Lista - Decembar 2023.

 

Ukupno pogledano: 40 (35 dugometražnih, 2 kratkometražna, 3 srednjemetražna)
Prvi put pogledano: 38 (33 dugometražna, 2 kratkometražna, 3 srednjemetražna)
Najbolji utisak (prvi put pogledano): The Zone of Interest
Najlošiji utisak: Player

*ponovno gledanje
**kratkometražni
***srednjemetražni
**(*)kratkometražni, ponovno gledanje

kritike objavljene na webu su aktivni linkovi

datum izvor Naslov na Engleskom / Originalni naslov (reditelj, godina) - ocena/10

*01.12. video The Man Without a Past / Mies vailla menneisyyttä (Aki Kaurismäki, 2002) - 9/10
02.12. festival Copenhagen Does Not Exist / Kobenhavn findes ike (Martin Skovbjerg, 2023) - 7/10
04.12. video The Holdovers (Alexander Payne, 2023) - 9/10
04.12. festival Music / Musik (Angela Schanelec, 2023) - 5/10
05.12. festival The Eternal Memory / La memoria infinita (Maite Alberdi, 2023) - 7/10
06.12. festival Ingeborg Bachmann - Journey into the Desert / Ingeborg Bachmann - Reise in die Wüste (Margarethe von Trotta, 2023) - 6/10
06.12. festival About Dry Grasses / Kuru Otlar Üstüne (Nuri Bilge Ceylan, 2023) - 6/10
07.12. festival The Old Oak (Ken Loach, 2023) - 6/10
***07.12. video Mamula All Inclusive (Aleksandar Reljić, 2023) - 6/10
**07.12. festival Project / Projekt (Dane Komljen, 2023) - 6/10
08.12. kino The Holy Family / Sveta obitelj (Vlatka Vorkapić, 2023) - 5/10
08.12. festival In Water / Mul-an-e-seo (Hong Sang-soo, 2023) - 5/10
**08.12. festival Where Have All the Smiles Gone (Anja Strelec, 2023) - 6/10
***09.12. video Voyage of Time: The IMAX Experience (Terrence Malick, 2016) - ?/10
09.12. festival The Human Surge 3 / El ague del humano 3 (Eduardo Williams, 2023) - 5/10
09.12. festival Eureka (Lisandro Alonso, 2023) - 7/10
11.12. video The Kill Room (Nicol Paone, 2023) - 5/10
12.12. video Fair Play (Chloe Domont, 2023) - 3/10
*12.12. kino The Square (Ruben Östlund, 2017) - 9/10
13.12. video The Marsh King's Daughter (Neil Burger, 2023) - 4/10
14.12. festival Poor Things (Yorgos Lanthimos, 2023) - 8/10
15.12. festival The Zone of Interest (Jonathan Glazer, 2023) - 10/10
16.12. video No Hard Feelings (Gene Stupnitsky, 2023) - 5/10
17.12. video The Lesson (Alice Troughton, 2023) - 5/10
18.12. video Dumb Money (Craig Gillespie, 2023) - 7/10
19.12. video Suitable Flesh (Joe Lynch, 2023) - 5/10
20.12. video Fast Charlie (Phillip Noyce, 2023) - 6/10
20.12. video Thanksgiving (Eli Roth, 2023) - 6/10
21.12. festival Evil Does Not Exist / Aku wa sonzai shinai (Ryusuke Hamaguchi, 2023) - 8/10
21.12. kino The Taste of Things / La passion de Dodin Bouffant (Tran Anh Hung, 2023) - 6/10
22.12. video Mr. Monk's Last Case: A Monk Movie (Randy Zisk, 2023) - 6/10
22.12. video Silent Night (John Woo, 2023) - 7/10
23.12. video Inside (Vasilis Katsoupis, 2023) - 5/10
27.12. video Smoke Sauna Sisterhood / Savvusanna sosarad (Anna Hints, 2023) - 8/10
27.12. video Me Captain / Io capitano (Matteo Garrone, 2023) - 7/10
28.12. video Saltburn (Emerald Fennell, 2023) - 6/10
28.12. video Butcher's Crossing (Gabe Polsky, 2022) - 6/10
29.12. video Player (Justin Poage, 2023) - 3/10
30.12. video If You Were the Last (Kristian Mercado, 2023) - 5/10
***31.12. video Peter and the Wolf (Elliot Dear, Stephen McNally, 2023) - 4/10

The Taste of Things / La passion de Dodin Bouffant

 kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda

Dok ostale svetske kuhinje uglavnom odišu potrebom i načinom da se ta potreba zadovolji (a potencijalni problem prevaziđe), francuska, pak, odiše intelektom, promišljanjem, filozofijom, obiljem i svojevrsnom dekadencijom. Ostale kuhinje uglavnom nastaju iz empirijskog iskustva i pragmatizma, a francuska po pravilu iz igre i dokolice. Čini se da Francuzi o kuhinji i hrani razmišljaju stalno, kod njih su kuvari zvezde poput sportista, nacionalni heroji poput vojskovođa i umetnici kojima su restorani galerije i muzeji. Možda nisu „opevani“ u poeziji, ali su svakako opisani u prozi, poput romana o životu i strasti gurmana Dodan-Bufona od strane pisca Marsela Rufa, rođenog Švajcarca i naturalizovanog Francuza, te po čuvenju takođe gurmana.

Njega je, na talasu uspona popularnosti filmova o kuhinji, kuvanju, hrani i našem odnosu do nje, za ekranizaciju izabrao vijetnamsko-francuski reditelj Tran An Hung, autor filmova kao što su The Scent of Green Papaya (1993), Cyclo (1995) i The Vertical Ray of Sun (2000). Ti filmovi su pripadala autorovoj ranoj, vijetnamskoj fazi, dok se u kasnijoj, internacionalnoj nije tako dobro snašao, lutajući od Amerike (I Come With the Rain, 2009), preko Japana (Norwegian Wood, 2010) do druge domovine Francuske (Eternité, 2015). Prvi rezultati njegovog najnovijeg filma, The Taste of Things su nagrada u Kanu za režiju i, iznenađujuće, francuska nacionalna nominacija za Oskara (imajući u vidu da mu je direktni rival bio film Anatomy of a Fall).

Tran otvara film – doručkom. Kuvarica Eženi (Žilijet Binoš) priprema omlet svom gazdi Dodanu (Benoa Mažimel), usput dajući instrukcije svojoj pomoćnici Violet (Galatea Beluži) koja ne zna da kuva, ali zna da sluša, te može da pomogne. Ovog puta uigrani trio, Dodan je profesionalni gurman i takođe kuvar za odabranu klijentelu svojih prijatelja i svetskih moćnika, tog dana ima i gošću u kuhinji: Violet je dovela svoju nećakinju Polin koja pokazuje interes, memoriju i istančana čula za kuhinju, zbog čega se Dodan i Eženi unapred raduju da su pronašli novu nadu francuske kuhinje. Taj dan im je unekoliko poseban jer Dodan gosti svoje prijatelje, pripadnike visokog društva, u svom dvorcu iz kojeg retko izlazi.

Sekvenca doručka, kuvanja u kojem su verbalna uputstva retka i precizna, a pokreti uvežbani i gotovo plesni i služenja ručka zauzima gotovo trećinu filma i na kraju biva prekinuta pozivom Dodanu, tom „Napoleonu kulinarike“, od strane „princa Evroazije“ da mu se pridruži na ručku sutradan. Taj poziv i sutrašnji ručak pokrenuće jedan od dva zapleta filma, onaj kulinarski. Naime, princ, njegove sluge i kuvari ponudili su poznatom gurmanu obilan i bogat, ali nestrukturiran i vulgaran obrok, a on razmišlja kako da ih posrami, ponizi, nauči i zadivi, pa smišlja da im posluži supu kao predjelo, a meso i povrće iz nje kao glavno jelo. Rizična strategija, ali može se isplatiti, uz Eženinu pomoć.

To nas dovodi do drugog zapleta, onog romantičnog između šefa i njemu direktno potčinjene kuvarice. Iako dolaze iz različitih klasa i sa različitih formacijskih pozicija, njihov odnos nije time obeležen. Oni zapravo provode zajedno veći deo dana, a ponekad i noći. Dodan stalno prosi Eženi, ali njoj trenutni aranžman više odgovara. Njen stav će se promeniti kada njih dvoje zađu u „jesenje godine“ svog života, ali „jesenje godine“ takođe imaju svoje specifične izazove...

Krenimo od nagrade za režiju u Kanu koja itekako ima smisla, budući da je Tran ovde izveo poprilično herojski poduhvat. The Taste of Things, naime, ne spada među one moderne kulinarske filmove koji pokušavaju da stvore tenziju tamo gde je nema ili da se „voze“ na njoj gde je ima, pa ovde neki trikovi poput oštrih montažnih rezova ne bi vršili posao. Naprotiv, ovo je meditacija, ali vrlo precizno koreografirana, dizajnirana, obučena, osvetljena i uslikana, a njen cilj je hedonizam, ekstaza ili, što da ne, orgazam.

Nažalost, koliko je film izuzetan u kuhinji, pa se još nekako i drži u salonu, na kraju prilično pada u „spavaćoj sobi“, odnosno na planu romanse između dvoje protagonista. Naprosto, priča o njima je toliko nerazrađena, nekako zamotana i neotpakovana da ju je teško ispričati, iako tu ima i ponešto svežih svežih uglova, tema i pozicija, posebno u kontekstu moralnih standarda koji su vladali u ono vreme. Iz nekog razloga, hemije na tom planu nema ni među glumcima (premda su pre dvadeset i nešto godina bili u vezi), sve ostaje upadljivo pristojno, nežno i po normama, a prosede je nekako najavljen signalima posejanim ranije. S time u vezi, čini se da ni promena naslova od festivalskog Pot au feu, što je francuski termin za bogatu supu od govedine, povrća i začina, u generički internacionalni ili vrlo konkretan francuski koji aludira na pogrešnu stvar – romantičnu strast – nije se pokazala kao pametna ideja.

Jer, budimo iskreni, The Taste of Things je zapravo porno-film s hranom umesto seksa. Kao što seks iz porno-filmova (verovatno) nećemo doživeti, bilo u plaćenom, bilo u vlastitom aranžmanu, tako ni ovakvu hranu verovatno nikada nećemo ni jesti, a skoro sigurno je nećemo ni skuvati. Pozitivno je, pak, to da će nas film, za razliku od većine drugih, naterati da osetimo nešto, pa makar to bila želja za dekadentno-ukusnim obrokom.

Evil Does Not Exist / Aku wa sonzai shinai

 kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda

Priroda, ali i društvo, imaju na raspolaganju mehanizme da prepoznaju i da po potrebi izbace uljeza. Često su ova dva sveta, onaj zadati i onaj kasnije uspostavljeni radi obuzdavanja prvog u svrhu preživljavanja i nastavka dominacije „izabrane vrste“, u određenom antagonizmu. Makar na početku, dok se na sažive ili makar nađu dugoročno održivi kompromis.

U tom odnosu snaga vrednosni sudovi i kvalifikacije dobra i zla su luksuz namenjen isključivo posmatračima sa strane. Jednostavno, sile su to koje su suviše jake, iskonske i neumoljive da bi se tek tako maknule pred pretnjom kvalifikacije. O tome ima ponešto da nam kaže Rijusuke Hamaguči, što on i čini na ubedljiv način u svom novom filmu Evil Does Not Exist.

Zanimljiva je i nesvakidašnja polazna osnova za ovaj film. Naime, on isprva nije ni bio zamišljen kao dugometražni igrani film, već kao video-instalacija čija je svrha da vizuelno prati neoklasičnu muzičku kompoziciju Eiko Išibaši. Istini za volju, i sama kompozicija zvuči kao da je u najmanju ruku inspirisana neoklasičnom filmskom muzikom, od Filipa Glasa do Hauarda Šora, ali je Hamaguči snimajući materijal osetio potrebu da ispriča jednu celovitu filmsku priču.

Mesto radnje je planina nedaleko od Tokija, s varošicom u podnožju, selom prema vrhu i šumama, livadama i jezerima između njih, dok je vreme zimsko, sa snegom, ledom i zubatim suncem. Naš protagonista Tanaka (naturščik Hitoši Omika koji je, inače, sarađivao s Hamagučijem obavljajući organizacione poslove na The Wheel of Fortune and Fantasy) sa svojom kćerkicom Hanom (Rijo Nišikava) živi u planinskom selu jednostavnim i naizgled idiličnim životom sazdanim od samih rutina. Upoznajemo kako sistematično priprema drva za ogrev, režući prvo deblo motornom testerom, pa njegove panjeve cepajući sekirom na komade spremne da se ubace u peć, te kako zarađuje novac dopremajući izvorsku vodu restorančiću u podnožju za koju ćemo saznati da je ključni sastojak za njihove „soba“-rezance koji nisu isti kada se pripreme sa „česmovačom“. Tanaka, doduše, ima taj nezgodan običaj da zaboravi, odnosno da zakasni da pokupi Hanu iz škole, ali to nije strašno. Prvo, ona je odgovorna cura koja zna put do kuće, a drugo, on je tokom tog puta pešice može još nešto poučiti o prirodi, biljkama i životinjama, njihovim zapletenim odnosima i iskonskim reakcijama, te joj dati par vrlo upotrebljivih saveta kako se ponašati u kojoj situaciji.

Ta idila će se uskoro naći pod pretnjom koja dolazi spolja, a puške lovaca koje u daljini odzvanjaju se tu čine čak i kao manji problem. Naime, investitori su rešili da sagrade „glamping resort“ na planini i tako privuku turiste iz Tokija koji bi se za novac „izlagali prirodi“, ali u ograđenim i kontrolisanim uslovima. Zakazan je zbor meštana na koje investitor šalje muško-ženski dvojac iz unajmljene PR kompanije koja se nekada ranije bavila televizijskim talent-emisijama. Njih dvoje legitimne tehničke i koncepcijske zamerke celom projektu pokušavaju da poklope s njegovim muškim autoritetom da će on to preneti investitoru ili s njenim ženskim službenim izvinjavanjem, dok je jasno da investitor ne želi da menja planove, već da što brže završi posao koji se uglavnom finansira iz subvencija za post-pandemijsko oživljavanje privrede.

Nakon sastanka se fokus s Tanake menja na njih dvoje i čini se da oni, iako su iz grada, nisu stereotipno zlobni, arogantni i nadmeni, već da svoj posao obavljaju zato što moraju, premda ga se ponekad stide. Kada njihov predaju svoj raport, njihov šef iz toga zaključuje jedino da je Tanaka uticajna figura među meštanima, pa ga treba pridobiti na svoju stranu, laskati mu, podmititi ga pićem, cigaretama ili poslom nadzornika u kampu. To će već ići malo teže, budući da je Tanaka prilično neporočan i da nije uopšte pohlepan...

Evil Does Not Exist je jedan od onih filmova koji će frustrirati, zaprepastiti ili čak razjariti mnoge, što je efekat na koji reditelj verovatno računa. Nije ovo neka jednostavna parabola protiv kapitalizma, niti komad ekološke ili tradicionalističke propagande koji reklamira jednostavan život. Dok nam je za neke stvari odmah jasno zašto ih Hamaguči tako postavlja (primera radi, „masovka“ sa zborom meštana je njegov potpisni trik da pokaže ono čime se izdvaja od drugih reditelja – sposobnošću da bez previše objašnjenja metodično izloži problem i pritom postavi nekoliko dubinski profiliranih likova), neke druge, poput neprekinutih statičnih kadrova iz, čini se, nemotivisanih perspektiva ili „sečenja“ muzike na mestima gde se to ne očekuje, svakako su zbunjujuće. Glumačke i tehničke komponente filma su, naravno, na veoma visokom nivou svaka za sebe (prednjače kamera Jošija Kitagave i muzika od koje je film i potekao), tako da mi pre svega propitujemo Hamagučijeve autorske odluke.

Njegovo „filmsko vreme“ svojim se usporenim protokom sasvim približava „realnom“, što možemo percipirati kao dosadno i umrtvljujuće, posebno u kombinaciji s pažnjom koju Hamaguči posvećuje rutinama. Iako je Evil Does Not Exist sa svojih 105 minuta osetno kraći od formata u kojima Hamaguči voli da stvara (od dva i po sata za The Wheel of Fortune and Fantasy, preko skoro tri za Drive My Car, pa do preko pet za lirsku pesmu epskog opsega Happy Hour), ali nije ništa brži, već bi se po svom ritmu možda uklopio u druge filmove kao jedan od njihovih segmenata. Na sve to dolazi kraj koji će mnogima biti šokantan i čak delovati nepripremljeno, a koji će istovremeno ostaviti ono što smo percipirali kao glavne niti i teme radnje nezavršenim.

Film, međutim, treba pažljivo gledati i još pažljivije slušati šta Hamaguči kroz svoje likove poručuje. Na jednom mestu Tanaka na zboru kaže da sve što je uzvodno se po logici stvari sliva nizvodno. Upravo to treba imati u vidu s filmom koji na najinteresantniji mogući način primenjuje nauke Antona Pavloviča Čehova (čiju dramu, nimalo slučajno, postavlja protagonista Hamagučijevog prethodnog i obilato nagrađivanog filma Drive My Car), naročito onaj o puškama okačenim na zidu. Te su puške kod Hamagučija retko doslovne, mada čuju se i one, a često metaforičke, pa će i cepanje drva, i ranjeni jeleni, i sleđena jezera dobiti svoju šokantnu, a opet tako logičnu naplatu.

Zlo možda ne postoji, kao ni dobro, ali se surovost ne može poreći.

Dumb Money

 kritika objavljena na XXZ

2023.

režija: Craig Gillespie

scenario: Lauren Schuker Blum, Rebecca Angelo (prema knjizi Bena Mezricha)

uloge: Paul Dano, Pete Davidson, Shaylene Woodley, Seth Rogen, Vincent D’Onofrio, Nick Offerman, Sebastian Stan, America Ferrera, Anthony Ramos, Myha’la, Talia Ryder

„Short squeeze“ je jedna neobična situacija na berzi nalik na „navlačenje konopca“ između dva tabora od kojih jedan izvodi „shorting“, odnosno klađenje protiv određene deonice, odnosno firme, nadajući se da će profitirati od nečijeg sloma, a druga „squeezing“, odnosno grčevito držanje za tu deonicu u nadi da će joj tako odbraniti cenu, odnosno dodatno kupovanje iste tako da joj cena raste. Neki od nas se verovatno sećaju senzacionalne situacije sa deonicom maloprodajne kompanije za igrice GameStop iz 2021. godine gde su se velikim ulagačima koji su kladili protiv deonice (za takvu akciju jedino investicioni fondovi imaju sredstva) suprotstavili mali ulagači okupljeni na društvenoj mreži Reddit koji su na kraju pobedili, u dobrom broju slučajeva čak profitirali, a svakako pokazali srednji prst korumpiranom sistemu.

Osim što nam je situacija relativno bliska u sećanju, ima i status novopečenog fenomena čije posledice nismo do kraja iskusili, pa su o njoj pisani članci i knjige, snimani dokumentarci i evo sada igrani film čiju režiju potpisuje versatilni i često razigrani reditelj Craig Gillespie (I, Tonya, Cruella, serija Pam & Tommy). Interesantno, film ovog profila se pojavljuje u godini koju su na filmskom planu obeležile „priče o uspehu“ iz korporativne industrije (Air, Tetris, donekle i Blackberry) kao njihova kontra-teža, pritom se služeći strukturom višestrukih uglova gledanja nalik na The Big Short koja rezultira širenjem postave likova od kojih se većina nikada neće sresti međusobno. S filmom Adama McKeya Gillespiejev deli i etimološko poreklo naslova koji opet dolazi iz brokerskog žargona: ovde naslovna „glupa lova“ označava nezavisne ulagače koji se, po svoj prilici, kockaju na slepo, pa stoga figuriraju kao ovce za šišanje u procesu u kojem se bogati još više bogate.

Nešto najbliže protagonisti je zapravo idejni i operativni vođa cele akcije, finansijski analitičar, forumaš i YouTuber Keith Gill (Dano), nekima poznatiji po nadimku Roaring Kitty. Ovaj mladi otac svoj posao obavlja iz podruma svoje kuće, usput snimajući videe u kojima objašnjava tržište, otkriva zanimljive jeftine deonice, a kasnije i aktivno agituje i komanduje malim ulagačima u igri moći s onim velikima. On to sve radi obučen u majice s mačijim motivima i sa crvenom nindža-bandanom oko glave, koristeći pomalo blesavi imidž kako bi privukao pažnju na sebe. Osim njega, vidimo i njegovu suprugu (Woodley), kao i brata Kevina (komičar Pete Davidson), napušenog luzera koji živi s roditeljima i sprda se sa svojim bratom štreberom, ponekad i javno.

Sa druge strane stoji kontigent „lovana“ koji su se kladili protiv deonice i koji sa svakim odlaganjem njene propasti gube pozamašne količine novca, Gabe Plotkin (Rogen), Steve Cohen (D‘Onofrio) i Ken Griffin (Offerman), jedan bogatiji i ekscentričniji od drugog, kao i Vlad Tenev (Stan), pričljiviji deo dvojca iz navodno nezavisne, a zapravo vrlo integrisane brokerske kuće Robinhood. Treću stranu predstavljaju neumreženi mali ulagači. Među njima su medicinska sestra Jenny (Ferrera), prodavac u dućanu s igricama Marcos (Ramos) i dvojac studentkinja u dugovima (Myha‘la, Ryder). Oni u teoriji predstavljaju moralni ugao iz kojeg treba posmatrati ovu priču.

Gillespie to pakuje u kompaktan format od 100-ak minuta i relativno relaksiran komični ton kojim uspeva da ispriča makar deo priče na dovoljno jednostavan način koji ipak nije „poglupljen“ i propovednički. Teza koju autor izvorne nefikcijske knjige, scenaristi i reditelj zauzimaju je prilično jednostavna: da su se „male ruke“ složile i „uvalile kosku“ bogatašima i time možda dugoročno promenile pravila igre na Wall Streetu, makar u smislu toga da će „veliki“ od sada pa nadalje morati makar da osluškuju šta rade „mali“ da im oni ne bi opet postavili ovakvu zamku.

Ta priča, međutim, nije kompletna, a to nas dovodi do tri problema. Prvi od njih je etički, u smislu toga da se Reddit kao njihov glavni kanal komunikacije tek pokazuje u svojoj šarolikosti u kojoj ima rasizma, mizoginije, homofobije i inih neukusnih stvari prepakovanih u šale radi „izduvavanja frustracija“, ali se to sve zapravo ne problematizira, nego se prihvata kao neka forma nužnog zla i „ekscentričnosti“ radničke klase. Drugi problem, onaj stilske prirode, unekoliko je posledica tog prvog. Naime, Gillespie je odlučio da od svega napravi „period piece“, što mu inače solidno ide, ali ovde portretirani „period“ nije dovoljno daleko u prošlosti da se većine pojedinosti ne bismo dobro sećali. Praktično, reditelj nas zasipa s rekreacijom i reciklažom „meme“-sličica, YouTube videa, TikTok klipova, isečaka iz onovremenih vesti i televizijskih emisija, sve to dodatno začinjavajući „onovremenim“ muzičkim hitovima koji nisu dovoljno sveži da bi bili hitovi, a ni dovoljno stari da bi bili „evergreen“. Treći je direktna posledica izabrane strukture s pripovedanjem iz tri ugla: likova je previše da bi bili dovoljno profilisani i da bismo se sa njima saživeli (ma koliko se glumci trudili da nas u to uvere), pa oni postaju i ostaju tek oruđe za pričanje priče, a njihovi dijalozi nešto elegantnija zamena za naraciju.

Na kraju, Dumb Money nije film koji do kraja razobličava Wall Street i svet velikog novca, niti nam može poslužiti kao priručnik da tu „igru“ okrenemo u svoju korist. Opet, daleko je funkcionalniji kao prikaz interneta kao platforme i alata za samoorganizaciju u svrhu takvih poduhvata i, sve u svemu, gledljiv i pitak film.

A Film a Week - The Holy Family / Sveta obitelj

 previously published on Cineuropa

Back in 2012/13, the debut fiction feature by Vlatka Vorkapić, Sonja and the Bull [+], became a smash hit at the Croatian box office with just under 100,000 admissions. After that, she went on to direct documentaries like Delayed Revolution (2015) and Our Daily Water (2018), while also taking part in omnibus projects, such as Transmania (A Twisted Game) from 2016. A decade after her biggest success, Vorkapić is back with a period romantic drama called The Holy Family. After the world premiere took place at the Sao Paulo International Film Festival in October, it has been released in theatres in Croatia and Bosnia and Herzegovina.

The plot is set in the Croatian eastern flatland region of Slavonia in the 1960s, then part of socialist Yugoslavia. Our protagonist, Janja (Luna Pilić), is a seasonal worker from Bosnia who comes to Slavonia at harvest time. Her first encounter with the village and its culture is her visit to a shop managed by Communist Party representative Milan (Aleksandar Cvjetković) and operated by his wife, Nota (Judita Franković Brdar), whose family used to own the store before the war. Janja stares at some sweets in a glass jar, probably seeing them for the first time in her life, and since she cannot afford any of them, Nota gives her some for free.

Soon enough, Janja gets selected by the village’s richest land owner, Marko (Serbian thesp Nikola Đuričko), who has a reputation as a well-meaning, soft boss who does not press workers too much and rather enjoys his jovial lifestyle. When Janja proves to be a hard worker and an honest person, Marko gets the idea to arrange a marriage between her and his only son, Iva (Ivan Čuić), much to the disapproval of his wife and the young man’s mother, the snobbish religious fanatic Ana (Anita Matić Delić).

At first, this might seem like a stroke of good luck for poor Janja, but she is not heading for a fairy-tale ending. The villagers look down on her, and Iva does not seem happy from the get-go, spending his time drinking with his friends or going hunting at night, instead of showing his wife any affection. Also, it turns out that Marko is not that well-meaning or jovial after all, but rather predatory when it comes to younger women. Other family secrets slowly come to light, and in order to survive, Janja has to forge alliances with different members of the household at different times.

The cinematography by Filip Tot channels the mood of the film from a pastoral aura early on to darker tones later, while the editing by Ivor Šonje is meticulous, especially during the wedding-party centrepiece, which gets some horror-like undertones added to it. The ensemble cast does some fine work, but the actors with more star power (such as Đuričko and Franković Brdar) make their characters appear meatier with more ease. Although the script for The Holy Family is an original work by the filmmaker and Slavica Šnur, the film itself seems like an adaptation of a rather conservative novel. Having said that, the old-fashioned flavour of it makes it seem rich in detail and handsome, especially in the visual department. The soundtrack, consisting mainly of lascivious, folksy songs, also adds to that feeling.

Vorkapić obviously knows how to juggle all of these details and draw the viewer’s attention to them. The trouble is that she is not that apt at handling the characters’ secrets any better than they do, dosing them out until it’s time for the revelation, making the whole story quite predictable, and even causing the titular metaphor to fall flat. In the end, The Holy Family is a handsomely packaged piece of confectionary.

A Film a Week - Giant's Kettle / Hiidenkirnu

 previously published on Cineuropa

It is hard not to admire projects carried to completion by the enthusiasm of their makers alone. Giant’s Kettle, directed by Finnish filmmakers Markku Hakala and Mari Käki, is one of those films that can disarm even the harshest of critics: made on pure enthusiasm over the course of several years, with almost no budget and very limited crew, it wears the badge of passion project with pride. The film premiered in the First Feature Competition of the Tallinn Black Nights Film Festival.

In a series of static one-take scenes with no dialogue, the directing duo tries to tell the timeless story of the ups and downs of a couple of awkward people who try to get along with themselves, with one another, and with a world slipping into decadence. He (Henri Malkki) is a factory engineer with higher ideas and ambitions, but with no means or luck to realise them. She (Kirsi Paananen) is a shy, clumsy academic who is left behind by the network of her male colleagues. The two meet in an almost fatal chance encounter, get married, have a son (Atte Vuori), but there is no “happily ever after” in this dark fairytale, since the world around them is changing rapidly and for the worse, affecting their relationship in the process.

The style Mäki and Hakala (the latter of whom also wrote the script, lensed and edited the film) opt for could be labelled as a very elaborate retro-futurism. The influences that can be observed vary from old silent black-and-white fantasy films and the Soviet masters such as Andrei Tarkovsky and the late Aleksei German Sr, to Roy Andersson, Guy Maddin’s experiments with retro science fiction, horror and fantasy, and even Kim Ki-duk, since the only “spoken” sound in the film is a scream. Hakala’s cinematography relies on precise compositions and plays with lighting and focus to stretch the greyscale black-and-white palette to its full spectrum, from mouldy green undertones to sepia overtones. His editing is also dramatically meaningful, the shift between fade to black and crossfades between scenes clearly significant.

Since there is no eligible dialogue, the acting has to become very physically expressive, but only to a certain point, which actors respect to the best of their abilities. Moreover, the lack of dialogue demands work on the soundscape, which is filled with howling drones for the most part of the runtime, while something that could qualify as music sets in only at the end of the film.

While the film’s background story is endearing and accessible, its largely experimental style might not seduce all viewers. However, with just 71 minutes of runtime, Giant’s Kettle certainly does not outstay its welcome, and proves that while Markku Hakala and Mari Käki may be hobbyist filmmakers, they did not end up making films by accident.

Poor Things

 kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda

Sve nas karakterišu određene navike i manirizmi, pa zašto bi filmski stvaraoci u tom pogledu bili različiti? Evo, na primer, Jorgos Lantimos: čovek je najkasnije sa svojim trećim (odnosno, drugim samostalno režiranim) dugometražnim filmom uspostavio ne samo svoj stil, nego i pravac u kinematografiji koji navodimo kao Grčki čudni talas.

Pozitivne strane toga rado će navoditi oni koji su Lantimosu inače skloni, pa će se tako isticati antropološke teme i univerzalni koncepti „isporučeni“ kroz uvrnuti miks specifične, neprijatne i često apsurdne komedije i na momente šokantnog žanrovskog filma, te stilski spoj svetlo-hladnih boja, čistih linija i namerno „ukočene“ glume s apsurdnim dijalozima. Oni manje skloni će mu, međutim, lako naći zamerku, odnosno primetiti da Lantimos po pravilu zna da postavi interesantan koncept i na osnovu njega započne film, ali da u drugoj polovini po pravilu gubi nit, pa sili završetak kako bi poentirao, pa makar mu poenta bila i banalna. Dokaza za obe „svetonazorske“ tvrdnje će se već naći, u svakom pojedinačnom njegovom filmu.

Opet, Lantimos se menja i to ne možemo tek tako sakriti i zanemariti. Za početak, s uratkom The Lobster (2015) je promenio svoju stvaralačku sredinu, pa je od (samo) grčkog postao evropski, pa čak i globalni filmaš koji snima na jedinom pravom globalnom jeziku – engleskom. Sa sledećim filmom, The Killing of a Sacred Deer (2017) upao je u sasvim drugi tip problema, odnosno mučio se s postavkom i početkom, pa je barem pola vremena trajanja bilo potrebno da radnja uopšte krene i da se tu iskristališu teme.

Možda je deo problema ležao i u saradnji sa scenaristom Eftimisom Filipuom s kojim je Lantimos sarađivao od početka sa svoje karijere, a potvrdu za to možemo naći u sledećem filmu. The Favourite (2019) je nastao po scenariju koji se dosta oslanjao na dokumentovanu istoriju, a koji su napisali Debora Dejvis i Toni MekNamara na svom maternjem jeziku, a Lantimos je uveo i neke novine u svoj stil, od strukture poglavlja, pa do upotrebe ultra-širokih „fish eye“ objektiva zbog kojih je i vizualni identitet filma dobijao jednu čudnu, nadrealnu notu. Rezultat je bio prvi Lantimosov film konzistentan od početka do kraja.

Za svoj novi film Poor Things koji je trijumfovao na premijeri u Veneciji osvojivši Zlatnog lava (što može biti značajno u kontekstu sezone nagrada koja se zahuktava), a koji smo mi imali prilike da pogledamo na Festivalu Autorskog Filma u Beogradu, Lantimos je rešio da ponovi saradnju sa MekNamarom. Za predložak su izabrali istoimeni roman Alazdera Greja u kojem se kombinuju motivi Frankenštajna Meri Šeli, Pigmaliona Bernarda Šoa i kultnog britanskog erotskog romana (i verovatno prvog svoje vrste globalno) Fani Hil.

Priča je to o Beli Bakster (Ema Stoun), ženi spasenoj od samoubistva na način da joj je u lobanju usađen mozak njenog nerođenog deteta. To je učinio „ludi naučnik“ Gudvin Bakster (Vilem Defo, uverljivo jeziv i zagrižen), čovek koji je već svojim traumatičnim odrastanjem bio predodređen za svoj poziv i koji je već eksperimentisao na životinjama, pa tako dvorištem njegove vile defiluju kreacije poput pevca s pasjom glavom. Kako je ipak beba u telu odrasle osobe suviše veliki zalogaj za brigu i praćenje za njega i kućnu pomoćnicu, on angažuje svog studenta Maks MekKendlsa (Rami Jusef) kako bi pratio njen razvoj.

Bela brzo raste, napreduje u koordinaciji pokreta i govoru, i takođe počinje da ima svoje želje, od izlazaka iz kontrolisanih uslova kuće, pa do otkrića masturbacije. Maks već počinje da gaji romantične osećaje prema njoj, a posesivnom doktoru ideja o njihovom braku zvuči kao idealan način da svoju „kreaciju“ zadrži u kući, ali na scenu stupa ljigavi advokat i plejboj Dankan Vederbern (Mark Rafalo) s kojim Bela odlazi na avanturu u Lisabon. Isprva se čini da je on u boljoj poziciji, naročito kad Bela otkrije seks pre nego što i pokuša da shvati „norme pristojnog društva“, ali ona ga brzo prerasta u svom strelovitom razvoju, zbog čega je on premešta u zatvorenu sredinu broda na krstarenju, što nju ne sprečava da dalje upoznaje svet, ljude i odnose. Put ih na kraju vodi u Pariz gde Bela otkriva to da je njeno telo često jedina „moneta“ koju ima na raspolaganju, ali i koncepte socijalizma i feminizma...

Nešto od stilskih manira uspostavljenih s The Favourite Lantimos prenosi u novi film (izdašna upotreba „fish eye“ objektiva), a nešto čak i nadograđuje, pa i okreće u jednom sasvim drugom smeru. Primera radi, Poor Things je snimljen u kombinaciji ekspresivne crno-bele i visoko saturirane „tehnikolor“ fotografije, što filmu daje jedan retro-štih koji upućuje na to da se Lantimos, poput Roberta Egersa, i na vizuelnom planu bavi paradigmom i njenim ispitivanjem. Kada se na to doda i retro-futuristički dizajn u viktorijanskom „ključu“ u kojem se susreću „gotik“, „stimpank“ i proto-forma naučne fantastike a la Žil Vern, uz neke detalje koji su još i dodatno uvrnuti da ih je teško moguće tek tako etiketirati (od parnih kola s konjskim glavama od dasaka kao ukrasom, pa do žičara koje služe kao javni prevoz od Londona preko Lisabona do Pariza), može se reći da je film vrlo ingeniozno dizajniran. Uprkos tome što su lokacije u principu kulise, ili možda čak upravo zbog toga. U tome se u priličnoj meri gubi Lantimosova potpisna hladnoća i distanca, ali ne mari, jer čudnovatost sada poprima jedan sasvim novi oblik.

Gluma takođe predstavlja jedan od vrhunaca filma, ali Lantimos je uvek znao s glumcima. Dobro, za Vilema Defoa znamo da može da odigra svašta, a da mu mučeni i jezivi likovi i inače dobro leže, pa je izbor njega za ludog naučnika pun pogodak. Rami Jusef je funkcionalan kao naivac, a Mark Rafalo je ovde odigrao svoju najbolju komičnu ulogu u karijeri. Dodajmo svemu tome i interesantna poznata glumačka imena u epizodnim ulogama (Fazbinderova muza Hana Šigula i Džerod Karmajkl kao cinični duo na brodu), pa je jasno da pred sobom imamo poslasticu sačinjenu od bravura.

Ipak, Ema Stoun je glavna i jedina prava heroina filma. Prvo, već samo postignuće da odrasla osoba igra dečiju ulogu na način koji nije uvredljiv je postignuće i za glumca i za reditelja. To posebno vredi za komični ključ u kojem je ponekad teško odmeriti ton. Drugo, sama činjenica da se Ema Stoun iz toga izvukla i da uverljivo igra lik koji odrasta (ubrzano, ali ne isključivo skokovito) govori i o njenoj versatilnosti, ali još više o sposobnosti gradacije dojma ili emocije koju ispoljava. Konačno, u vidu treba imati i psiho-lingvističke literarne i scenarističke akrobacije kako u slučaju pisca Greja, tako i u slučaju scenariste MekNamare, jer Belino atipično odrastanje se najbolje ocrtava kroz njen govor i kovanice od reči kojima se nanovo izmišlja engleski (a mogao bi i bilo koji) jezik. U svakom slučaju, pod Lantimosovim vođstvom, Ema Stoun je izvela herojski podvig i ostvarila ulogu karijere.

Zašto onda, uprkos svemu tome, Poor Things nije savršen film, film godine ili najbolji film u rediteljevoj karijeri? Treću stavku je najlakše obrazložiti: The Favourite je bolji film. Dopuna bi glasila da je to zbog toga što je konzistentniji, a to nas dovodi do pravog razloga – Lantimosovih manirizama, u ovom slučaju potrebe za poentiranjem. Pritom, poente koje ovde pokušava da napravi o nadasve zanimljivim temama ženskog odrastanja i sticanja samostalnosti na tragu su koncepata koji se u poslednje vreme itekako „troše“ u filmovima – socijalizma i feminizma, a na tom planu Lantimos ne odlazi dalje i dublje od drugih autora, pa ni od samog sebe iz nekih ranijih radova.

I to je šteta, jer je tu bilo materijala za velika dela. Ne samo dizajnerskih, zanatskih ili glumačkih, iako je izvedba perfektna, već i onih idejnih, iako zapravo „ženski Frankenštajn“ nije baš toliko originalan koncept (takođe s romantičnim, ali ipak naivnijim konotacijama ga je ispitivao još u XIX veku Gustavo Adolfo Beker kroz lik Olimpije u svojoj legendi Zelene oči). Iako ti trenuci genijalnosti kada se nabasa na novu ideju ili na novu, dublju razradu postojeće, nisu retki, čini se da se MekNamara i Lantimos na njima ne zadržavaju dovoljno dugo. A ni trajanje od skoro dva i po sata ne pomaže.

The Kill Room

 kritika objavljena na XXZ

2023.

režija: Nicol Paone

scenario: Jonathan Jacobson

uloge: Joe Manganiello, Uma Thurman, Samuel L. Jackson, Amy Keum, Maya Hawke, Matthew Maher

Umetnici i umetnost... Večita inspiracija novih umetničkih dela, rasprava o tome šta se uopšte kvalifikuje kao umetnost i zabave na liniji češće sprdnje, a ređe elokvantne satire šta se sve prodaje kao umetnost. Primera ima, boljih i lošijih, od jednog od naj-filmova prošle dekade The Square, preko uradaka za prolaznu ocenu tipa Velvet Buzzsaw, pa do gomile štanca za video.

Scenarista Jonathan Jacobson i režiserka Nicol Paone su rešili da nam posluže mešavinu žanrova, krimi-komediju, „caper“ i satiru u kojem se umetnost dovodi u vezu s kriminalom kroz shemu za pranje novca za koju očekujemo da se izvrne naglavačke. Štaviše, dvoje glumaca u postavi, Uma Thurman i Samuel L. Jackson, prilično jasno sugerišu na čiji se opus, i zapravo na koji se film cilja – na Quentina Tarantina i Pulp Fiction, ali pitanje je može li se taj uzor tek tako dostići.

Uma Thurman igra galeristkinju Patrice kojoj baš i ne ide u poslu. Zapravo, ona se čak i ne zalaže koliko bi to bilo potrebno da preživi u džungli New Yorka, bori se s anksioznošću zbog čega šmrče nelegalno nabavljenu supstancu i, povrh svega, duguje pare svom dileru (Maher). On će se, pak, dosetiti sheme da svi budu srećni: umetničke galerije i umetnička dela sama po sebi se ne mogu vrednovati egzaktno kao, recimo, polovni automobili, već samo preko subjektivnih ocena, zbog čega je sve to idealno za pranje nelegalnog novca.

U centru toga će se naći sumnjivi vlasnik delikatesne jevrejske pekare Gordon (Jackson) koji možda nije Jevrejin, ali zna da napravi dobro pecivo i ume s novcem. Njegov biznis je ionako više front za razne sumnjive operacije, a za produkciju umetničkih dela će angažovati plaćenog ubicu Reggieja (Manganiello) koji će postati misteriozni slikar Bagman, što nije tek nevina šala budući da svoje žrtve on „rešava“ upravo najlon-kesom. „Kesadžija“ će, očekivano, postati senzacija, posao će cvetati za sve, od umetničkih krugova do ruske mafije, koji će se skupa naći kao mete operacije, ali šta će se zapravo dogoditi kada naša vrla galeristkinja otkrije ko je zapravo njena „zlatna koka“?

Upravo na tom pitanju The Kill Room pada. Likovi ostaju nerazrađeni, pa ceo film dobacuje tek do nivoa razbibrige koja nije opterećena s previše smisla, pa ne uspeva da artikuliše satiru dalje od sprdačkog klišea koji po pravilu dolazi od onih koji umetnost ne poznaju: konstatacije da bi totalni amater (štaviše, diletant, duduk ili dete) nešto bolje „nacrtao“ od svih tih vajnih akademskih slikara. Prave, argumentovane satire, dakle, nema, baš kao što nema ni neke sugerisane drame, pa čak ni efikasnog „capera“ ili krimi-komedije jer ni scenarista, ni režiserka ne uspevaju da film negde „usidre“. Tako na kraju imamo seriju vinjeta upakovanih u linearni zaplet koji služi kao kostur na koji se kače bolje ili lošije fore.

Istini za volju, nađe se tu ponešto zbog čega film nije sasvim nevredan gledanja, od zamalo-citata uzornog filma (Patricino drogiranje), preko ponekog dijaloga u „tarantinovskom“ ključu (recimo kad Gordon otkrije da diler ima „šemu“ sa strane koja uključuje skupljanje i prodavanje korišćenih ženskih gaćica fetišarima), pa čak i pogođenog Jacksonovog mahnitanja koje samo on zna da izvede na svoj potpisni način. Ima tu i manje očekivanih, a zapravo još uspelijih štoseva, recimo da Uma Thurman i Maya Hawke, majka i kći inače, uspevaju da rekreiraju sličnu „porodičnu“ dinamiku kao galeristkinja i njena ne baš perspektivna „kućna“ slikarka. Zapravo, koliko su likovi grubo skicirani, gluma je generalno još i dobra, na nivou malo iznad toga da se samo naplati honorar, ali to ipak ne može podići film. Na kraju, The Kill Room dobacuje tek do razbibrige da se „ubije“ sat i po vremena, premda je bilo mogućnosti i za više od toga.

A Film a Week - Endless Summer Syndrome / Le syndrome de l'été sans fin

 previously published on Cineuropa

There is no such thing as a perfect (family) life, only an illusion of it. Once cracks appear in the facade, that illusion is broken and dangerous secrets can surface. At least, that is the case with Kaveh Daneshmand’s debut feature, the domestic thriller Endless Summer Syndrome, which enjoyed its world premiere in the First Feature Competition of the Tallinn Black Nights Film Festival.

It seems that the French family Denicourt has it all. The matriarch Delphine (Sophie Colon in a possibly breakthrough big screen role) works in high politics and gives lectures. Her husband Antoine (Mathéo Capelli, glimpsed in 13 Tzameti) is a writer with a stellar reputation. With their adoptive children, the introverted Aslan (co-writer Gem Deger) and the cheeky Adia (newcomer Frédérika Milano), they live in an idyllic countryside home where they enjoy endless summer days by the swimming pool, or at least intend to do so, since Aslan is bound to leave home and continue his studies in New York City.

However, one anonymous phone call changes everything. A woman on the other side of the line tells Delphine that Antoine admitted something to her when he was drunk, something quite inappropriate and involving one of their children. The call is clearly not part of a blackmailing scheme, though it might be someone’s twisted attempt to put pressure on the family, which would not be the first time. While Delphine trusts her husband and children, she knows that she cannot simply confront them with what she heard. So she starts “playing detective” to find out what is going on, which raises the tension and suspicions within the household. But the real question is whether she is ready for the truth she might find.

Although the setting is quite archetypal, the intervention that shakes its foundations a bit of a cliché, and the 3-act structure transparent despite all the ornamentation (such as flash-forwards to the police interviews), Endless Summer Syndrome is a film that grabs and holds the attention of the viewer for its entire duration. This could be thanks to the thorough writing work that went into creating the characters and their relationships, which establishes an environment for generally underused actors and newcomers to deliver compelling and memorable performances. For instance, Delphine being the lady of the house makes her a bit distant and strict, and the children more attached to Antoine than to her, but the love and the affection they share seems very real. Moreover, the mystery is well thought-out and timed for maximum dramatic effect and impact, although some of Daneshmand’s creative choices unveil elements of the truth too early and put too much emphasis on symbolism. This also makes the resolution of the plot a tad too neat and clean compared to the ethical “grey zone” and controversy that the film deals with.

On the level of craft, Endless Summer Syndrome is also impressive, polished work powered by smart decisions. The boxy 4:3 aspect ratio works equally well for the frequent close-ups and for the rare but powerful distant shots, while the summery, bright and saturated colour scheme of Cédric Larvoire’s cinematography stands in striking contrast with the film’s dark and controversial content. The editing by François and Pierrè’ Del Ray sometimes slips into the music video style, which is understandable considering the pulsating score by Matteo Hager and Jakub Trs.

Endless Summer Syndrome may not be perfect in absolute terms, but it is an outstanding debut that shows a lot of heart, a lot of thought and a lot of talent from the creative team, the cast and the crew.

A Film a Week - Light Falls

 previously published on Cineuropa

As a cinematographer, Phedon Papamichael is one of the most influential professionals in Hollywood. In his 35-year career, he was nominated for an Oscar twice (for his work on Alexander Payne’s Nebraska and Aaron Sorkin’s The Trial of the Chicago 7), and he lensed more than 50 more features, including 3:10 to Yuma, Million Dollar Hotel, Ford vs. Ferrari and this year’s blockbuster Indiana Jones and the Dial of Destiny. Papamichael has also tried his luck directing films already, both in the US and in his native Greece, but his previous four efforts could not be deemed successful neither with critics nor with audiences. His fifth directorial attempt, Light Falls, has just premiered in the Critics’ Picks section of Tallinn Black Nights Film Festival.

Genre-wise, Light Falls could be described as an unpleasant thriller that starts in a different register, as a socially observant drama. We get to follow two sets of characters coming from opposite worlds. Clara (up-and-coming Georgian-American actress Elensio) and Ella (Nini Nebieridze in her first adult screen role) are a couple of Georgian-American tourists that come to an unnamed Greek island for a vacation, to relax and enjoy. On the other hand, brothers Eddy (Juxhin Plovishti) and Altin (Jurgen Marku) along with their cousin Veton (Silvio Goskova) are down on their luck Albanian migrant workers who reside on the island illegally. Those are the guys that would be denied entrance to the club by the bouncer, unable to do nothing about it. On top of that, Veton is regularly harassed by a police officer (Makis Papadimitriou, solid as expected).

The two groups encounter one another in a seemingly abandoned hotel on the hill overlooking the town. It was Clara’s idea to visit the structure, and Ella’s to take the photos of her model girlfriend in it, but their adventure abruptly ends when Ella accidentally falls down the empty elevator shaft. Because the building is squatted by several groups of Albanian part-time workers, Clara encounters the trio while on her quest to save Ella. The language barrier leads to miscommunication, followed by a gruesomely violent act of rape, then retribution.

Rape and revenge, this thriller sub-genre that leans towards horror, is actually very sensitive, making it a difficult to execute in an ethical way. However, the source script by Sven Dagones is simplistic, relegating the characters to usually offensive stereotypes: the young women are presented as arrogant, self-indulging tourists, while the trio of workers are pictured as short-tempered, impulsive savages unable to control their urges, deal with their frustration, or act according to universal norms of ethics. Although Papamichael probably had other things (such as otherness) in mind, the script does not allow its characters — with the exception of the policeman — to act like intelligent human beings. The excessive violence does not feel justified and more cynical viewers could read elements of the plot and characterisation as acts of casual racism.

Craft-wise, Light Falls is a deftly made piece of genre cinema. The camerawork by the director together with Akis Konstantakopoulos is attractive and evocative, the contrasts in lighting are sublime and the soundscape of the film is memorable, thanks both to Nick Athens’ music and the sound design. It’s a shame the insensitive script and the director’s inability or refusal to overturn it seal the fate of the film.

The Old Oak

 kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda

Sa Kenom Loučom uglavnom znamo na čemu smo. Njegov stil je po pravilu jednostavan i u potpunosti podređen tematici iz spektra od socijalnog realizma do socijalnog kriticizma i humanističkoj, solidarnoj poruci koju filmski autor želi da pošalje.

Zvuči anti-intuitivno, ali ume predvidljivost i da bude rizična, uz argumente da smo to već nebrojeno puta videli i da Louč ne preza od otvorene didaktičnosti koja itekako može da bude dosadna. Za to postoji i kontra-argument da se, svom tom autorskom trudu uprkos, ništa nije promenilo, a ako se i promenilo, sigurno nije na bolje. Opet, znači li to da treba nastaviti sa istim, pa ko duže izdrži, posebno imajući u vidu da je umetnik-individua zapravo nemoćan protiv sistema?

Istini za volju, nije da se Louč nije menjao i da nije bio sklon da svoja čvrsta društveno-politička i humanistička uverenja proba da „zapakuje“ drugačije. Tako je u novom milenijumu imao par periodnih drama (The Wind That Shakes the Barley za koji je osvojio svoju prvu Zlatnu palmu u Kanu i Jimmy‘s Hall), par komedija (The Navigators, The Angels‘ Share), dokumentarac (The Spirit of 45), jedan hrabri meta-film (Looking for Eric), pokušaje fuzije s žanrovima krimića (Sweet Sixteen) i trilera (Route Irish), pa čak i romanse (Ae Fond Kiss), pride učestvujući na prestižnim grupnim projektima sa kratkometražnim filmovima.

Nagađalo se tako pre desetak ili petnaest godina da je doajen relaksacijom te vrste polako sprema za penziju, što ne bi bilo nelogično imajući u vidu i godine i staž, ali i zaostavštinu koja je iza Loača ostala. Najednom su te priče prestale i reditelj se vratio svom uobičajenom, reklo bi se čak manirističkom pristupu u izboru tema i njihovoj obradi. Sasvim je moguće razlog za to naći i u politici koja je, makar u Velikoj Britaniji, otišla u smeru koji filmski autor smatra apsolutno pogrešnim.

Najnoviji Loučov film The Old Oak koji je imao premijeru proletos u glavnom programu Kana, a regionalna publika ga je mogla pogledati na Festivalu Autorskog Filma u Beogradu, zapravo nastavlja niz prethodna dva filma. Sva tri su smeštena na severoistok engleske paradigmatičan i za krizu (odnosno razne krize koje se gomilaju) i za „desna skretanja“, a sva tri se pritom bave savremenim izazovima malog čoveka, zajednice i društva u celini.

Za razliku od prethodna dva koji su smešteni u i oko urbanog središta Njukasla, The Old Oak je lociran u rudarski gradić koji je u stanju propadanja još od 80-ih. Naslov dolazi od paba koji je jedini ostao da radi u mestu, a u koji svraćaju lokalci kako bi uz gutljaje piva prosipali žuč o tome šta im se u životu dešava. A pritiskaju ih teške muke, od toga da posla više nema do toga da cene nekretnina (što tim ljudima često predstavlja jedinu ušteđevinu za penziju) padaju. Mladi, pak, nemaju perspektivu zbog čega su podložni desničarskoj radikalizaciji koja dolazi s političke pozornice i društvenih mreža.

Godina je „bregzitovska“ 2016, a u grad stiže autobus pun sirijskih izbeglica koje država pokušava da naseli po opustelim kućama i stanovima pod, za njih, vrlo nepovoljnim uslovima. Lokalci na to, predvidljivo, ne gledaju nimalo blagonaklono: plaše se da će nezaposlene i zapravo nezaposlive izbeglice u gradu još dodatno oboriti cene njihovih nekretnina, a i instruirani su od strane politike da krivca uvek traže negde drugde, ako je moguće kolektivnog, bezličnog i zapravo nemoćnog.

Protagonista je Ti Džej, gazda paba koji je, kao i većina radnji u gradu, pred gašenjem. Zaplet zapravo počinje s njegovim poznanstvom s mladom sirijskom izbeglicom Jarom koja u grad dolazi s majkom i bratom, dok joj je otac zarobljen, zatvoren ili možda čak i poginuo u ratu. Ti Džej je dobar čovek koji želi da pomogne, Jara se takođe vodi sličnom motivacijom, pa njih dvoje, zajedno sa socijalnom radnicom Lorom, dolaze na ideju da u stražnjoj sobi paba otvore neku vrstu narodne kuhinje i za izbeglice i za osiromašene domaćine, vodeći se maksimom da familije koje jedu zajedno ostaju zajedno.

Ta ideja se, međutim, ne sviđa lokalcima koji su i sami pokušavali da privole Ti Džeja da sobu otvori, ali za njih i njihova sastančenja, a za sobu neke od njih vežu i uspomene iz lepših vremena. Zbog toga u mestu i u pabu polako počinje da tinja sukob koji preti, a u nekoliko navrata čak i uspeva da eskalira.

Zapravo, kada bi se The Old Oak izuzeo iz konteksta prethodna dva filma, što baš i nije sasvim moguće, tu bi ostali samo neki Loučovi manirizmi (od upotrebe teleobjektiva u eksterijerima, pa do zatamnjivanja i otamnjivanja između scena, tako da retka pretapanja služe kao dramaturški akcenat) i ustaljene prakse (naročito kada je reč o izboru neprofesionalnih glumaca za uloge), didaktičnost i starački naivni optimizam. Dosta toga tu zapravo funkcioniše „kao podmazano“ imajući u vidu jednostavnost pristupa, ali se ipak oseti i nešto zamora materijala, uz pojedina iskakanja i nekonzistencije. Primera radi, kod određenih glumaca se oseti nedostatak profesionalnog treninga, što je dodatno pojačano pomalo okoštalim replikama u scenariju Loučovog stalnog saradnika Pola Lavertija, ali to je uglavnom ograničeno na one u epizodnijim ulogama. Srećom, Dejvid Tarner kao Ti Džej ima već određenu kilometražu s Loučom (igrao je epizodne uloge u njegova prethodna dva filma), a Ebla Mari kao Jara pokazuje fantastičan osećaj za meru.

Treba takođe biti oprezan i u poređenjima sa drugim filmovima neformalne trilogije I, Daniel Blake i Sorry We Missed You. Manje dobronameran kritičar bi tu svakako podvukao silaznu putanju, od impozantnog remek-dela, preko vrlo dobrog filma do solidnog ili jedva dobrog. Dobronamerniji bi, pak, primetio da se Louč možda umorio od snimanja filmova koji ne daju željeni efekat, ali da ipak nije ogrezao u mrzovolju i da su mu uvidi izrazito humani. Da, didaktičan je, u The Old Oak možda i više nego ikad, ali makar je u tome dosledan, i, što je možda i najvažnije, ostaje na strani malog čoveka, čak i kad je isti na stranputici. Nema kod njega očitih negativaca (osim nekog bezličnog i u poslednja dva filma upadljivo odsutnog sistema), svi su žrtve okolnosti. Što znači da ima nade. A koliko je ona sad utemeljena, ostaje da se vidi.

Mamula All Inclusive

 kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda

Tržišna logika nema milosti, a u tome ni spomenička dobra nisu izuzetak. Jedan od svežijih primera je ostrvo Lastavica i tamošnja tvrđava Mamula na ulazu u Boku. Ovaj biser austrougarske mornaričko-odbrambene arhitekture i mesto stradanja brojnih Bokelja (za vreme Drugog svetskog rada, tu je italijanski okupator napravio logor za civile) po novom je pretvoren u luksuzni hotel za ekskluzivnu klijentelu. Obećanje o posebnoj „spomen-sobi“ kasnije povećano na nivo umetničke galerije još uvek je neispunjeno.

Ne treba tu kriviti strane investitore koji na lokaciju gledaju drugačije i to pokušavaju unovčiti. Lokacija Mamule zaista je posebna, baš kao i sama građevina i to se itekako može unovčiti. Ipak je zadatak države da zaštiti svoja kulturna dobra i istorijsko nasleđe, s posebnim pijetetom prema mestima stradanja. A kada država zakaže ili ima neke druge, potencijalno finansijski unosnije interese, na scenu mogu stupiti organizovani građani i pokušati ostvariti svoj interes.

Borbu za očuvanje Mamule i uspomene na ljude koji su tamo stradali dokumentovao je novosadski dokumentarista Aleksandar Reljić u svom najnovijem uratku Mamula All Inclusive. Film je premijerno prikazan letos na Sarajevo Film Festivalu, dok je na Slobodnoj Zoni u Beogradu osvojio nagradu publike. U Crnoj Gori, film je otvorio Festival ljudskih prava Ubrzaj, pre najavljenih prikazivanja u Boki.

Reljić svoj dokumentarac otvara atraktivnom snimkom iz drona koji prelazi preko lokacije u Poborima kod Budve. Tamo se nalazi prvi od naših naratora, Ivo Marković, koji je kao dečak bio zatočen u logoru na ostrvu. Sada kao starac, on svake godine odlazi na proslave godišnjica oslobođenja logora i komemoracije stradalima. Iako možda on sam nije jedan od inicijatora akcije da se spreči privatizacija ostrva i pretvaranja istog u čisto turističku lokaciju, Ivo je svakako jedan od najvatrenijih podržavalaca te ideje.

Reljić će uvesti još naratora, kako iz redova preživelih logoraša, tako i iz redova potomaka onih koji nisu bili te sreće. Naći će se tu mesta i za aktiviste i za istoričare i hroničare, kao i za ljude koje za mesto vežu neke druge uspomene. Priliku da iznese „svoju odbranu“ dobiće i predstavnik lokalne boračke organizacije iz Herceg Novog, Mihajlo Kilibarda, koji je „promenio stranu“ i sklopio dogovor s politikom koja je, pak, sklopila posao s investitorima.

Autor se takođe, iz godine u godinu, od 2018. do 2021, vraća na boračko okupljanje kao centralni događaj, dokumentujući napredak radova i, čini se, sve vidljiviju uzaludnost otpora tome da, kako jedna akterka kaže, Mamula ostane „spomenik našoj gluposti“. U svemu tome, čak i manje upućeni gledalac dobija prilično jasan uvid u posebnost tog mesta, kako prirodnu, tako i onu koja je posledica ljudskog delovanja, te u težinu istorijskog bremena koju ono nosi. Nakratko se čak može videti i primer da drugačiji ishod nije samo moguć, već je zapravo dugoročnije održiviji i isplativiji: primer s rta Oštra na Prevlaci i tamošnje tvrđave koja je pretvorena u muzej austrougarske mornarice.

Aleksandar Reljić je zapravo po vokaciji novinar, dok dokumentarni film vidi kao nastavak svog posla nekim drugim sredstvima. Takva autorska pozadina obično znači da je stil tu umnogome podređen supstanci i poruci. Imajući u vidu da Reljić uglavnom radi za televiziju i u za to predviđenim formatima, jasno je da u ovom dokumentarcu, kao i u velikoj većini njegovih prethodnih, nema mesta za preterane stilske egzibicije.

Opet, Reljić uspeva da ubaci određene inovacije kao što su vrlo elegantni snimci iz drona i razbijanje matrice takozvanih „govorećih glava“ time što naracije odvaja od kadrova, dok razgovore između likova dokumentuje kao posmatrač. Takođe, spoj originalne muzike Mihajla Obrenova MiKKe iz sastava DreDDup i klapskih i partizanskih pesama funkcioniše iznenađujuće glatko. Jedine zamerke koje se mogu navesti je možda kriva insinuacija da će svi od naratora imati slično bitnu ulogu za priču, kao i dizajn zvuka koji sačinjavaju tipski zvukovi koji deluju veštački, što sugeriše određene probleme s budžetom. Ali, i pored toga, Mamula All Inclusive je vrednosno pošten i dosledan, a zanatski vrlo solidan dokumentarac televizijskog tipa koji ispunjava svoju misiju.

The Holdovers

 kritika objavljena na XXZ

2023.

režija: Alexander Payne

scenario: David Hemingson

uloge: Paul Giamatti, Dominic Sessa, Da‘Vine Joy Randolph, Carrie Preston, Naheen Garcia, Andrew Garman, Brady Hepner, Michael Provost, Ian Dolley, Jim Kaplan

Kreće Advent (srpski: „Veseli decembar“), a sa njim i „prigodni“ filmovi u kojima se širi praznična radost i sreća. Ako vam ti „Hallmark Channel“ naivni porodični filmovi idu na živce, mogli ste jedino da se protiv njih borite ironijom, bilo malo blažom (serijal Home Alone), bilo nešto žešćom (prvi i originalni Die Hard), ili, pak, da sve zajedno ignorišete. A ako biste u ovoj (ili svakoj narednoj sezoni) ipak hteli da pogledate neki „božićni“ film, a da vas ne pojede transfer blama, imamo dobru vest. Ona se zove The Holdovers.

Svaki Božić ima svog „Grincha“, a u slučaju najnovijeg filma Alexandra Paynea (Sideways, About Schmidt, Nebraska) to je gospodin Paul Hunham (Giamatti). On je profesor istorije starog veka u elitnoj školi internatskog tipa za bogatašku decu negde u Novoj Engleskoj. Godina je 1970, izokola dopiru zvuci hippie-muzike, isparenja marihuane, neke nove ideje o društvenim ulogama i sumorne vesti iz rata u Vijetnamu, ali čini se da je za profesora vreme stalo, baš kao i za školu. On po svom običaju vređa nezainteresovane učenike, što sebi u bradu, što naglas u učionici, a kod njega nemaju protekciju ni oni koji dolaze iz bogatih sponzorskih familija. Naročito ne oni, i to ga stavlja u problem s direktorom škole koji ga zbog poslednjeg ispada kažnjava time da bude „dežurni nastavnik“ tokom zimskog odmora za vreme kojeg velika većina učenika odlazi kućama na praznike ili na luksuzno zimovanje.

Te godine, četvorica naslovnih „ostalih“ su dvojica mlađih momčića kojima su roditelji daleko, sportista koji tera kontru svom ocu tako što pušta kosu i jedan zlobni sociopata. Njima se u poslednji trenutak pridružuje i „novi dečko“ Angus Tully (Sessa) kome je majka u poslednji trenutak otkazala aranžman na Karibima kako bi tamo otišla na medeni mesec sa svojim novim mužem. Angus ima nekakve akademske ambicije i svakako oštar intelekt koji najčešće koristi u prepirci, ali takođe reputaciju nediscipline, zbog čega mu nad glavom visi premeštaj u vojnu školu.

Kada se, sticajem okolnosti, četvorica momaka počaste izletom na skijanje, u školskom prostoru merama štednje ograničenom na par prostorija ostaju samo Paul i Angus, zajedno s glavnom kuvaricom Mary Lamb (Randolph) koja još nije ožalila sina koji je poginuo u Vijetnamu, pa ne želi među ljude na praznike. Dok ona koliko-toliko „prizemljuje“ situaciju, između dvojice svojim pozicijama frustriranih muškaraca počinju seanse nadmudrivanja i „razmene usluga“ u kojima se otkrivaju tajne i formiraju prijateljske veze, tako da na kraju obojica postaju bolji ljudi.

Jedna od kritika koje američkom nezavisnom autoru upućuju manje dobronamerni kritičari je da je anahroni manirista koji uporno snima „novohollywoodske“ dramedije zamaskirane od farse, preko apsurda do fingiranja toplih ljudskih priča. To je tehnički tačno, ali to samo po sebi ne mora biti loše, naročito ako smo skloni „novohollywoodski“ period smatrati najplodnijim u američkoj filmskoj istoriji i jednako tako notiramo da Payne nije tek impotentni plagijator Boba Rafelsona ili Hala Ashbyja, nego da zaista oseća i kanališe duh njihovih filmova. Čini se da je sa The Holdovers konačno rešio da se obračuna sa svojim kritičarima tako što će 2023. godine snimiti film smešten u rane 70-te i što će ga snimiti baš u tom stilu. Uspelo mu je: film je klasičan, sastavljen od prepoznatljivih motiva, a opet sasvim svež i originalan.

Payne je tu minuciozno insistirao na detaljima i zapravo ih sve pogodio. To ćemo primetiti još od uvodne špice i posebno dizajniranog logotipa kuće Focus Features koja nije postojala ono doba, ali je logo dizajniran da liči na onovremeni proizvod. Jednaka pažnja je posvećena i fotografiji koju potpisuje Eigil Bryld. Ona je originalno sasvim digitalna, ali su u post-produkciji dodati efekti granulacije i zaprljanosti kako bi se što vernije emulirao stil 70-ih, u čemu dosta pomažu i specifične boje ondašnjeg osvetljenja. Za pohvalu je i montaža Kevina Tenta puna blagih pretapanja između scena, kao i izbor muzike iz baladičnijeg i akustičnijeg registra ondašnjeg roka. Sve to Payne drži pod kontrolom, pa je film zanatski savršen, odnosno onakav kakav ga je reditelj zamislio.

Vrlo dobri su i glumci. Paul Giamatti koji je s rediteljem sarađivao na filmu Sideways prosto uživa u ulozi nadrndanog profesora koji ne voli nikog i kojeg niko ne voli, verovatno s dobrim razlogom. (Doduše, školska sekretarica koju igra Carrie Preston s njim malo flertuje i čak mu poklanja tanjir božićnih kolača, ali to je zapravo više signal prijateljstva, poštovanja i toga da su njih dvoje zapravo na istoj strani poštenja u okolnostima političkih i finansijskih pritisaka.) Debitant Dominic Sessa kao Angus je takođe uglavnom vrlo dobar, dokle god ne pokušava da „nadglumi“ Giamattija u teatralnom ključu, gde profesionalac ima više iskustva. Slično vredi i za Da‘Vine Joy Randolph koja „ispada“ u najzahtevnijoj sceni filma, ali oboje imaju sreću da ih iskusni glumac zapravo razigrava i pušta im dovoljno prostora.

Druga česta kritičarska zamerka na pristup koji Alexander Payne ima bila bi ta da on na svoje likove gleda sa visine, odnosno da je jasno svestan mana kojih oni nisu. U slučaju The Holdovers se to čak može proširiti na tvrdnju da su likovi zapravo vrlo tipski. Prva linija rediteljeve odbrane bila bi ta da ovde on nije imao završnu „ruku“ scenarija, što mu je inače običaj, već je isti u potpunosti napisao David Hemingson, do sada prisutan jedino na sceni TV-serija, i to ne na najvišem nivou iste. Druga linija odbrane bila bi ta da obojica, i Hemingson i Payne, tu zapravo imaju dosta human pristup. Dvojica centralnih likova zaista počinju kao uobičajeni tipovi džangrizavog profesora, to jest neostvarenog sredovečnog intelektualca koji se iskaljuje na onima koji su formacijski ispod njega, i razmaženog malog bogataša, ali kroz film se otkrivaju dublji slojevi njihove ličnosti. Zaključak tog „ljušćenja“ je dvojak: niti su oni tako loši kako se to na prvi pogled čini, pritom iza tih njihovih nedostataka stoje traumatična iskustva, a takođe nisu oni loši koliko su loši oni koji im zapravo kroje kapu i od čije volje oni zavise.

Na kraju, The Holdovers je možda predvidljiv film u kojem se može pronaći eho drugih, i to ne samo „tiših“ klasika iz perioda Novog Hollywooda, već i Scent of a Woman (1992) za ulogu u kojem je Al Pacino dobio svoju jedinu nagradu Akademije. Ali u toj predvidljivosti koju će verovatno osetiti samo gledaoci s većom „kilometražom“ koja sa sobom nosi i malo cinizma, ipak ima i neke ugodnosti i čak topline. Zbog toga možemo reći da imamo film kojeg valja uvrstiti na listu lektire u prazničnom periodu.

A Film a Week - The Milky Way

 previously published on Cineuropa

Monetising something related to our body is a taboo and always has been. Different “products” sold incur different judgements: cutting hair and selling it is not such a bad thing, but selling “extra” organs is. However, breast milk was always exempt from such rules for practical reasons: wet nurses have saved millions, if not billions, of lives throughout history. The concept was upgraded to human milk banks in the first half of the 20th century, but with the rise in baby formula in the second half of the century, they became somewhat obsolete and their popularity waned.

Now, Israeli filmmaker Maya Kenig takes the concept and gives it a slightly hipster-dystopian twist in her sophomore feature, The Milky Way, which has just premiered at Tallinn Black Nights, in the Critics’ Picks section.

Tala (Hila Ruach) is a single mother and a musician who never attained any significant success. Unable to support herself in any other way, she applies for a job donating her breast milk to the titular company. While she is working, pumping her own milk for rich clients to use, she must rely on the help of the company’s daycare system, led by a judgemental caregiver, or on her own mother’s (Orli Roth Feldheim) assistance, which also comes at the price of having judgement passed on her. When she breaks the company’s strict rules, and gets caught and suspended, she enlists the help of a delivery truck driver (Evgeny Moliboga) to satisfy her curiosity and see where the milk goes.

Realising that her own milk is being sold to a single, very peculiar buyer, she decides to take a look around the person’s house. After a series of mishaps and attempts to get out of trouble, only to get herself into even more problems, she meets Nili (Hadas Yaron), who has an indecent proposal for her. The offer comes with great benefits that could allow Tala to clear her debts and even try to pursue her singing career, but it also entails unclear and ever-changing rules of engagement coming from the bossy and moody Nili…

Although Kenig basically just takes a familiar concept and puts a cold, absurdist and dystopian twist (which seems lifted from Yorgos Lanthimos’s films) on it, she knows how to play with it in order to achieve what she wants in the first place. In this case, it is an examination of motherhood, capitalism and the ever-growing social differences between the “haves” and the “have-nots”, always putting our protagonist on the losing end. The danger of taking the premise in the “misery porn” direction is averted by the director’s choice to deal with such serious topics in a light-hearted way. To do so, she can rely on her main actress, Hila Ruach, whose energetic performance and instant chemistry with the rest of the cast prove to be essential for setting and maintaining the tone of the film.

The aesthetic and craft choices also prove to be sound judgements on the part of Kenig, who, along with writing and directing the movie, also serves as its editor. Kenig opts for a breezy, indie aesthetic powered by the contrasts between the spaces that our characters (coming from different social strata) occupy, and for lively pacing, where the synth music by Tom Armony, Assa Raviv and the lead actress herself gently manipulates and massages the viewer’s mood. The Milky Way hits the right spot as a blend of a serious topic and a gentle touch – something that is increasingly rare at film festivals today.

A Film a Week - Consent / Le consetement

 previously published on Cineuropa

There is a well-known cliché that it is easier to adapt a mediocre book into a good film, than to achieve the same success with exceptional source material. When it comes to influential books, only a few could wear that label more proudly than Vanessa Springora’s autobiographical novel Consent. The book not only spawned a loud public discussion and triggered the downfall of a sinister but powerful public figure, it also significantly contributed to change national laws in France about the legal age of consent.

The long-awaited adaptation, helmed by Vanessa Filho who also wrote the script in collaboration with the author herself and François Pirot, has already had a healthy theatrical run in its home country in France and sold to many territories in Europe and overseas. Its international premiere took place in the official competition of the Tallinn Black Nights Film Festival.

Filho opens the film with on-screen text informing us that what we are about to see is a version of Springora’s memoir that has been slightly fictionalised for cinematic purposes, in order to better bring the author’s voice to the big screen. The story follows the relationship between then-14-year-old Vanessa (Kim Higelin in her first role in a feature film) and the renowned writer Gabriel Matzneff (Jean-Paul Rouve of La Vie en Rose fame), three times her age. Matzneff was known for his sexual offences against teenage (and younger) girls and boys, both in France and abroad on his sex tourism trips, which he openly wrote about in his novels, memoirs, journals and essays, most openly in “Those Less than 16” from 1974. He was celebrated despite this, and sometimes because of it.

The two met at a dinner party when Vanessa was just 13 and she first became interested in his work. When she turned 14, Matzneff started seducing her with letters and surprise visits to her school. Warnings from Vanessa’s mother (played by Laetitia Casta) about Matzneff’s reputation meant little to the young girl in love and unable to resist the manipulative, predatory moves of a “genius” writer. However, the real trouble for her began when “the artist” decided to drop her and discuss the details of their relationship in his memoir. Much later, confronted with the newest round of Matzneff’s stalking, the now-adult Vanessa (Élodie Bouchez) fights back.

Vanessa Filho’s previous film Angel Face (2018) met with negative reviews at its world premiere at Cannes, but was praised for the performance of its young co-lead actress. Acting, especially on Kim Higelin’s part, is also the high point of Consent. Her efforts are also complimented by those of Rouve, who plays Matzneff as a less than sympathetic man, and by the controlled performance of Casta as the mother. Along with convincing production and costume design, these elements elevate the film up to a point.

However, those merits on their own cannot conceal the fact that Filho is engaged in an uphill battle here. Beside the fact that the story is well known and its details revealed quite recently, it also seems that the director possesses only a finite number of tricks up her sleeve to make this work throughout the nearly two hours of the film’s runtime. Writing-wise, the repetitions of similar scenes and conversations present the biggest challenge, while Filho’s directing rarely seems inspired enough to break the predictable proceedings of a typical case of seduction, manipulation and emotional abuse. In the end, Consent might not be a stellar cinematic success bringing anything new to the debate, but the sheer importance of its topic and its timeliness could redeem the film with audiences.

Working Class Goes to Hell / Radnička klasa ide u pakao

 kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda

„Bolje da odemo, prilike su nove

Ulozi u povijesti došao je kraj

U pola čet‘ri ujutro s perona pet

Radnička klasa odlazi u raj“

Tako nam je, o ugovoru kvarnog đavola i naivnih, ali halapljivih masa vizionarski 80-ih pevao Darko Rundek, tada još uvek samo u funkciji frontmena Haustora. Vizionarski, baš, jer se ispostavilo da je naša radnička klasa, opijena nacionalizmom točenim od strane đavolski kvarnih akademika, umesto u raj otišla u rat, da bi na koncu upala u limbo tranzicije odakle su mnogi potonuli dublje, do ko zna kojeg kruga pakla.

Mladen Đorđević, pak, uradio je dve stvari koje najbolje radi: smešao žanrove i postavio društvenu dijagnozu, baš kao u svojim prethodnim filmovima, delimično lažnom dokumentarcu na temu pornografije u Srbiji Made in Serbia i u snaf-horor filmu ceste Život i smrt porno bande. Njegov najnoviji film Radnička klasa ide u pakao premijerno je prikazan na noćnom programu festivala u Torontu, dok je evropsku premijeru imao u revijalnoj konkurenciji festivala Black Nights u Talinu.

Istini za volju, nekako smo mogli i da pretpostavimo ovaj i ovakav film: kao što je to bio slučaj s Made in Serbia i Porno bandom, Đorđević nam je kroz dokumentarac dao „dojavu“ onoga čime će se baviti u igranom filmu. Dokumentarac Sumrak u bečkom haustoru nekako je prošao ispod radara, a u njemu se Đorđević bavio ugroženim radničkim i sitno-vlasničkim pravima (na primeru trojice taksista – srpskih gastarbajtera kojima su nadležni upravo povisili porez), kao i onime za čime ugroženi posežu u kriznim situacijama – onostranim, okultnim i folklornim bajanjem, gatanjem i vračanjem. Isto tako smo na osnovu Porno bande mogli da pretpostavimo određenu dozu haosa i neujednačenosti koje će isplivati kao problem.

Mesto radnje je neimenovani industrijski gradić u Istočnoj Srbiji, lokalna fabrika koja je u socijalizmu hranila grad je propala, njeni radnici koji su prihvatili otpremnine su ih već potrošili i završili na prosjačkom štapu, a od onih koji su ostali, nekoliko je poginulo u još uvek nerazjašnjenom požaru. Novi gazda pod patronatom korumpiranog gradonačelnika želi da fabričko zemljište prenameni za izgradnju spalionice smeća, dok za sebe gradi hotel (čitaj bordel) za ekskluzivnu klijentelu, za šta gradonačelnik kaže da će grad konačno staviti na mapu, a neki od očajnih radnika su čak i spremni da u to poveruju.

Sa druge strane, imamo prezrene i napuštene radnike koje predvodi udovica Ceca (temeljno deglamurizovana Tamara Krcunović), žena čvrsta u stavu i sa nogama čvrsto na zemlji. Tu su, između ostalih, Rade zvani Pacov (Ivan Đorđević), čovek koji je sve što ima uložio u uzgoj činčila za krzno, rijaliti-programima i slavom opsednuta Draginja, Stanka koja trpi zlostavljanje od muža, vojni veteran Mile (pokojni Mirsad Tuka) i guslar koji se razočarao u sina, te devojka Danica (Lidija Kordić) koja je prestala da govori nakon majčine smrti u požaru. Između ta dva sloja imamo i nešto malo onog navodno srednjeg koji se okuplja u jed(i)noj kafani kod ratnog profitera Ognjena, a tu grupu predstavljaju gastarbajteri na odmoru ili u penziji i sponzoruše nižeg ešalona koje se oko njih motaju.

Kada se nakon godina „opravdanog odsustva“ u gradu pojavi Mija (Leon Lučev) sa sve novim navikama i novim idejama, meštani su prema svemu tome prilično podozrivi, ali i dovoljno očajni da ih isprobaju. Njihove seanse, međutim, od folklornog bajanja i vračanja sve više počinju da liče na klasične luciferijanske crne mise, što nekima ne seda baš najbolje, ali Mija svejedno uspeva da održi kontrolu nad grupom, delom i kroz vezu sa Cecom. A kada se povrh svega tu pojavi i neko koga proglase izabranim „lučonošom“ (neimenovanog starca koji ne govori fenomenalno igra Momo Pićurić), ekipa je spremna da ga sledi ne bi li ispunila svoje potrebe i želje, pa makar to podrazumevalo osvetu i ubistvo.

Za razliku od Porno bande čiji je početak bio furiozan, ali se zaplet umorio zbog „sprinterske logike“, pa se sve završilo uz pomoć klišea, Radnička klasa ima problema s početkom. Odnosno u prolongiranoj ekspoziciji koja zauzima polovinu filmu, Đorđević se jako trudi da razvije likove u smislu distinkcije njihovih individualnih karaktera, za čime zapravo nije bilo potrebe, budući da oni kroz film najbolje funkcionišu kao grupni lik, te za podrobni opis stanja u gradu koji je i pored toga samo tranzicijski kliše. To, naravno, ne znači da u prvom delu nema nešto „mesa“, odnosno makar grešno ukusnog „džank fuda“, i to u obliku „trešerskih“ scena „radničkih“ seansi ili ritualnog seksa između Mije i Cece začinjenog konzumacijom sirove džigerice. Zapravo, nisu slabe ni filozofske ideje koje Đorđević uvodi: da je očaj taj koji nas tera da se povedemo za lažnim prorocima (bilo da oni dolaze iz „establišmenta“ ili iz „andergraunda“), pa čak i da u nekome vidimo lažnog spasitelja, ali sve je to moglo biti iskomunicirano brže, jednostavnije i bez koketiranja s klišeima tranzicionog mizerabilizma.

Opet, jednom kada pravi zaplet krene i ubrza, Radnička klasa ide u pakao ne staje, pritom otvoreno koketirajući s trešom i mašući simbolima koje izvrće na neki morbidni, crnohumorni način. Interesantno, u toj furioznosti se čak i nešto provizornih rešenja i nepotrebnih objašnjenja može istolerisati, jer je Đorđević tu zapravo u svom elementu gde „treš“ i hiperbola zapravo nose jasno adresiranu poruku. Pritom su neke od scena u podužoj, krvavoj i prljavoj sekvenci „osvetničke orgije“ pamtljive i zapravo citatne kao bezobrazni komentari, kao, recimo kada ekipa nakon jednog ranijeg ubistva aranžira srp i čekić ne bi li priredila grupnu fotografiju za instagram ili makar za uspomenu i dugo sećanje.

Glumački je film vrlo dobar, verovatno i najbolji u Đorđevićevom opusu, budući da reditelj po prvi put radi sa jasno profiliranim regionalnim glumcima. Leon Lučev je standardno dobar, Mirsad Tuka u svojoj pretposlednjoj filmskoj ulozi pokazuje nestvarnu moć empatije i eksplozivnosti, Tamara Krcunović uspeva da održi integritet i bez ikakvog glamura, dok mlada Lidija Kordić i veteran Momo Pićurić imaju dosta zahtevne zadatke da nas bez dijaloga ubede u svoje likove, što im polazi za rukom.

Tehnički, Radnička klasa spada u one zahtevnije filmove u kojima je sve podređeno masovnim scenama. U tom smislu, Đorđević daje precizna uputstva direktoru fotografije Dušanu Grubinu kako da hvata pojedince u grupi, dok montažer Lazar Predojev uokviruje pojedine plan-kontraplan scene situacionim totalima neophodnim za orijentaciju. Opet, na percepciju kamere dosta utiče osvetljenje pojedinih scena, pa one nadrealnije i distinktivnije osvetljenje teže da „preuzmu“ ceo film u našoj memoriji. Na montažu isto tako utiču Đorđevićeve ideje posejane u scenariju, pa se Predojev ne usuđuje da odlučnije interveniše u smeru sažimanja prvog dela kako bi onda eskalacija kao glavni adut filma delovala glađe.

Radnička klasa ide u pakao na kraju dobacuje „tek“ do dobrog filma, odnosno do proseka svojih boljih i slabijih elemenata, pa možda malo iznad toga, na šta utiče i tajming filma koji se poklapa sa „zanimljivim“ predizbornim i vremenima štrajkova poljoprivrednika i radnika po Srbiji. Koliko je to slučajno, a koliko je to ionako tautološka stvar (imajući u vidu učestalost izbora u Srbiji), ostaje da se proceni. Đorđević je verovatno svestan da film ne može promeniti svet, čak ni izvući ljude na ulice, ali makar ispunjava svoj etički imperativ da ne ćuti i da jasno stane na stranu prezrenih na svetu i to treba poštovati.