Bacurau

kritika objavljena na XXZ

2019.

scenario i režija: Kleber Mendonça Filho, Juliano Dornelles

uloge: Bárbara Colen, Thomas Aquino, Sonia Braga, Silvero Pereira, Thardelly Lima, Udo Kier

Razvojni put brazilskog filmaša Klebera Mendonçe Filha se može koristiti kao efikasan argument onima koji postavljaju glupo pitanje "A kada je to neki kritičar napravio nešto praktično?" Filho je filmski kritičar po struci koji se oprobao u režiji, i to sa velikim uspehom: i prvenac Neighboring Sounds (2012) i Aquarius (2016) izuzetni su filmovi, do detalja promišljeni i zaokruženi, intelektualni, a ne nužno intelektualizirani i svakako ne hladni i distancirani, što je sledeći argument koji se kritičarima i teoretičarima stavlja na teret jednom kada se oprobaju u praksi.

Filhov treći film, Bacurau, na festivalskoj turneji od premijere u Cannesu, ipak je drugačiji od svega što je do sada radio. Prvo, lokacijski, film je izmešten iz autorovog uobičajenog habitusa, grada Recife na severoistočnom "špicu" Brazila u zapadni, ruralni i brdoviti krajolik iste savezne države Pernambuco. Drugo, Filho po prvi put ne radi sam kao scenarista i reditelj, već se u tome oslanja na pomoć svog stalnog scenografa i producenta Juliana Dornellesa. I konačno, Bacurau nije drama (u artističkom ili klasičnijem ključu) o partikularnom društvenom problemu (Neighboring Sounds se bavio posledicama ograđivanja u svrhu bezbednosti koje je donelo nove probleme u vidu borbe za moć između čuvara i vlasnika, a Aquarius se direktno bavio džentrifikacijom), već vrlo širok žanrovski miks, od etno-antropološke studije, preko neo-westerna i naučne fantastike, do otvorene društvene kritike i akcionog, čak ratnog, trilera.

Naslov filma je izmišljeno zabačeno selo, a vreme radnje nekoliko godina u budućnosti koja, pak, izgleda jednako kao sadašnjost ili bliža prošlost. Teresa (Colen) dolazi na sahranu svoje bake, lokalno značajne osobe (možda čak i veštice neke vrste) bez jasnog plana koliko će se zadržati. Kraj je u priličnoj meri odsečen od sveta, državne vlasti pokušavaju da uhvate odmetnika Lungu (Pereira) i njegovu družinu, a snabdevanje vodom je takođe problematično. Sa druge strane, čini se da selo živi po nekim svojim pravilima i kanonima po kojima jednako poštovanje dobijaju i (bivši) kriminalac i makro, a sada Teresin novi dečko Pacote (Aquino) i doktorica Domingas (Braga). Rutinu jedino ponekad remete posete gradonačelnika obližnjeg gradića, Tonyja (Lima) koji glasove na predstojećim izborima pokušava da osigura hranom sa isteklim rokom trajanja i sumnjivim lekovima.

Stvari, međutim, postaju čudne kada se pojave jezivi signali. Prvo, selo nestaje sa zvaničnih mapa i satelitskih navigacionih servisa. Zatim, nestaje signala za mobilne telefone (što je vrlo upozoravajući znak u savremenoj horor-paradigmi), a na nebu se pojavljuju dronovi u obliku letećih tanjira. Na kraju se u selu i njegovoj okolini pojavljuju nezvani gosti, stranci, belci i zapadnjaci, predvođeni Michaelom kojeg igra kultni B-filmski zlikovac, Udo Kier. To je samo po sebi razlog za uzbunu, iako nije do kraja jasno na čiju su inicijativu oni došli, sopstvenu ili su na misiji za nekoga. Jedno je jasno: ubrzo će izbiti sukob na život i smrt između lokalaca i posetilaca koji ne dolaze u miru. A tu lokalci, ma kako se to činilo, nisu bez šansi.

Poentu filma Bacurau je vrlo lako svesti na parabolu o kolonijilazimu i uljezima sa strane i njihovim ubilačkim avanturama, za šta svakako ima potvrde ne samo u tkivu filma, već i u brazilskom folkloru. Druga strana medalje su i razlike u okviru zemlje, između urbanih elita i države kao takve sa jedne strane, te zaposatavljenog ruralnog stanovništva s druge. U tom smislu je Bacurau žestoka i utemeljena kritika novog brazilskog predsednika Jaira Bolsonara, čoveka koji se istovremeno predstavlja i kao šampion globalizma i ekonomskog liberalizma, ali i kao siledžija prema svemu što se može opisati kao drugost, bile to gay osobe, ne-belačko stanovništvo ili sirotinja. U tom smislu, dronovi, moderno oružje, prismotre, tehnološki rat, pa čak ni uvodna kartica sa vremenskim okvirom ne zvuče toliko kao naučna fantastika, koliko kao realistična procena kretanja u bliskoj budućnosti. Filho, dakle, ni u kojem slučaju nije odustao od socijalnog angažmana.

Taktiku je, pak, unekoliko promenio i prilagodio, oslanjajući se, skupa sa Dornellesom, na poetiku i estetiku žanrovskog filma. Njih dvojica, međutim, ne brzaju, ostavljajući prostora za prolongirani uvod u kojem će se pozicionirati likovi i u kojem će se ocrtati svet u kojem egzistiraju. Tragovi westerna su u tom delu najviše vizuelni, unekoliko služe karakterizaciji i etičkoj slici, ali se ne koriste kao mehanička rešenja. Autori vrlo dobro poznaju folklor, priče iz ne tako davnih vremena gerilskog ratovanja, kulturu odmetništva i banditizma, državnu represiju, ali su dovoljno inteligentni i sa autorskim integritetom da te elemente doziraju, pre svega oslikavajući (izmaštanu) lokalnu sredinu i njene, samo njene, lokalne običaje. U tom smislu, spoj etabliranih brazilskih glumaca i naturščika (inače Filhov običaj) sjajno funkcioniše.

Vidi se, ipak, da ni Filho ni Dornelles nisu prevashodno žanrovski autori, već da poetiku koriste kako znaju i umeju, često se koristeći prilično otvorenim referencama, da bi ispričali priču koju nameravaju. Najdirektnije reference, kako u zapletu, tako i u detaljima, su one na Johna Carpentera: ne samo da je sasvim zamislivo da bi američki majstor snimio nešto nalik na Bacurau (jer je kroz celu svoju karijeru uspevao da žanrovskim filmskim stvaralaštvom proturi socijalni angažman), nego se čak i lokalna škola zove po njemu (doduše u portugalskoj inačici imena i prezimena), a autori u ključnom trenutku koriste Carpenterovu kompoziciju na soundtracku. Drugi autori, poput Alejandra Jodorowskog, Sergia Leonea, Teda Kotcheffa (Wake in Fright) ili Williama Friedkina su takođe prisutni kao citati, pre svega na vizuelnom nivou, a film je upakovan u stil 70-ih, podjednako eksploatacijskih filmova i Novog Hollywooda, što se ogleda u paleti boja, upotrebi anamorfnih objektiva i montažnim rešenjima kao što su klizeća pretapanja između scena.

Iako je Bacurau na nivou pojedinačnih scena izuzetno uspeo kao žanrovski film, problem je što u celini to ipak nije. Razlog mogu biti prevelike ambicije autorskog dvojca da u blender ubace suviše žanrova, različitih poetika i citata. Na kraju filmom dominira socijalni angažman, što samo po sebi nije loše, ali u opštoj neujednačenosti deluje didaktično, odnosno "nabijeno" iz sve snage. Bacurau je i pored toga vrlo dobar film kojem ipak fali nešto da bi bio odličan.