Rebecca

 kritika pročitana u emisiji Filmoskop na HR3

Film Rebecca predstavljao je prekretnicu ili, pak, izuzetak u karijeri velikog britanskog redatelja Alfreda Hitchcocka. Redatelj poznat kao majstor »suspense« pristupa koji se i prije i poslije ogledao u žanrovskim okvirima trilera, po prvi puta je radio na filmu koji možemo prije svega opisati kao gotičku romansu i melodramu. Rebecca je ujedno i njegov prvi američki film, te jedini koji je bio okrunjen nagradom američke akademije za najbolji film. Izvorni roman Daphne du Maurier iz 1938. godine u ono je doba imao status »bestsellera« koji je perfektno kanalizirao dio duha tog vremena, posebno glede sveopće opsesije Freudom i psihoanalizom. Hitchcockova adaptacija ipak nije bila prva, godinu dana prije njega Orson Welles je roman adaptirao u formi radio-drame, a Rebeccu smo mogli gledati još i u obliku nekoliko televizijskih filmova britanske proizvodnje , u bollywoodskim adaptacijama, kao mjuzikl, pa čak i kao operu. O posrednim utjecajima i filmskim i inim djelima inspiriranim Rebeccom (primjerice film Grimizni Vrh Guillerma del Torra je nadahnut Hitchcockovim filmom) ne treba trošiti previše riječi da bismo shvatili o koliko se značajnom romanu i filmu radi.

»Cipele« u koje je morao ući britanski filmaš Ben Wheatley, najpoznatiji po svojim više ili manje uvrnutim i krvavim žanrovskim filmovima, svakako su velike, ali redatelj tog formata bi ih mogao ispuniti, posebno imajući u vidu da se u svojoj karijeri prihvaćao slično zahtjevnih projekata, primjerice ekranizacije Ballardovog metaforično-distopijskog romana High-Rise (2015), ili teško opisivog, psihodeličnog i visoko-stiliziranog originalnog uratka A Field in England (2013). Dvije su stvari koje su u slučaju nove verzije Rebecce u korijenu problema. Prvo, poslije dužeg vremena, ni Wheatley ni njegova supruga i kreativna partnerica Amy Jump nisu imali nikakve veze sa scenarijem u fazi predprodukcije; tekstualni predložak napisali su doduše kredibilni autori, ali bez nekakvog osobnog pečata - Jane Goldman (radila na nekima od recentnih X-Menova i na prva dva Kingsman filma), te Joe Shrapnel i Anna Waterhouse (koji su kao dvojac potpisali scenarije za biografske drame Frankie and Alice, Race i Seberg). Drugo, produkcijska kuća koja je stala iza nove verzije Rebecce je gigant internetske distribucije Netflix, čiji je interes prema kinu kao kanalu distribucije upitan. Rebecca je nakratko puštena u probrane američke kino-dvorane, više reda radi i imajući u vidu predstojeću sezonu nagrada, prije selidbe na kućne formate. U tom svjetlu, nije začuđujuće da film više djeluje kao raskošna televizijska produkcija nego kao punokrvni kino-film.

Pozitivno je da se ni Wheatley, a ni njegovi scenaristi, ne drže Hitchcockove verzije kao »svetog pisma«, nego ostaju u priličnoj mjeri vjerni izvornom romanu, trudeći se da ponude legitimno novo »čitanje« istog. U tom smislu, čak i počinju citatom uvodne rečenice romana: »Noćas sam ponovo sanjala Manderley.« koju izgovara bezimena protagonistica i naratorica, kasnija »druga gospođa de Winter« u interpretaciji Lily James. Također, ekspoziciji u Monte Carlu, gdje bezimena djevojka boravi u svojstvu družice (zapravo glamurizirane sluškinje) vulgarne i prebogate Amerikanke, gospođe Van Hopper (Ann Dowd), posvećeno je malo više vremena na ekranu. U teoriji, to može poslužiti da se sa budućom gospođom de Winter bolje upoznamo i shvatimo da nju svijet bogataša baš puno i ne zanima, da uživa u svojoj anonimnosti i da joj ne treba sažaljenja. Zbog toga, igra zavođenja koju igra s bogatim udovcem i vlasnikom čuvenog dvorca Manderley, Maximom de Winterom (Armie Hammer) djeluje organski, uz obostrani interes i bez zadnjih namjera, bilo s njene, bilo s njegove strane. Već u tom uvodnom dijelu dobivamo naznaku onoga što Wheatleya prvenstveno zanima, a to je vizualna raskoš i izuzetne produkcijske vrijednosti, toliko upečatljive da se mogu vidjeti i na malim televizijskim ekranima. Sve »pršti« od raskoši u smislu scenografije, kostimografije i rekvizite iz 30-ih godina prošlog stoljeća, a pritom se, kao i u romanu, zanemaruju dvije izuzetno bitne povijesne činjenice: odjeci Velike depresije i zloslutni uspon fašizma su doslovno izbačeni čak i iz najdublje pozadine. To je moguće objasniti uvjerenjem da nedaće običnog čovjeka na klasu svjetskih bogataša i njihov životni stil nisu utjecale, ali ostaje dojam da je Wheatley bio zainteresiraniji za »šminku« nego za osuvremenjivanje materijala i njegovo »čitanje« s vremenske distance.

»Šminka« postaje još upadljivija u drugom činu, kada se radnja preseli u Manderley i kada se nova gospođa de Winter mora suočiti s tamošnjim »ustrojem«, odnosnom snaga i činjenicom da će za sve prisutne ona tek ostati »ona druga«, tek blijeda senka naslovne pokojne gazdarice koja je bila ljepotica i dama bez mane i čiji duh, metaforički više nego doslovno, hoda hodnicima dvorca. U Wheatleyevoj verziji, Manderley nije zlokobni, gotovo ruševni gotički zamak, već impresivni, dobro održavani, unekoliko osuvremenjeni dvorac. Razlog je jasan: Hitchcocku je vizualna zlokobnost odgovarala za crno-bijeli film, ali je nova verzija u punom koloru i širokom formatu, što se bolje slaže s modernizacijom, Art Deco stilom enterijera i odjelima koja Armieju Hammeru pristaju kao salivena. Nešto zlokobnosti je očuvano u eksterijeru, kako građevine, tako i njene okolice, odnosno stjenovite obale i uzburkanog mora koje je »presudilo« prethodnoj gazdarici.

Na sličan način se mogu opisati i odnosi unutar dvorca, posebno manje ili više otvoreno neprijateljstvo prema vlasnikovoj novoj supruzi. U tome se ističu glavna kućepaziteljica, gospođa Danvers (Kristin Scott Thomas), njen takt slijedi i ostatak posluge, a ne može se zanemariti i kasnije još interesantnija uloga Rebeccinog rođaka Jacka (Sam Riley). Maxim na sve to reagira pasivno, kao da je i sam posvjećen čuvanju uspomene na pokojnu ženu, njegov prijatelj Frank jedini je donekle prijateljski raspoložen prema njegovoj ženi, a opaska Rebeccine sestre o tome kako je Rebecca »jedna od onih iritantnih ljudi koje svi vole« postat će značajna kasnije. U tom drugom činu Wheatley pokušava kanalizirati košmarnu energiju Hitchcockovog filma, bez otvorenih citata, ali koristeći se inflacijom starovremenskih trikova, poput posvuda razasutih Rebeccinih inicijala. Na samom planu košmara koji je uvijek na rubu realnosti, Wheatley je još i koliko-toliko efektan u smislu pojedinačnih scena, ali ne uspjeva pronaći nekakvu tonalnu konstantu, pa stoga nije naročito sigurno što je zapravo u smislu adaptacije htio postići.

Najmanje zadovoljštine, pak, dobijamo od trećeg čina intoniranog kao sudska drama. Ono što je Hitchcocku uspjelo unatoč onovremenim cenzorskim normama u tretmanu preljuba i incesta, Wheatleyu ne uspjeva u daleko liberalnijim vremenima gdje je više eksplicitnosti dozvoljeno. Neke stvari su jednostavno manje šokantne, a poznatost izvornog romana i njegovih adaptacija Wheatleyu i scenaristima nespremnim na veća odstupanja svakako ne pomaže. Wheatleyev film ne funkcionira najbolje ni na glumačkom nivou. Lily James je kao stvorena za likove eteričnih dobr ih djevojaka, ali kroz cijelo trajanje filma ostaje u istom registru, pa je njena transformacija u »ratnicu« koja brani svojeg muža neuvjerljiva. Armie Hammer ima aristokratsku auru koju širi oko sebe, ali nije uvjerljiv kao ožalošćeni udovac. Kristin Scott Thomas ima talenta, znanja i mogućnosti da odigra ikoničnu negativku, ali kao da se namjerno koči plašeći se da ne ode u smjeru kempa. Kada tome dodamo i neke od režisjkih odluka, anti-intuitivnu primjenu montaže i filmske glazbe (koja je pritom suviše moderna za period koji se oslikava, pa tako imamo i moderniji jazz i folk rock), jasno je da nova Rebecca ne može doseći visine one legendarne Hitchcockove, a pritom ne donosi ništa novo ni u kontesktu suvremene kinematografije. Čak i da »cipele« s početka teksta nisu bile prevelike, njihov stil ne odgovara Benu Wheatleyu.