Ederlezi Rising

kritika originalno objavljena na DOP-u

Ono što je u vezi sa filmom Ederlezi Rising Lazara Bodrože punilo novinske stupce po Srbiji, a pomalo i van nje, malo veze ima s filmskom umetnošću i teško se čak i može nazvati nekakvim filmskim PR-om. Najviše pažnje je privlačio izbor porno-glumice Stoye za glavnu žensku ulogu robotice Nimani (njen debi u ne-pornografskoj glumi), te produkcija koja se zavukla na preko 6 godina sa sve budžetskim teškoćama, prekrajanjima i dosnimavanjima. Jednom kada je film konačno ugledao mrak kino-dvorane, može se reći da je nadišao očekivanja u svakom pogledu kao jedan od pionirskih regionalnih SF filmova, a da pritom izgleda savremeno i “svetski”, budžetskim ograničenjima uprkos.

Okruženje je takvo da je godina 2148, kapitalizam je iscrpeo sve resurse i propao, a čovečanstvo je prigrlilo socijalizam pod hegemonijom reformiranog SSSR-a i ideologijom đuče (severnokorejsko učenje o samodostatnosti) uzdignutom na nivo religije. U tom svetu moskovska korporacija Ederlezi šalje astronauta-misionara jugoslovenskog porekla Milutina (Sebastian Cavazza) u sistem Alfa Kentaur da propoveda ideologiju, a kao društvo na putu mu određuje fem-bota najnovije generacije, spomenutu Nimani, dizajniranu da mu pomaže, pravi društvo i ispunjava želje (seksualne i ine prirode), ali i da ga nadzire. Socijalna inženjerka (Maruša Majer) to objašnjava činjenicom da su muškarci skloni da rade bolje ako su u društvu lepe žene koju valja impresionirati i korporaciju nije briga što je Milutin samotnjak i depresivac kojeg su žene u prošlosti povređivale.

 

Iako je kao inspiracija za film poslužila priča Zorana Neškovića Predveče ne može nikako iz 80-ih godina prošlog stoleća, ovaj “set-up” prikazan na funkcionalno intoniranim info-karticama i izrečen više nego istražen u prvom delu filma delo je scenariste Dimitrija Vojnova, nekadašnjeg filmskog kritičara i aktivnog borca za repertoarski film (ma šta to značilo). Funkcija toga je, čini se, fetišizacija totalitarno-komunističke ikonografije i SFRJ pop-kulture, što nekad ima smisla (recimo sjajna scenografija Aljoše Spajića, a naročito brutalistički dizajn svemirskog broda koji deluje obrabljeno iznutra i iz vana) ili je makar elementarno zabavno u smislu “blast from the past” referenci: ime robota asocira na pop-pevačicu Zanu Nimani, a njen opeartivni sistem se zove Tifa po jednom od pevača Bijelog dugmeta. To opet otvara niz nedoumica, od naslova preko mehanike nadalje, ali sa njima nema potrebe zamarati se.

Sve to zapravo više ima funkciju, pored golicanja mašte ex-YU i post-YU publike, nekakvog elementa zapleta kada je to zgodno, a kada se film drži izvorne priče koja je zapravo o muško-ženskim odnosima, psihologiji oba pola i dualitetima usamljenost-uparivanje i čovek-mašina, onda stvari deluju dosta bolje. Zaplet je takav da Milutin prvo uključi Nimani na “sex mode”, da bi tek kasnije s njom pokušavao imati sadržajni odnos, što rezultira nesporazumima, uključujući i jedno silovanje (roboti su, saznajemo kasnije, programirani da ispune i tu tipičnu fantaziju). U nekom trenutku će on poželeti da sa Nimani ima pravi ljudski odnos, pa će joj obrisati osnovni operativni sistem i ostaviti samo onaj nastao iz njihovih zajedničkih iskustava (pigmalionska fantazija muškarca koji ženu oslobađa samo da bi ona “izabrala” da bude s njim iz ljubavi ili zahvalnosti), ali će se zbog toga gorko pokajati jer je Nimani odana misiji i korporaciji pre nego njemu, što otvara nove bio-etičke probleme i preti da ugrozi samu misiju.

 

U praksi, Ederlezi Rising je zapravo komorna, artistički nadahnuta (melo)drama o međuljudskim odnosima, strahovima i otuđivanjima koja SF koristi samo kao okruženje i reditelju Lazaru Bodroži (inače grafičkom dizajneru po vokaciji) pruža priliku da se skupa sa direktorom fotografije Kostom Glušicom poigrava sa vizualima. Trik je u tome, da i pored ne nužno dubokoumnih dijaloga između dvoje protagonista, sve to ostaje zanimljivo zato što jednostavno lepo izgleda čak i kad u prvom planu nije Stoyina zgodna i često razodevena figura, inače “slikana” po više puta iz svih mogućih uglova.

Što se čisto filmskih referenci tiče, Ederlezi Rising u svom genetskom kodu baštini oba Solarisa (Tarkovskog i Soderbergha), očito Blade Runner (kao i svaki film o čoveku, mašini i emocijama), ali i Kubrickovu 2001: A Space Odyssey, pre svega zbog uznemirujućeg prisustva brodskog kompjutera nalik na HAL 9000 kojem je glas posudila Kirsty Besterman. Druge refence koje se mogu iščitati su one iz filmova snimljenih u doba kada je Ederlezi već bio u ranim fazama produkcije, poput Her ili Ex Machina, pa je upitno koliko su oni direktno uticali na pojedine elemente filma i preinake, ali paralele sa njima su svakako više moguće nego sa klasičnim hollywoodskim spektaklima na slične teme poput Gravity ili Passengers.

 

Može se činiti etički upitnim izabrati (bivšu) porno-glumicu za samu po sebi hiper-seksualiziranu ulogu seks-robota, ali valja primetiti da to ne predstavlja naročitu novinu u svetu filma. Soderbergh je sličnu stvar napravio sa Sashom Grey u The Girlfriend Experience, dok je, što se muškaraca tiče, led probio James Deen u Schraderovom filmu The Canyons. Posebno treba uzeti u obzir feministički imidž koji Stoya gaji u svojoj matičnoj profesiji koji ovde dolazi do izražaja kasnije u filmu. Scena seksa ima, i to u obilnim količinama, ali one nisu ni vulgrane, eksploatacijske ili pornografske, već se mogu nazvati senzualnim, erotičnim, čak i poetičnim.

Predvođen sjajnim glumcima (Cavazza je očekivano dobar u doziranom portretu depresije i patrijarhalne frustracije), interesantno dizajniran, oku i uhu ugodan (muzika Nemanje Mosurovića sačinjena od sintetiziranih orgulja i ženskog hora je iznimna), Ederlezi Rising je na globalnom planu sasvim solidan film. Na domaćem / regionalnom terenu i u uslovima manjka ženrovskog, naročito SF filma može se čak nazvati prelomnim.