledaoci neće imati problema prepoznati uticaje i reference koje Rajt slaže u prilično glatku smesu, ali isto tako ni obrti i otkrića u scenariju koji je napisao zajedno sa Kristi Vilson-Kerns (,,1917“ Sema Mendesa) neće biti tako šokantni. To opet ne smeta puno jer Rajt vlada i žanrom i stilom, izvrsno smišlja i režira „set piece“ scene i gradi atmosferu punu tenzije i u savršenoj korespodneciji i sa periodom koji portretira i sa sadašnjim vremenom.

Na ruku mu ide i raskošan dizajn scene (scenograf Markus Rouland se istakao) i kostima (u formi je i kostimografkinja Odil Diks-Miro) uhvaćen kamerom korejskog direktora fotografije Čung Čung-Huna, dok je Rajtova saradnja sa stalnim montažerom Polom Maklisom očekivano glatka i rezultira savršenim kontinuitetom. Sve to je bogato i pametno začinjeno muzikom, kako iz drugih izvora (pop-muzika šezdesetih), tako i originalnim, napetim hororičnim „soundtrackom“ Stivena Prajsa sa kojim je Rajt sarađivao i na svoja dva prethodna filma.

Još jedna od jačih strana filma je i glumačka podela. Mekenzi i Tejlor-Džoj spadaju u red najperspektivnijih mladih glumica danas, ali obe već imaju i izgrađene glumačke profile kao naručene za uloge koje igraju. Dok Mekenzi ima tu sposobnost da kanališe ogromnu energiju ispod naizgled umirene površine, Tejlor-Džoj ima onu furioznost i grandioznost velike zvezde. Troje starijih britanskih filmskih zvezda u manjim ulogama, međutim, nisu tu samo kao referenca ili omaž svojim davnim ulogama, što se posebno vidi u nastupu Dajane Rig kojoj je ovo testamentarna uloga.

,,Last Night in Soho“ nije film bez sitnih nedostataka (kao, uostalom, nijedan Rajtov film), možda čak nije ni najbolji, ni najgrandiozniji, ni najrobusniji Rajtov film, pa će se cepidlake među kritičarima žaliti da ne isporučuje ono što obećava intrigantnom premisom i Rajtovom prethodnom karijerom. Ali i pored toga je izuzetno stabilan, promišljen, majstorski izveden na svim nivoima i, u krajnjoj liniji, vraški zabavan.

Bergman Island

 kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda

Ostrvce Fore, nedaleko od većeg Gotlanda u Baltičkom moru bilo bi poznato, osim lokalcima, putnicima-namernicima i geografima, samo pasioniranim ljubiteljima enigmatike - da nije bilo jednog čoveka.

Na tom ostrvu je, međutim, dobar deo života proveo jedan od neprikosnovenih velikana svetske kinematografije Ingmar Bergman, pride snimivši šest filmova baš tamo. Fore je sada unosna turistička destinacija i mesto hodočašća za neke od poklonika sedme umetnosti iako Bergman, osobenjak kakav je bio, nije bio omiljen među meštanima.

Ostrvo, njegove pitoreskne plaže, šumarci i manja ili veća sela više su od lokacija, a ipak manje od aktivnih likova, dok je veliki švedski reditelj i njegov najpoznatiji stanovnik prisutan kao duh koji prožima svaku poru filma ,,Bergman Island“ francuske režiserke Mije Hansen-Leve. Film je premijerno prikazan u glavnoj takmičarskoj selekciji Kana, odakle se zaputio na dugačku festivalsku turneju na kojoj se zaustavio i u Beču na Vienalu.

Par filmskih stvaralaca, Kris (luksemburška glumica Viki Krips koju smo zapamtili zbog uloge u filmu ,,The Phantom Thread“ Pol Tomas Anderson, 2017) i Toni (Tim Rot u izvrsnoj formi), dolaze na Fore u okviru programa umetničkih stipendija. Te stipendije pokrivaju ostanak u Bergmanovoj kući, gledanje filmova u njegovoj privatnoj sobi za projekcije, večere i izlete sa drugim umetnicima i stipendistima koje organizuje Bergmanov institut, pa čak i „Bergman safari“ po lokacijama na ostrvu na kojima je on snimao. Ništa od toga nije izmišljeno, sve postoji, čak i dotični „safari“ koji je, doduše, više namenjen turistima koji na ostrvo dolaze u sopstvenom aranžmanu.

Kris i Toni su možda oboje ubeđeni „bergmanovci“, ali se razlikuju i po senzibilitetu i odnosu prema svom radu, a i profesionalnom statusu koji uživaju. On je zapravo stipendista, a ona mu je „plus jedan“. Njegovi filmovi su snimljeni po kanonima po kojima se mešaju dramski i žanrovski pristup, a uticaji Bergmana kod njega su površniji nego kod Vudija Alena, dok ona u sebi i svom delu nosi onu „bergmanovsku“ patnju koju uglavnom ne uspeva da pretoči na papir zbog čega upada u kreativnu blokadu.

On predstavlja svoj film, učestvuje u konverzacijama s filmadžijama i kritičarima i ide na protokolarne događaje kao na posao, dok ona odlazi na neplanirani izlet sa mladim studentom režije (Hampus Nordenson, zaista mladi filmski stvaralac kojeg je Hansen-Leve pronašla na ostrvu dok je bio na stipendiji) na kojem se ništa posebno ne dešava, ali je makar spontano i prijatno.

Nije teško zaključiti da je njihova veza u problemima, možda ne pred raspadom, ali pukotine postaju sve vidljivije. Činjenica da spavaju u krevetu koji je bio „zvezda“ Bergmanovog filma ,,Prizori iz bračnog života“ (,,Scener ur ett aktensap“, 1974) ne sluti na dobro, kao ni fakat da njih dvoje ne mogu da se dogovore ni oko filma koji će pogledati u Bergmanovom kućnom bioskopu. To može biti inherentna razlika između muškaraca i žena, njihovih nejednakih startnih šansi, nejednakih očekivanja koje društvo ima od njih i njihovih različitih pristupa stvaranju, a opet može biti i sasvim individualna razlika između njih dvoje. Suptilna kakva obično jeste, Mia Hansen-Leve ne prejudicira koja je od dve varijante tačnija, a istina je verovatno sačinjena od obe u određenom omeru.

I pored naslova, duha Bergmana koji ih sve vreme opseda i razasute Bergman-trivije turističkog kvaliteta svuda po prvoj polovini filma, ,,Bergman Island“ nije film o Bergmanu i „bergmanovštini“, nego o stvaralaštvu. Ovo je jedan od onih retkih filmova koji kreativnost, pre svega pisanje, tretiraju realistično, a opet emotivno i sa razumevanjem procesa, držeći se podalje od konvencija o umetnicima kao patnicima ili malim, samosažaljivim tikvanima koji nikad ništa zapravo nisu radili.

To nam postaje belodano jasno na polovini filma kada nam Mia Hansen-Leve izmakne tepih pod nogama i u film ubaci još jedan film, ekranizaciju „pitcha“ koji Kris predstavlja Toniju kao novi projekat koji planira da završi dok je na Foreu.

I taj film u filmu, nazvan Bela haljina, većinom se dešava na Foreu, gde junakinja Ejmi (Mia Vasikovska) dolazi kako bi prisustvovala venčanju svoje drugarice Nikolet (Klara Strauh) i njenog švedsko-američkog dečka Jonasa (Joel Spira). Venčanju prisustvuje i Jonasov drug Džozef (Anders Danijelsen Li) s kojim Ejmi ima podužu istoriju ljubovanja i raskidanja („prvi put su se voleli prerano, drugi put prekasno“, objašnjava nam Kris), a njih dvoje na venčanju moraju da donesu konačnu odluku na koju će uticati i intenzivna seksualna privlačnosti između njih dvoje, ali i svesne životne odluke koje su, svako za sebe, već doneli ili se spremaju da donesu.

Kao i prvi, okvirni film, i ovaj film u filmu u sebi nosi ponešto (ponovljene) Bergman-trivije (pre svega o odnosu koji su meštani imali prema njemu, verovatno ne bez razloga), a oba filma su „bergmanovska“ na različite načine. Okvirni više hvata tu atmosferu neprijatnosti i psihološke tenzije, dok drugi to prenosi i na nivo sadržaja. Oba filma će se sresti na trećem, meta-nivou negde pred kraj, čime Mia Hansen-Leve zaokružuje ovo filmovano razmišljanje o kreativnom procesu kroz koji prolazi jedna spisateljica, scenaristkinja i režiserka od ideje do filma pod uticajem raznih unutrašnjih i spoljašnjih faktora.

Gluma u filmu je izuzetna, zbog čega treba odati priznanje i glumcima i režiserki koja ih je odabrala i koja ih vodi. Viki Krips je u izuzetnoj formi u kalibraciji emocija koje će ispoljiti, eteričnost Mie Vasikovske je iskorišćena do kraja, Danijelsen Li briljira kao čovek koji se povremeno ponaša kao seronja iako to zapravo nije, a Tim Rot kanališe pravu dozu privilegije i snishodljivosti koju uspešniji partneri demonstriraju svojim manje uspešnim „boljim polovinama“.

Sve to je podvučeno atmosferom kroz fotografiju Denija Lenoara i montažu Marion Monije, stalnih saradnika Mie Hansen-Leve. Jedina opipljiva zamerka bila bi da je neko kome je engleski maternji još jednom prošao kroz dijaloge, jer su povremeno nezgrapni.U svom rukopisu, scnarističkom i režijskom, Mia Hansen-Leve svakako je suptilna, ponekad i previše, kao da se plaši grešaka koje bi mogla napraviti. To ima smisla, budući da je odrasla u kući profesora filozofije, a filmsku karijeru započela kao kritičarka u uticajnom magazinu Filmske sveske, skupa sa svojim bivšim partnerom Olivijeom Asajasom, pod čijom je režijom debitovala i kao glumica. Asajasovi uticaji se osećaju i u filmu ,,Bergman Island“ koji po malo meandrira, ali je svejedno najkonkretniji, možda čak i najbolji koji je Mia Hansen-Leve snimila.

A Film a Week - No Man Is an Island / Septemberska klasa

 previously published on Cineuropa

Back in the Yugoslav times, military service was compulsory for young men between the ages of 19 and 27. They had to leave their homes and their lives in order to spend a year away paying their duties to the country. Slovenian filmmaker Igor Šterk, known for his fiction films 9:06 (2009) and Come Along (2016), remembers his days of service in the Yugoslav Peoples' Army in his documentary No Man Is an Island that premiered at the 24^th edition of the Festival of Slovenian Film in Portorož.

Šterk opens his film with excerpts from home videos from his personal archive, with his own quite poetic narration on the topic of seas, sailing and islands, stating that his love for the sea and sailing prepared him for the military service in the navy. He was stationed in a small garrison named Smokovo on the island of Vis in nowadays Croatia in the late 80s. Smokovo and most of the other military objects on the island are now abandoned, but back in the day, the whole island was dubbed The Fortress of the Adriatic Sea.

Šterk then turns to tracking and interviewing his ex-comrades from all over the former country in order to reconstruct the personal and collective memories about the year they spent there. He starts by describing the first encounter with the place and people there, goes through the basic training and, due to specific circumstances and structures of both formal and informal power, some excessive hazing performed by the “older” soldiers at the expense of the “younger” ones, and ends with their days of routine and leisure when they achieved the status of “elders.”

The Slovenian title of the film, September Class, which actually suits it better than the international one, is explained only in the last third of the film when their commanding officer appears: the recruits who came to service in September were regarded as the “cream of the crop” and as guys with a lot of potential, since they were, in average, college boys, better educated and smarter then the rest of the bunch. Unfortunately, that also explains the torture they were exposed to during their days as rookies – the reason for it was the other guys’ envy.

The film is at its best when it sticks to interviews. Šterk's position is quite special: he is the insider with his own memories, but he lets his buddies, many of whom he has not seen for two or three decades, do the talking. Those interviews are quite informal and take place at the men's houses and yards, so the interviewees, ten of them, are relaxed enough and have enough time to reveal themselves as complete and complex personalities.

However, the drone shots of the island and the now abandoned rotting military objects that are used as a filler of sorts become inflationary, touristy and even a bit sensationalist, while the music in different instrumental arrangements, from piano and acoustic guitar to wind instruments, feels over-bearing on certain occasions. There is also an elephant in the room that Šterk barely addresses and fails to examine in depth – the destiny of the country that fell apart a few years after the guys' service, and the question of whether they had to take part in the events of the early 90s. But all things considered, No Man Is an Island still serves as a legitimate artefact of personal memories around one particular institution at one particular period of time.

Spencer

 kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda

Tokom sedmice za nama prikazan na Vienalu u sklopu festivalske turneje nakon premijere u glavnoj konkurenciji Venecije, ,,Spencer“ je drugi film čileanskog autora Pabla Laraina na engleskom jeziku - i njegov drugi „biopic“ o jakim ženama koje su se napatile kroz odnose sa okolinom i postale značajne istorijske ličnosti druge polovine 20. veka.

Za debi na engleskom jeziku i u internacionalnoj produkciji ,,Jackie“ (2016), Larain je izabrao Džeki Kenedi u trenucima na granici nervnog sloma nakon ubistva američkog predsednika Džona Kenedija i ključ „impresionističkog“, intimističkog i psihologiziranog biografskog filma. To se pokazalo kao dovoljno za tri oskarovske nominacije. Za drugi film u sličnom žanrovskom ključu, Larain je izabrao tragično nastradalu britansku princezu Dajanu koju prati u fikcionalizovanom periodu od tri dana oko Božića. Davno pre nego što je Dajana izgubila život, ali dovoljno blizu tačke pucanja odnosa između nje i porodice njenog supruga, princa Čarlsa.

Međutim, pre Džeki i Dajane, Larain je filmsku karijeru već izgradio na politički vrlo škakljivim i provokativnim temama. Samo su dva njegova filma, prvenac ,,Fuga“ (2006) i pretposlednji Ema (2019), bili uglavnom apolitični. U ranoj trilogiji koju sačinjavaju filmovi ,,Tony Manero“ (2008), ,,Post Mortem“ (2010) i ,,No“ (2012), Larain se bavio dugoročnim posledicama koje je brutalni Pinočeov režim ostavio na celokupno čileansko društvo, od daleke margine do viših klasa. Larain, međutim, ni u jednom trenutku nije šutirao lešinu tog istog režima, bivajući svestan da niti je režim radio sam, niti se pojavio iz vedra neba.

Usledila su dva filma koja možda označavaju i vrhunac Larainove karijere, a svakako su najikonoklastičniji i najdalekosežniji. ,,El Club“ (2015), samo se na površini bavio izgnanim sveštenicima-prestupnicima koji kaznu izdržavaju u krajnje lagodnim uslovima. A zapravo, implicirao je da su promene u tako okoreloj organizaciji poput Rimokatoličke crkve, koja je bila saučesnik, ako ne i organizator brojnih zločina, izvodljive jedino ako su kozmetičke, te da, krajnje cinično, služe za kontrolu štete. U drugom filmu, ,,Neruda“ (2016) koji stilom i pristupom najavljuje i ,,Jackie“ i ,,Spencer“, Larain je ispitao korene fašizma u Čileu i pre Pinočea. Ali je takođe i „probušio“ sliku o pesniku Pablu Nerudi kao apsolutnom svecu (intelektualne) levice, prikazujući ga kao gordog čoveka koji je koristio sve prednosti buržoaskog života i pritom se držao loših navika.

Ono što film ,,Neruda“ izdvaja od drugih Larainovih filmova je, pak, to da je reč o kros-žanrovskom, često meta-filmskom iskustvu, koje deluje kao mešavina poezije, avanture, drame, političkog trilera i „palp“ detektivskog romana koji je Pablo Neruda (inače ljubitelj istih) napisao da bi se poigravao sa svojim progoniteljima.

U tom smislu, za film Spencer karakteristična je drama neprijatnog porodičnog okupljanja, sa elementima psihološkog trilera, horora i priče o duhovima, te sa strateški pozicioniranim meta-momentima koji se bave suštinom igranja uloge ili različitih uloga. Naizgled jednostavno postavljen, a zapravo kompleksan i pun iskliznuća sa jave u košmar, ,,Spencer“ je film koji neće naći puno poklonika ni među okorelim fanovima „narodne“ ili, bolje rečeno, „narodske“ princeze, ali ni među poklonicima britanske krune i njenih besmislenih tradicija. Film se u suštini bavi sukobom predodžbi o životu između tradicionalistički nastrojenog klana i pojedinke željne slobode od tih okova. Naslov koji je zapravo devojačko prezime protagonistkinje je tu više nego indikativan: ona „njima“ nikada nije pripadala.

Larain, međutim, film otvara u svom potpisnom hladnom stilu, slikajući jedno prohladno, maglovito jutro negde u dubokoj britanskoj provinciji koje biva prekinuto nečim što liči na vojni manevar.

Zabitim putevima u zoru jurcaju kamioni i Land roveri Kraljevske vojske. Zaustavljaju se pred velikom rezidencijom i iz njih žurnim korakom istrčavaju vojnici koji ih istovaruju, a sanduke unose unutra. U pitanju je zaista vojni manevar, ali „specijalci“ su zapravo kuvari, a njihov „desant“ za metu ima kuhinju u kraljevskoj rezidenciji Sandringem u pokrajini Norfok. Prigoda za tako nešto su božićni praznici i „žderačka orgija“ za celu kraljevsku porodicu kao tradicija stara nekih 150 godina, u kojoj je cilj svakog pojedinca da nabaci minimum kilo i po (odnosno tri funte) telesne mase.

Na to okupljanje Dajana (Kristen Stjuart) – kasni i pritom dolazi sama u svom Poršeu, bez obezbeđenja i protokola. Zapravo, čini se da se putem čak i izgubila, a, neposrednoj kakva je po svojoj prirodi, ne pada joj teško da se zaustavi u lokalnoj gostionici i meštane upita za pravac. Najneverovatnija od svega je činjenica da se Dajana zapravo nalazi u blizini svog doma u kojem je kao plemkinja nešto nižeg reda odrasla, ali će joj strašilo obučeno u jaknu njenog pokojnog oca osvežiti sećanja.

Na okupljanju će takođe kasniti na svaki obrok, žaliti se da joj nije dobro, često odlaziti u toalet (patila je od bulimije), izbegavati susrete s familijom, na javi se plašiti oficira zaduženog za sigurnost (Timoti Spal, tiho i pristojno preteći), a u snu duha „obezglavljene kraljice“ Ane Bolen (Ejmi Menson) koji je kao neko predskazanje pohodi. Kraljevski režim će joj nametati procedure i tradicije, čak joj birati koju će haljinu uparenu s kojim nakitom nositi za koji obrok. Saveznika uglavnom neće imati ni među poslugom: stranu će joj držati samo Megi (Seli Hokins, fantastična u svojoj toplini), dok će je ostali učtivo, ali manje-više direktno terati da se povinuje tradiciji. Ali, s pozitivne strane, makar će moći da provede malo vremena sa svojom decom, koju obožava i koja nju obožavaju.

Drugi su, pak, više u strahu od medija, fotografa koji kao predatori love skandale i slike koju porodica odašlilje u pravcu javnosti (jedna od važnijih tačaka spora su zavese koje Dajana razgrće), što možemo protumačiti kao još jednu otrovnu strelicu koju Larain odašilje, budući da su Dajani upravo paparaci kasnije došli glave. Ali, režiser se više bavi time kako je princeza, davno pre nego što je izgubila život, izgubila živce, pa i razum, odbijajući da ide protiv sebe i povinuje se okoštalim strukturama. Direktnih sukoba uglavnom nema, s kraljicom Elizabetom II (Stela Gonet) koja bi u nekom drugom filmu bila naručeni negativac Dajana samo jednom ulazi u dijalošku razmenu koja čak nije ni naročito agresivna. A čak ni Čarls (Džek Farting) nije predstavljen kao skot, već kao čovek koji makar polu-zainteresovano pokušava da zaštiti suprugu, a da pritom ne povredi svoju porodicu.

Pa opet, sve je nekako jezivo. Možda je to zbog toga što se sve, na ovaj ili onaj način, dešava u Dajaninoj glavi (neki od biografa teoretišu da je imala nedijagnostifikovan granični poremećaj ličnosti) koja puca pod pritiskom, a čezne za slobodom koju teško da može definiše i za domom, odnosno sigurnim mestom, kojeg više nema. U međuvremenu, Dajana mora da igra uloge, za svakog različitu, pa one haljine služe kao vraški dobra metafora, a da se pritom u šumu svega toga ona sama gubi.

Srećom, Kristen Stjuart je ta koja se ne gubi čak i kad ulaže celu sebe u ulogu, što obično radi. Štos sa ovom partikularnom ulogom je što je zapravo ona višestruka.

Jer, imamo Dajanu „na javi“ u različitim interakcijama gde se određena izveštačenost traži, Dajanu u košmarnim snovima, Dajanu s decom koja više slute nego što znaju, a na koncu i Dajanu sa svojim mislima.

Izbor glumice možda nije onaj prvi koji bi nam intuitivno pao na pamet, što zbog manka fizičke sličnosti, što zbog različitih prirodnih akcenata, ali i Kristen Stjuart se, baš kao i princeza Dajana, kroz veći deo svoje profesionalne karijere borila protiv uloge i uloga koje su joj drugi, pre svega producentske kuće i fan-baza, nametali.

Kristen Stjuart već devet godina nije Bela Svon iz ,,Twilight“ serijala, već hrabra glumica koja bira artistički ambiciozne projekte i zahtevne uloge u njima. Njen portret Dajane nije ni najmanje imitatorski, već sinergija njenog instinkta i Larainovog vođenja.

Za imitaciju, ili bolje rečeno rekonstrukciju su, međutim, zaduženi neki drugi, poput scenografa Gaja Hendriksa Dajasa koji kraljevske i plemićke rezidencije oslikava kao naoko raskošne, a zapravo hladne, surove, čak i sa nagoveštajem memle i truleži. Takođe i kostimografkinje Džeklin Duran koja se sjajno poigrava kombinujući princezin distinktivno pastelni stil s nametnutim kreacijama, kao i celokupan maskersko-šminkerski i rekviziterski tim. To sve objektivom svojih „arriflex“ kamera hvata francuska direktorka fotografije Kler Maton (,,Portrait of a Lady on Fire“ Selin Skjame, 2019. godine), i snima na fimsku traku, gađajući i pogađajući matirane boje kasnih 80-ih i ranih 90-ih, a ikakve natruhe sjaja ostavljajući za retke scene relaksacije.

Mračnom tonu doprinosi i muzička pratnja Džonija Grinvuda na žičanim instrumentima i u toliko visokom registru da to prosto kida živce.

Radeći po scenariju Stivena Najta koji i te kako zna da napiše, pa čak i da režira remek-delo (,,Locke“, 2013) kada je inspirisan, kada mu tema leži (po pravilu odlično hvata psihološke i moralne nijanse ljudi s jakim, ne nužno i jasnim, težnjama) i kada nije prinuđen da serijski proizvodi, Larain vrlo vešto slaže kockice u jedan kompleksan, slojevit mozaik zbog čega će se ,,Spencer“ svakako naći na listama za razmatranje u sezoni nagrada.

Dva su, međutim, problema s time. Prvi je da se poređenje s filmovima ,,Neruda“ i ,,Jackie“ samo nameće, te da poslednji film u nizu u tako nečemu obično prolazi lošije jer se faktor iznenađenja potrošio. Drugi je taj da je princeza Dajana živela i umrla u svetu kojem u velikoj meri upravljaju mediji, pa se o njoj, njenom životu, stilu, aferama dosta više znalo, pretpostavljalo ili makar lagalo. Larain od samog početka nije krio da nema ambicije da se bavi dokumentovanom istinom (uz naslov ide i objašnjenje da je u pitanju filmska priča, dakle fikcija, bazirana na istinitoj tragediji), ali onda tu sa svojom pomalo pojednostavljenom vizijom Dajane kao samo i isključivo žrtve sistema, tradicije, grupe moćnih ljudi i svojih unutarnjih demona i impulsa, ispada naivan.