Lista - Avgust 2019.

Ukupno pogledano:51 (34 dugometražna, 13 kratkometražnih, 4 srednjemetražna)
Prvi put pogledano:46 (29 dugometražnih, 13 kratkomeražnih, 4 srednjemetražna)
Najbolji utisak (prvi put pogledano):The Traitor / Il traditore
Najlošiji utisak:Take Me Somewhere Nice

*ponovno gledanje
**kratkometražni
***srednjemetražni

objavljene kritike su aktivni linkovi

datum izvor Naslov na Engleskom / Originalni naslov (Reditelj, godina) - ocena

01.08. festival Honeyland (Tamara Kotevska, Ljubomir Stefanov, 2019) - 9/10
*01.08. festival 4 Years in 10 Minutes (Mladen Kovačević, 2018) - 8/10
01.08. festival The Traitor / Il traditore (Marco Bellocchio, 2019) - 10/10
04.08. festival Greetings from Free Forests (Ian Soroka, 2018) - 6/10
*05.08. festival The Diary of Diana B. / Dnevnik Diane Budisavljević (Dana Budisavljević, 2019) - 8/10
07.08. festival Aether (Rûken Tekeş, 2019) - 7/10
07.08. festival On the President's Orders (James Jones, Olivier Sarbil, 2019) - 7/10
08.08. festival Quiet Life (Tasos Giapoutzis, 2019) - 6/10
*08.08. festival Hamada (Eloy Dominguez Seren, 2018) - 8/10
***08.08. festival Caravan Dreaming (Max Karlsson, Marcus Ljung, Victor Merell, 2019) - 4/10
***08.08. festival The Comfort Zone (Thomas Reckmann, 2019) - 8/10
08.08. festival Factory of Lies / Lognefabrikken (Jakob Gottschau, Anton Breum, 2018) - 6/10
***08.08. festival Centar (Ivan Marković, 2018) - ?/10
*08.08. festival Innocence Unprotected / Nevinost bez zaštite (Dušan Makavejev, 1968) - 9/10
08.08. festival Searching Eva (Pia Hellenthal, 2019) - 6/10
*08.08. festival You Have the Night / Ti imaš noć (Ivan Salatić, 2018) - 7/10
09.08. festival The Magic Life of V (Tonislav Hristov, 2019) - 7/10
**09.08. festival Untravel / Neputovanja (Ana Nedeljković, Nikola Majdak Jr, 2018) - 8/10
**09.08. festival Skin (Guy Nativ, 2018) - 8/10
*09.08. festival W.R: Myteries of the Organism / W.R: Misterije organizma (Dušan Makavejev, 1971) - 10/10
09.08. festival Sheep Hero (Ton van Zantvoort, 2018) - 6/10
12.08. festival Tusta (Andrej Korovljev, 2019) - 7/10
14.08. festival One Child Nation (Wang Nanfu, Zhang Jialing, 2019) - 7/10
15.08. festival Aquarela (Viktor Kosakovski, 2018) - 8/10
15.08. kino Once Upon a Time in Hollywood (Quentin Tarantino, 2019) - 8/10
***15.08. festival We Are The Sons of Your Rocks / Sinovi smo tvoga stijenja (Ivan Salatić, 2019) - 8/10
**15.08. festival Ours / Nekome svome (Sead Šabotić, 2019) - 6/10
16.08. festival Timebox (Nora Agapi, 2018) - 7/10
17.08. festival And Then We Danced (Levan Akin, 2019) - 5/10
17.08. festival Bacurau (Kleber Mendonça Filho, Juliano Dornelles, 2019) - ?/10
19.08. festival Adoration (Fabrice du Welz, 2019) - 8/10
19.08. festival Open Door (Florenc Papas, 2019) - 6/10
19.08. festival Take Me Somewhere Nice (Ena Sendijarević, 2019) - 4/10
19.08. festival Echo / Bergmál (Rúnar Rúnarsson, 2019) - 6/10
20.08. festival Give Me Liberty (Kiril Mikhanovsky, 2019) - 8/10
22.08. festival The Son / Sin (Ines Tanović, 2019) - 5/10
22.08. festival Diego Maradona (Asif Kapadia, 2019) - 6/10
**23.08. festival Daughter / Dcera (Daria Kashcheeva, 2019) - 7/10
**23.08. festival Acid Rain (Tomek Popakul, 2019) - 7/10
**23.08. festival Five Minutes to the Sea / Pjat minut do morja (Natalija Mirozjan, 2018) - 6/10
**23.08. festival Splash (Jie Shen, 2019) - ?/10
**23.08. festival The Juggler (Skirmanta Jakaite, 2018) - 6/10
**23.08. festival Arena (Joao Salaviza, 2009) - 6/10
**23.08. festival New Paths of Love / Amor Avenidas Novas (Duarte Coimbra, 2018) - 8/10
**23.08. festival Pluto / Plutao (Jorge Jácome, 2013) - 6/10
**23.08. festival Encounters With Landscape 3x (Salomé Lamas, 2012) - ?/10
**23.08. festival Batrachian's Ballad / Balada de um Batráquio (Leonor Teles, 2016) - 9/10
25.08. festival Parasite / Gisaengching (Bong Joon-ho, 2019) - 10/10
26.08. festival Les misérables (Ladj Ly, 2019) - 9/10
28.08. festival Irreversible - Straight Cut / Irréversible - Inversion intégrale (Gaspar Noe, 2002 / 2019) - 7/10
31.08. festival Verdict (Raymund Ribay Gutierrez, 2019) - 8/10
 

Diego Maradona

kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda i na Portalu Analitika

Maradona. Genije i budala. Sportista i narkoman. Bog i vrag lično. Dečak iz sirotinjskog predgrađa bez asfalta i plejboj u plavom „ferariju“. Majstor i varalica. Vredni radnik i mutikaša koja uživa u skandalima. Koliko je od tih ekstrema i dualnosti moguće pronaći u ljudskom biću? I može li čovek uopšte živeti sa njima? Odgovore na ta i još neka pitanja možete potražiti u novom dokumentarcu Asifa Kapadije. 

Nakon premijere u Kanu i intenzivne letnje festivalske turneje, film „Diego Maradona“ stigao je i u Sarajevo.

Kapadija je autor koji izgrađenim, a opet pristupačnim stilom i vrhunskom tehnikom može prodati u suštini vrlo klasične biografije ili čak hagiografije poznatih ličnosti. To mu je pošlo za rukom sa Airtonom Senom, mada to nije bilo naročito teško jer je brazilski vozač Formule 1 bio omiljen za života, što je tragična smrt samo učvrstila (na stranu neupitni vozački kvaliteti i upitna takmičarska etika). 

Uspelo mu je i da nas uveri u muzički genije problematične zvezde Ejmi Vajnhaus. Sa Maradonom stvari, ipak, stoje nešto drugačije pa domet filma van tehničkog aspekta ostaje malo niži.

Razlog je vrlo jednostavan. Kapadijin subjekt je živ i zarađuje hleb nasušni medijskim eksponiranjem i ne baš sjajnim trenerskim poslom u karijeri koja je obrnuto proporcionalna onoj senzacionalnoj igračkoj i vodi od istaknutih pozicija u fudbalskim kulturama do onih manje prominentnih na fudbalski egzotičnim mestima. A živ Maradona će, budimo uvereni, uticati na film o sebi. 

Zbog toga je Kapadijin „Diego Maradona“ primer igranja na sigurno i izbegavanja i te kako zanimljivih, ali za subjekta prilično štetnih tema kao što su skandali (autor ih dozira, ali se ne zadržava previše na njima), profesionalni neuspesi (preko igračkih se preleće, trenerski se i ne spominju) i političko koketiranje sa levičarskim diktatorima poput Kastra i Čaveza (o tome dobijamo uvid samo preko tetovaža na recentnijim fotografijama i snimcima).

Kapadija se najviše fokusira na fudbal, pa će fanovima igre i igrača pružiti gomilu retkog ili pomalo zaboravljenog materijala u obliku golova, važnih utakmica, šansi i asistencija u reprezentativnoj i klupskoj karijeri, naročito od sredine do kraja osamdesetih godina u Napoliju, gde je Maradona stekao status božanstva. U drugom planu se propituje taj status, odnosno uspon i pad u nemilost koji nemaju nužno veze sa sportom, koliko sa emocijama - i Maradone i njegovih fanova.

S druge strane, neki od skandala nisu mogli a budu preskočeni. O vezi sa mafijom, konzumaciji kokaina, intenzivnom žuranju, bračnim neverstvima i vanbračnoj deci dobijamo svedočanstva sa raznih strana, uključujući i ondašnju suprugu Klaudiju Viljafanje i ljubavnicu Kristijanu Sanagru. Iako je osvežavajuće da selebriti dokumentarac ne odlazi u „žutilo“, utisak je da nešto ipak tu fali, odnosno da se režiser nije usudio da pođe dovoljno duboko, naročito u smislu ispitivanja „palog“ boga.

Kapadija je sposoban da zamaskira mane filma izvrsnom tehnikom, otprilike kao i Maradona kada je igrao utakmicu posle nekoliko noći žuranja i jednog dana „čišćenja“. Ima i znanja i kondicije da to izvuče iz više od 500 sati materijala u različitim formatima (beta i U-matic snimci, arhivski snimci i fotografije, zapisi koji podsećaju na kućne, ali su ih ipak snimali profesionalci za film koji nikada nije objavljen). I da nam prenese informacije od relevantnih sagovornika u voice-over naraciji i bez „glava koje govore“, tako da video-materijal glatko teče. 

Istina je da bi film „Diego Maradona“ mogao biti ili kraći od 130 minuta ili mnogo provokativniji, naročito u smislu odvajanja osobe od persone, ali ni ovako nije moguće tvrditi da je loš.

The Son / Sin

kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda i na Portalu Analitika.

Nema sumnje da je Sarajevo film festival, koji je ove godine proslavio 25. rođendan, po formatu i statusu najveća i najznačajnija smotra sedme umetnosti u regiji, naročito kada je reč o igranoj formi. Kao takav predstavlja fokalnu tačku bosanskohercegovačke filmske industrije, ne samo kad je reč o promociji, već i o produkciji i edukaciji. 

Jubilarno izdanje otvoreno je filmom „Sin“ u režiji Ines Tanović, koji je snimljen u koprodukciji sa Srbijom, Crnom Gorom (Cut-Up), Hrvatskom, Slovenijom i Rumunijom.

Ines Tanović se ranijim kratkometražnim radovima profilisala kao novi glas u bosanskohercegovačkoj kinematografiji koji ne govori isključivo o ratu i njegovim posledicama, već i o običnom životu na koji je uticao, ali koji opet ide nekim svojim tokom. Tako nešto pokušala je da izvede u dugometražnom prvencu „Naša svakodnevna priča“ (2015), koji je takođe premijerno prikazan u Sarajevu uz ovacije publike i sekundiranje kritike. 

Ovo ostvarenje reklamirano je kao film koji ne govori o ratu, već o svakodnevnom životu urbanih srednjoklasnih Sarajlija u vihoru tranzicije. Ipak, pokazalo se da se Tanović ovde suviše oslanjala na ratne traume i u suštini tipske tačke zapleta regionalne kinematografije (sindrom „izgubljene generacije“, tranziciona nepravda, fizička bolest osobe koja drži familiju na okupu, porodična disfunkcionalnost), pa se ono svakodnevno iz naslova može čitati i kao tipsko. 

Da se razumemo, film ni u kojem slučaju nije bio loš. No, da je pomerao granice kao što je obećavao - nije. U istom ili sličnom svetu egzistira i njena nova urbana drama „Sin“. 

Poveznice su još upadljivije kada se uzme u obzir i to da ova dva filma dele i dobar deo glumačke postave (Emir Hadžihafizbegović, Jasna Ornela Bery, Uliks Fehmiu) u drugačije imenovanim, ali sličnim ulogama. Zapravo, možemo reći da se radi o neoficijelnom nastavku „Naše svakodnevne priče“, možda delu nekakvog ciklusa o životnim problemima običnih ljudi u savremenom Sarajevu.

U „Sinu“ su pak u fokusu problemi dece s roditeljima i roditelja s decom. Bračni par Senad i Jasna, koje igraju i u privatnom životu upareni glumci Uliks Fehmiu i Snežana Bogdanović, ima dva sina tinejdžera. Arman (vrlo dobri Dino Bajrović) je pred velikom, a Dado (talentovani Hamza Ajdinović) pred malom maturom. Mlađi imitira i emulira buntovnički stav starijeg brata prema roditeljima, institucijama i svetu oko sebe. Stoga će Arman dati sve od sebe da Dado ne krene njegovim stopama baraberije i sitnog kriminala.

Caka je, međutim, u tome da je Arman usvojen, a da je Dado Senadov i Jasnin biološki sin. On je svestan toga da njih dvojica nisu jednaki, niti će ikada biti. Nesigurnost u porodičnu ljubav manifestuje agresivnim i autodestruktivnim ponašanjem (problemi u školi, kretanje u sumnjivom društvu, konzumacija alkohola). Majka ga teško može uveriti da ga voli, a otac i ne pokušava, već se trudi da mu nametne disciplinu, tako da problemi eskaliraju. U emocionalnom procepu se posebno nalazi Dado kojem je stariji brat idol...

Iako koherentniji, odnosno manje rasplinut što se tiče likova i njihovih individualnih i zajedničkih priča, „Sin“ je od prethodnika nasledio vrlo labavu „slice of life“ strukturu u kojoj su, doduše, prisutni gradacija i eskalacija, ali su tačke ulaza i izlaza arbitrarno postavljene. 

Motivacija likova takođe nije jača strana filma. Svodi se na nekoliko tipičnih background natuknica uz minimalan razvoj karaktera, a komunikacija se odvija kroz ponekad rigidne i uveliko tipske dijaloge. Iz priloženog se sa određenom sigurnošću može tvrditi da Tanović baš i ne oseća tinejdžerski milje i buntovništvo koje se za tu starosnu grupu podrazumeva, već prilazi temi iz pozicije odraslog: roditelja ili nekog drugog društvenog autoriteta.

Film je režijski sličan „Našoj svakodnevnoj priči“, ali Tanović ovog puta nastupa sa malo više sigurnosti. To se očitava i u odlučnijim rezovima, ali i u preciznim idejama o tome šta tačno želi od glumaca koji su ujedno i slamka spasa filma. 

Osim dvojice momaka i nekoliko njihovih vršnjaka koji su uspeli da sačuvaju ležernost, pohvale zaslužuju i Uliks Fehmiu i Snežana Bogdanović koji uverljivo prenose dinamiku bračnog para na veliko platno. Isto važi i za Emira Hadžihafizbegovića za malu ulogu dede jer je retkost da se fizička bolest i slabost ne tretiraju karikaturalno.

Kada se crta podvuče, možemo reći da se radi o koraku napred u stvaralaštvu Ines Tanović. Ne velikom, doduše, ali svejedno.

Adoration

kritika objavljena na XXZ

2019.

režija: Fabrice du Welz

scenario: Fabrice du Welz, Romain Protat, Vincent Tavier

uloge: Thomas Gioria, Fantine Harduin, Anaël Snoek, Benoit Poelvoorde, Peter Van den Begin, Charlotte Vandermeersch

Sa svojim najnovijim filmom Adoration, jedan od najznačajnijih evropskih autora današnjice Fabrice du Welz je zaključio svoju "Ardensku Trilogiju" koju je započeo još pre 15 godina sa uznemirujućim, uvrnutim i duboko visceralnim filmom Calvaire, a nastavio sa naslovom Alleluia (2014). Ono što je karakteristično za sva tri filma je visceralnost, odnosno udar na autonomni nervni sistem, a ne na racio, analogna fotografija i stil nalik na doterani i mrakom obojeni poetski realizam.

Zajednički su takođe udari na svetinje i to je nešto po čemu je du Welz poznat. U Calvaire je to bio pojam domaćinstva i jednostavnosti ruralnog života, u filmu Vinyan (2008) roditeljstvo, odnosno materinstvo, dok je u slučaju filma Alleluia to bila ljubav kao takva koja je u njegovoj viziji postala iracionalno glupa i destruktivna. U međuvremenu je du Welz uspeo da izbaci i korektan policijski akcioni triler Colt 45 (2014) u Francuskoj i da pokuša proboj preko okeana sa Message from the King (2016) koji će ipak ostati u domenu kurioziteta i opskuriteta usled nerazumevanja američke kritike. Svetinja na koju udara u Adoration je detinjstvo, odnosno pretpostavka dečije nevinosti i to mu, pretpostavljam, takođe neće doneti puno fanova.

Dvanaestogodišnji Paul (Gioria) je oličenje dečije nevinosti i dobrote, ali takođe i naivnosti i lakovernosti. On je tip osobe koja će spasavati ranjene životinje i u svim ljudima videti dobro i biti uvek spreman da im pomogne. U principu nam je jasno kako bi to moglo izgledati kada se momak poput Paula susretne s nekim prevejanim i manipulativnim, ali takva konstrukcija bi bila suviše jednostavna za du Welza. Ovde se ipak radi o nečemu drugom, provokativnijem i potencijalno opasnijem - o nečemu van planova i šablona što će poremetiti Paulovu mirnu egzistenciju sa majkom u kućici u blizini šume i jedne nimalo tipične bolnice...

To nešto je Gloria (Harduin), godinu-dve starija devojka u krvavo-crvenoj haljini. Ona je pacijentkinja u bolnici i očito pati tamo kao što i pati od psihičkog poremećaja neke vrste. Iako ga majka i direktorka bolnice upozoravaju da se ne druži sa Glorijom jer će upasti u nevolje, Paul je jednostavno suviše osetljiv na ljudsku patnju pa će joj čak pomoći da pobegne iz ludnice u koju je, kako kaže, zatvorena na inicijativu svog ujaka koji bi je rado razbaštinio.

Paul i Gloria beže zajedno, cilj njihove avanture je Bretanja gde ona navodno ima dedu i kuću za koju je vezuju retke lepe uspomene, i usput se zaljubljuju jedno u drugo onako kako samo deca to mogu, ali se putem pojavljuju prepreke u vidu sve očitije narušenog Glorijinog psihičkog stanja i sve uvrnutijih paranoidnih konstrukcija koje ona u svom umu gradi. Može li njihova ljubav opstati i trijumfovati uprkos svim pritiscima spoljnim i unutrašnjim, pogotovo zbog toga što će se Paul neretko naći na meti Glorijinih nasilnih ispada?

Ovako opisano, osim u detaljima, za autora tipično morbidnim, Adoration liči na još jednu filmsku avanturu namenjenu mlađoj publici, što ne može biti dalje od istine. U pitanju je duboko uznemirujući film koji ostavlja jak utisak koji nije uvek jednostavno izraziti rečima. Naime, jasno nam je da je Gloria predator neke vrste, a da je Paul njen plen, ali nam nije jasno koliko je ona u tome proračunata, koliko ga namerno iskorištava i koji je uzrok njene traume jer pozadinska priča koju priča može biti i istinita i lažna i svugde između na tom spektru. Odnosno, ona verovatno nema nameru da ga na bilo koji način povredi (ako ni zbog čega drugog, onda zbog osećaja zahvalnosti prema nekome ko ju je spasio iz ludnice), ali će do učiniti u nedostatku drugih opcija i u trenucima panike...

Du Welz nam te razne neprijatnosti retko pokazuje u eksplicitnoj formi, već nam pruža sugestiju snimajući iz različitih perspektiva, čas iz Paulove, čas iz Glorijine, tako da zapravo nismo sigurni u istinu kao takvu koja se skriva negde između Paulove naivnosti i Glorijinog okorelog cinizma. Njegova kamera ostaje uvek blizu likovima, ponekad čak i neprijatno, prirodne boje su tek ponekad začinjene svetlom, a snimanje na traci (35mm) daje ugođaj topline i bliskosti koji itekako može da zavara. Zapravo se taj poetski realizam u trenutku može pretvoriti u horor i to du Welz zna, kao što zna i svoju reputaciju, i na tome kapitalizira.

U tome mu u ovom slučaju dosta pomažu glumci sposbni da igraju po vešto skrojenom, ali eliptičnom scenariju koje belgijski autor potpisuje sa dvojicom svojih stalnih saradnika Vincentom Tavierom i Romainom Protatom. U fokusu su, naravno, dvoje mladih glumaca Thomas Gioria koji je pažnju na sebe skrenuo u filmu Custody (2017) i Fantine Harduine koja može da se pohvali da je igrala kod Hanekea u njegovom poslednjim filmu Happy End (2017). Oboje demonstriraju izuzetnu sposobnost doziranja i pronalaženja prave mere u ekspresiji što je za tako mlade glumce retkost, a za šta treba zahvaliti i reditelju koji ih sjajno usmerava. Izvrsne uloge ostvaruju i epizodisti, uglavnom flamanski glumci kao što su Benoit Poelvoorde, Peter Van den Begin i Charlotte Vandermeersch koji uspevaju kanalizirati dvosmislenost svojih likova.

Fabrice du Welz kao autor možda nije svima po ukusu jer je njegov stil vrlo specifičan, ali to ne znači da nije jedan od najprofiliranijih žanrovskih autora danas. Sa Adoration će svakako učvrstiti svoju reputaciju, kako kod fanova, tako i kod onih koji mu baš nisu skloni. Reč je o filmu vrednom više gledanja, ali i filmu koji zahteva dobar stomak.

A Film a Week - Aether

previously published on Cineuropa

Rûken Tekeş might not be a filmmaker by education, but her work qualifies her to be one by trade. After the award-winning and EFA-nominated short documentary The Circle (2016), she is back with her feature debut Aether. After its world premiere at Visions du Réel and screenings at the Istanbul Film Festival, Documentarist Istanbul Documentary Days and Taormina Film Festival, it is running for awards in the Balkan Dox section of DokuFest in Prizren, Kosovo, while further festival exposure is in sight.

Ilisu Hydroelectric Dam is a Turkish state project that is supposed to provide electricity and economic stability to the country, as well as greater influence in the neighbouring Middle Eastern area. However, its construction will result in the creation of an artificial lake that will flood the region, which is under UNESCO protection due to its ecological, historical and cultural significance as the home of numerous species, of around 80,000 people, and of the ancient Mesopotamian cave city of Hasankeyf. Located in the eastern part of the country, in the valley of the Tigris river, it is largely populated by a Kurdish minority, which might explain why the state is ignoring the orders of UNESCO.

Tekeş and her crew took a 21-day trip around the area, visiting the settlements, the historical and natural sites that will soon be gone under water. The result of it is this film, devoid of any comprehensible dialogue, additional context or explanation. Divided in 21 chapters representing 21 days, all of its footage, which focuses more on the landscape than on the people living there, is edited in strictly chronological order. The only additional frame that could be used for interpretation is the ancient Greek philosophical theory of the four elements that the world is made of (earth, fire, air and water), with aether (which gives the film its title) being the invisible matter that imbues it all — the essence of things. Tekeş' mission is, obviously, to capture it.

Aether is a visually stunning film due to its landscapes caught through the lenses of four cinematographers (Ute Freund, Deniz Eyuboglu, Merle Yothe and Andres Lizana Prado), each representing one of the ancient elements. Meanwhile, its emotional dimension is usually dictated by its audio component — either by the sound design, handled by Paolo Segat and Roberta D'Angelo, or by Diler Ozer and Metehan Dada's original score, consisting of different kinds of droning sounds recorded on a variety of classical and electrical instruments. Because it was apparently filmed without any kind of shooting plan and edited instinctively by Marco Spoletini and Tekeş herself, the downside of the project is that it is not always clear how, why and on what merit some of the footage ended up in the final version of the film, while some of it did not. Nevertheless, as a personal farewell letter to the essence of the world that is about to be lost, and as a reminder that nature will survive all countries, states, people and even mankind, the film serves it purpose completely.

Aquarela

kritika objavljena na portalu Dokumentarni.net

Voda zauzima oko sedamdeset procenata površine naše planete. Možda smo je brodili i prebrodili uzduž i popreko, okeane prešli jedrenjacima, motornim brodovima, jedrilicama i podmornicama, izmerili dubine jezera i brzine protoka reka. To ipak ne znači da smo uspeli sasvim ovladati ovim tekućim blagom, jer nad vodom zbog njene nepredvidivosti ne možemo uspostaviti kontrolu. Pa ipak, ljudska rasa na vodu itekako utiče, i to na načine kojih nimalo nismo svesni. Veličanstvenom destruktivnom moći vode bavi se “Aquarela” (2018), najnoviji dokumentarac velikog ruskog autora Viktora Kosakovskog, koji od premijere u Veneciji pre skoro godinu dana neumorno kruži kuglom zemaljskom po filmskim festivalima, dokumentarnim i opštim, uključujući i hrvatski ZagrebDox. Film smo konačno uspeli uhvatiti na DokuFestu gde je prikazan u takmičarskom programu Green Dox.

Najpre malo tehnikalija: “Aquarela” je snimljena (Ben Bernhard i Kosakovski kao kamermani) u izuzetno visokoj rezoluciji od 96 sličica po sekundi (frames per second) zbog čega dokumentarac zahteva najsavremeniju projekcijsku opremu i ogromno platno kako bi gledalac uronio u audiovizuelno delo uglavnom pošteđeno dijaloga, bez objašnjenja u vidu tekstualnih kartica, naracije ili dosnimljenih intervjua. Film, doduše, u dva ključa sadrži i muzičku pratnju finskog kompozitora Eicce Toppinena iz muzičkog kvarteta Apocalyptica, elektro-neoklasičnom i heavy metal, koji diktiraju dinamiku emocija. Kao jedno od važnijih pitanja nameće se pitanje potrebe korištenja ovoliko napredne tehnike koju će mali broj prikazivača uspeti ispratiti. Iako postoje kamere sposobne snimati i većom brzinom, ljudskom oku naviknutom na 24 ili 25 fps-a njihove mogućnosti ostat će uglavnom nevidljive.

Na vodenom putovanju duž naše planete, ispod i iznad površine, Kosakovski nas vodi različitim geografskim širinama i dužinama, od Bajkalskog Jezera u Sibiru, preko Grenlanda, Atlantika, pa do Venecuele i različitih olujnih lokacija u Sjedinjenim Američkim Državama. Film počinje najupečatljivijom sekvencom koja bi mogla samostalno funkcionisati kao kratki film: vozačima koji propadaju kroz led Bajkalskog jezera usled preranog početka topljenja leda te utreniranim spasiocima koji pokušavaju da ih izvuku iz problema. Scena je to koja na prvu deluje pomalo morbidno-humorno, ali kontekst globalnog zagrevanja i povećanja nivoa vode sasvim je ozbiljan – Kosakovski ga kasnije u celosti otkriva kroz scene plovidbe jedrilice divljim okeanom, topljenjem glečera, nevremenom na Grenlandu, izmaglice Angelovog vodopada i uragana koji divljaju SAD-om.

Ruski reditelj ipak nije nasilan u svojoj poenti; naprotiv, Kosakovski, i inače sklon neuobičajenim paralelama i opservacijama – uzmimo kao primer njegov kultni “Vivan las antípodas!” iz 2011. godine o mestima-antipodima na suprotnim krajevima zemaljske kugle – predano studira veličinu, snagu i moć jedne elementarne sile upozoravajući nas koliko smo pred njom mali, nemoćni i beznačajni, istovremeno nam otkrivajući prirodnu lepotu boja, oblika i linija. O samoj fukncionalnosti prikazanog u sklopu potencijalno homogene filmske celine, odlučivat će svaki gledaoc ponaosob. Nekima će zasmetati muzičke intervencije, kao Vašem autoru kojem očekivani neoklasicistički i nimalo suptilni stil nikako nije legao; neki možda neće biti zadovoljni odsustvom konteksta, generalnom neujednačenošću i ne naročito logički zaokruženom povezanošću materijala. Kosakovski kao velik i etabliran autor svakako ima pravo terati svoju viziju. A ona će u “Aquareli”, izuzetnom vizuelnom portretu sirove snage prirode, malo koga ostaviti ravnodušnim.

Tusta

kritika objavljena na XXZ

2019.
režija: Andrej Korovljev
scenario: Andrej Korovljev, Vesna Biljan

Postoje tri razloga zbog kojih uopšte znamo za Pulu: Arena, Uljanik i KUD Idijoti. Sve ostalo se ili razvodnilo (Atomsko sklonište ili filmski festival otkako je nestalo Jugoslavije kao pogodnog okvira), ili nikada nije bilo puno više od kulturne trivije (Joyceov jednogodišnji boravak tamo u austrougarsko doba koji je irski pisac, valjalo bi primetiti, prezirao i jedva čekao premeštaj makar do Trsta), ili je prosto opskuritet i kuriozitet, pa ma kako kvalitetno to nešto bilo (Franci Blašković i Gori Ussi Winetou). Mate Parlov? Možda, ali beše to neko drugo vreme kada je sport još uvek bio amaterski...

Takva je valjda sudbina malih gradova, da budu vojnički, radnički, turistički... A dodatna otežavajuća okolnost za Pulu je što se po pravilu nalazi na kraju puta (osim ako se možda ne ide na Brione) i što se u nju po pravilu dolazi sa namerom nekako diktiranom "odozgo" ili trbuhom za kruhom, pa bio to Uljanik nekad ili neki štand sada. Opet, to ne znači da Pula nema svoje specifičnosti i čoveka koji će ih u svojim dokumentarcima opevati.

Andrej Korovljev je reditelj i filmski radnik iz Pula i Pula predstavlja inspiraciju za gro njegovog opusa. Može se reći da njegova tri filma predstavljaju nekakvu labavu trilogiju i to upravo o simbolima grada. Kratkometražni video-dokumentarac Una storia Polesana (1998) bavila se sirotinjskim getom smeštenim tik iznad Arene, mestom gde žive mahom socijalni slučajevi, nevidljivim kako turistima, tako i domaćima koji imaju sreće da imaju posao. Godine hrđe (1999) su imale uspešnu festivalsku turneju, a bavile su se mikrokosmosom Uljanika i njegovih radnika, te nerazumevanjem kojem su izloženi u gradu koji se polako ali sigurno okretao turizmu. Nakon 20 godina, pred nama je i treći nezvanični nastavak, Tusta, koji se bavi KUD Idijotima, njihovim pokojnim pevačem Brankom Črncem i specifičnim okolnostima u kojima je sastav egzistirao.

Film je podeljen u tri čina i od klasičnog rock dokumentarca, preko politički i socijalno angažovanog, završava u sferi portretnog i intimnog. U početku se upoznajemo sa fenomenom KUD Idijota - zašto su dugokosi pankeri bili jedino mogući u Puli i kako su najednom, sredinom prema kraju 80-ih, stekli popularnost širom bivše Jugoslavije. Razlog tome je bio što su bili nepatvoreni, što se nisu folirali ni stideli svog radničkog porekla, što su bili organizovani i voljni da potegnu gde god, što se znalo šta ko u grupi radi, ali i zbog energije koje je Tusta imao u ogromnim količinama.

Drugi čin, verovatno najsnažniji i najrezonantniji u okvirima širim od lokalnih i nacionalnih, prati sastav olovnih 90-ih godina kada su efektivno bili pod blokadom državnih medija jer se nisu uklapali u ideološku matricu. Naime, Idijoti su bili levičari, anarhisti, možda čak i iskreni komunisti (premda su se sa dogmatskim komunizmom iz 80-ih pomalo i sprdali), pre svega pacifisti i humanisti i kao takvi nisu bili poželjni u okruženju nacionalista i ratnih huškača. Tu deceniju su proveli u tihom bojkotu od strane medija i izdavačkih kuća, svirajući uglavnom po Istri i Sloveniji i živeći od toga.

Treći deo filma pokriva poslednju fazu sastava, raskol između članova, Tustine privatne brodolome, bolest i smrt, kao i njegovu zaostavštinu muzičku, kulturnu i inu u okvirima pulskim i širim. Tim segmentom dominiraju intervjui sa njemu bliskim osobama, članovima porodice i prijateljima.

Ono što vredi napomenuti je da su prelazi između činova glatki i gotovo bešavni, da viškova koji opterećuju ritam filma (poput redundanse) ima vrlo malo i da film, iako je uglavnom baziran na "talking heads" intervjuima, nijednog jedinog trenutka nije dosadan. Dodajmo tome da Korovljev pritom nije radio sa kvalitetnim arhivskim materijalom (koga inače nema), nego sa amaterskim koncertnim snimcima nabavljenim privatnim kanalima. Na kraju možemo reći da su on i koscenaristkinja i montažerka Vesna Biljan napravili vrlo dobar posao i našli balans između nekoliko tema koje nadilaze okvire klasičnog muzičkog dokumentarca.

Istini za volju, Tusta će svakako najviše značiti onima koji su poštovali i voleli i njega i Idijote i ranije, ali to nije ni do Tuste ni do Korovljeva. Ostaje nam da žalimo za prošlim vremenima kada je Tusta bio moguć ili da ih slavimo zato što su Tusta i Idijoti bili mogući. Mlađe generacije će možda gledajući film skapirati nas koji smo pod svakodnevnim udarima nacionalizma i džiberluka čekali Idijote u Beogradu ili Brejkerse u Zagrebu kao ozebli sunce.

A Film a Week - The Diary of Diana B. / Dnevnik Diane Budisavljević

previously published on Cineuropa

The life and work of the Austrian-Croatian humanitarian Diana Budisavljević who saved over 10.000 children from the perils of Ustashi concentration camps during the World War 2 was and still is one of the best kept secrets in Croatia. Her wartime actions are the topic of Dana Budisavljević's (albeit the similarities regarding the names, the two women are not related) feature-length debut, the docu-fiction hybrid The Diary of Diana B. The film world-premiered at the competition of Pula.

Its heavy topic and unique style makes it a bit of a hard sale for wider distribution. However, the film should see a healthy dose of festival exposure as well as a cinema release in the region of former Yugoslavia.

Budisavljević opens the film with a quote from the source diary in which Diana sums up her engagement stating that the hardships were endured only because of the sheer amount of work that left no place to think about them. The first sense of them is provided in the first scene combining the off-screen narration of a man, now in his 70's or 80's, telling that he has no memories of his early childhood, his parents and his birthplace, and a long meditative shot of a simple boat gliding down the river in the mist, shot in 16:9 aspect ratio and in shades of grey sort of black and white.

From there, we jump back in time to 1943 where we see Diana, played by Croatian versatile actress Alma Prica, working on her archive in a dramatic re-enactment scene where black and white cinematography seems more crispier. From that moment on, The Diary jumps forwards and backwards in time, using a variety of techniques to present Diana's struggle first to provide the aid to the women of the proscribed Orthodox faith (and Serbian ancestry) in Nazi-backed Croatian Independent State that were interned in camps, and then to save the children from the notorious Jasenovac and Stara Gradiška death camps.

The understated dramatic parts are competently done, also somewhat due to the use of authentic locations and objects, and they feature a number of recognizable actors and actresses from all over the former Yugoslavia, like Igor Samobor (of Class Enemy fame) playing Diana's somewhat gullible Orthodox-Serbian surgeon husband Julije, Mirjana Karanović (Esma's Song, A Good Wife) playing their relative Mira, Ermin Bravo (In the Land of Blood and Honey, Men Don't Cry) as a sympathetic government official Breslar and the stage actor Livio Badurina as the controversial Archbishop Alojzije Stepinac. However, the emotional impact that makes The Diary of Diana Budisavljević a remarkably strong piece of cinema comes from its documentary parts: archival footage of Diana's visits to the camps and key political moments of the time, narration from the diary and the testimonies of the survivors, then children, now elderly people Živko Zelenbrz, Zorka Janjanin, Milorad Jandrić and Nada Vlaisavljević, both on and off-screen, evocatively shot to perfection by Jasenko Rasol and set against the melancholic and contemplative string score by Alen and Nenad Sinkauz (The High Sun).

The Magic Life of V

kritika objavljena na portalu Dokumentarni.net

Nakon ekstenzivne festivalske turneje (True/False Fest, ZagrebDox, Berlinale, CPH:DOX…) započete na Sundance Film Festivalu u januaru ove godine, dokumentarni film “Veerin čarobni život” / “The Magic Life of V” / “Veeran elämät” (2019) prikazan je i na 18. DokuFestu u sklopu regionalne konkurencije Balkan Dox. Reč je pre svega o skandinavskoj priči, ali film je u balkanski deo kosovskog festivala ušao zbog porekla svog bugarskog autora Tonislava Hristova (“Dobri poštar”, “Zatvorska ekipa”), ali i činjenicom da se radi o o bugarsko-finsko-danskoj koprodukciji.

“Veerin čarobni život” dotiče se nekoliko povezanih tema: porodične disfunkcionalnosti, života s hendikepom, odnosno brige za osobu s hendikepom i role-play kulture kao terapijskog sredstva. Glavna junakinja Veera Lapinkoski finska je devojka od kojih dvadesetak godina, koju život nije mazio: roditelji su joj razvedeni, otac je alkoholičar i porodični nasilnik, a stariji brat Ville je mentalno hendikepiran usled bolesti u najranijem detinjstvu. Sve to njenu želju za samostalnim i normalnim životom čini neostvarivom, pa Veera često beži u svet fantazije igrajući role-play igre na kompjuteru, a posebno LARP (Live Action Role Play) na turnirima sa sebi sličnim otpadnicima. U tim trenucima ona se transformiše u imaginarni lik – V. Veeru ili V, uostalom, upoznajemo u sličnoj akciji – u školi magije, gde će dobiti odoru koju će često oblačiti kao neku vrstu sigurnosne ograde pred svetom. Ona, pak, nije ni najmanje zlonamerna prema bratu i pokušava da ga uključi u svoje jednostavnije aktivnosti poput mačevanja i streličarstva, što sve ide ruku pod ruku s fantazijskim granama role-play kulture. Na veliki turnir u Bugarskoj koji se održava u napuštenoj fabrici (setting igre je naučnofantastični), mesto mogućeg upoznavanja svoje buduće bliske prijateljice ili čak srodne duše, Veera odlazi sama. Sam događaj predstavlja centralnu sekvencu filma u kojoj će glavna protagonistkinja prevladati svoje strahove i suočiti se s demonima iz prošlosti.

Hristov u “Veerinom čarobnom životu” bira zanimljiv rediteljski pristup posebno nevidljive muhe na zidu, pa se subjekti upuštaju u međusobnu interakciju krajnje slobodno i prirodno. Ipak, ovde se ne radi o klasičnom, školskom opervacionom dokumentarcu, već itekako skriptiranom filmu (Hristov i Kaarle Aho potpisani su kao scenaristi, Ljubomir Cvetkov kao koscenarista), montiranom i režiranom na igranofilmski način. Dojam verovatno pojačava i role-playing hobi, sam po sebi blizak glumi, pa nam ni u jednom trenutku nije jasno koliko Veera Lapinkoski zapravo glumi lik s ekrana monitora. Reč je, dakle, o pratljivom filmu prepoznatljive strukture i prosedea omladinske indie-drame čija je istinitost možda upitna, ali zato storytelling njegovog autora nije. Pitanje je, naravno, koliko i od kakve će publike biti primljen film rođen u ovakvim zakonitostima. Veerini problemi verovatno mogu delovati trivijalno uspoređujući ih s nečijim težim i životnijim, ali i dalje su – problemi. Pitanje je takođe i Hristovljevih prioriteta, koji se fokusirao – ne nužno i ispravno – isključivo na partikularni aspekt života svoje junakinje. “Veerin čarobni život” kao filmska celina ipak funkcioniše ukoliko ju posmatramo iz univerzalnog ugla odrastanja i potrebe za pripadnošću. Ako izuzmemo dojam skriptiranosti i pomenute jednoobraznosti, Hristov je u konačnici isporučio poprilično vešto ispričanu priču.

On the President's Orders

kritika objavljena na XXZ

2019.

režija: James Jones, Olivier Sarbil

"Rat se nikada ne menja." Ova maksima iz jedne od najlegendarnijih kompjuterskih igara svih vremena ("Fallout") je možda "kafanski truizam", ali je primenjiva na pregršt ratova, doslovnih i metaforičkih. Kako to izgleda u slučaju takozvanog rata protiv droge koji trenutno vodi filipinski predsednik Rodrigo Duterte uz pomoć policije protiv navodnih kriminalaca iz redova predgradske sirotinje, otkrićemo u filmu On the President's Orders u režiji Jamesa Jonesa i Oliviera Sarbila (koji je ujedno i direktor fotografije) koji se reklamira kao "doku-triler" i koji igra u sekciji Fact or Fake: Truth on Film na DokuFestu u Prizrenu.

Najpre malo faktografije. Kada je došao na vlast 2016. godine, Duterte je inicirao sveobuhvatni napad policije na bilo koga za koga se sumnja da ima veze sa drogom, bilo da je uživalac ili diler, pritom izjavivši da mu se živo fućka za ljudska prava jer mete policijskog nasilja ne smatra ljudskim bićima. U jednom od svojih najbizarnijih govora (kojim film i počinje), sebe je uporedio sa Hitlerom, i to u pozitivnom svetlu, pronalazeći razliku jedino u tome što je njegova misija plemenitija. Rezultati prvih meseci rata protiv droge su oko tri hiljade mrtvih osumnjičenika koje je policija likvidirala bez saslušanja i suđenja. To je samo po sebi porazno stanje stvari, ali ono postaje još poraznije kada se u obzir uzme notorna korupcija u redovima filipinske policije i mogućnost zloupotrebe i podmetačine.

Jedna od ranih scena, snimljena CCTV kamerom koja prati saobraćaj, u kojoj vozač taksi-motocikla sa prikolicom biva ubijen pred svojim malim sinom od strane dvojice maskiranih počinilaca na skuteru, tetura po ulici dok ne izdahne dok mu niko od kolega i prolaznika ne pomaže i biva natovaren na prevozno sredstvo svog kolege tek kada su svi sigurni da je opasnost prošla, ubitačna je u svojoj faktualnosti. Takvo ponašanje s one strane ljudskosti je očito postala norma u društvu nasilja i straha. Svoj puni kontekst će, međutim, dobiti tek kasnije.

Trilerska komponenta filma odlično funkcioniše na početku, dok se uvode "personae dramatis" iz čijih ćemo uglova i kroz čije ćemo akcije pratiti situaciju. Možda centralna među njima, a svakako ona čiji ćemo uspon i pad pratiti, je novoimenovani šef policije u kvartu Caloocan koji se smatra centrom nasilja, Jemar Modequillo. On je na to mesto postavljen kao mera kontrole štete iz dva razloga: prvo, zato što je skloniji hapšenju nego ubijanju osumnjičenika i drugo, zato što je sposoban vođa koji može zauzdati podivljale policajce. Treći razlog je njegova vedra persona koja zna šarmirati stanovnike kvarta i uveriti ih da je policija na njihovoj strani. Ostali likovi u priči su njegov potčinjeni kapetan Will Cabrales koji se sa šefom načelno slaže, ali je sam skloniji prekim rešenjima, narednik u timu specijalaca Adolfo Augustin koji seje strah ne samo među potencijalnim osumnjičenicima, nego i među civilima i Octavio Deimos, upravitelj lokalnog prenatrpanog zatvora koji svoje štićenike možda neće ubijati (mada bi, da sme), ali će ih rado tući.

"Suprotnu stranu" predstavlja mladi Axel Martinez koji se predstavlja kao vođa bande. On je sin ubijenog taksiste sa CCTV snimka i sada kao "glava porodice" mora zaraditi novac, na načine legalne ili ilegalne. Tu su takođe i preživeli rođaci žrtava policijskog nasilja, aktivisti za ljudska prava, posetioci i lideri protesta, cinični pogrebnik koji eskalaciju policijskog nasilja lakonski naziva dobrom za biznis i sam predsednik Duterte čiji govori sabotiraju svaki pokušaj da se nasilje stavi makar pod nominalnu kontrolu. Modequillo će, naravno, na kraju filma "pasti", pod izlikom da nije uspeo da zaustavi nasilje...

Nažalost, ono što su obećali na početku i ekspoziciji, Jones i Sarbil ne uspevaju da održe do kraja filma, posebno kada je u pitanju trilerska komponenta. Naprosto, kako film odmiče, tako se spušta tempo, tenzija i drama, pa On the President's Orders postaje i ostaje prilično klasičan dokumentarac koji nudi više tačaka gledišta kroz svoje "likove", ali i iz perspektive svojih autora koji ih intervjišu i intervenišu tekstualnim karticama kako bi objasnili kontekst. Naravno, daleko od toga da je tu reč o nekom nespretno izvedenom i dosadnom "news" dokumentarcu, u zanatskom smislu je film vrlo dobar, posebno u domenu fotografije, koja je redak primer savršene kontrole ručne kamere. Međutim, fali mu doslednosti po pitanju jasne autorske namere da pređe granicu koja deli dobre filmove i izvenredne. Razočaranje je samo utoliko što to ne samo da može, već i obećava.

The Diary of Diana B. / Dnevnik Diane Budisavljević

kritika objavljena na portalu Dokumentarni.net

Zaista retko imamo prilike da vidimo film koji poseduje makar dodirne tačke s dokumentarizmom u glavnom programu Pule. Poslednji put beše to, ako nas sećanje ne vara, 2015. godine s eksperimentalno-dokumentarnim uratkom “Rakijaški dnevnik” (Hrvatski filmski savez, 2015.) Damira Čučića. Ovogodišnjoj selekciji 66. Pulskog filmskog festivala, međutim, opterećenoj marketinškom kampanjom oko “Generala” (2019) Antuna Vrdoljaka, očajnički je bila potrebna protivteža, pre svega s ideološke i filmske strane. Sva su očekivanja tako bila uprta u “Dnevnik Diane Budisavljević” (Hulahop / December / This and That Productions; 2019.), dokufikcijski hibrid Dane Budisavljević, koja sa svojom protagonistkinjom iz naslova filma nije u (bliskom) srodstvu. Ispostavilo se da je hype bio potpuno opravdan – i po pitanju umetničkih dostignuća, ali i nagrada kojih je film u konačnici osvojio čak šest: Arene za najbolji film, režiju, muziku i montažu; nagrade publike i FEDEORA žirija.

Glavna protagonistkinja filma, Diana Budisavljević (1891. – 1978.), neopravdano je zaboravljena istorijska ličnost koja bi, poput Oscara Schindlera, mogla postati simbol humanosti olovnih vremena. Ova u Innsbrucku rođena Austrijanka, udata za viđenog zagrebačkog Srbina, doktora primarijusa Julija Budisavljevića, uspela je od smrti spasiti preko 10 hiljada srpske dece za vreme NDH terora u Drugom svetskom ratu, izvukavši ih iz logora u hrvatske, katoličke i najčešće seoske familije. U tome se oslanjala na svoje veze, klasne, nacionalne i verske, a osim socijalnog kapitala ulagala je svoj trud i finansije ne tražeći ništa zauzvrat. Posle rata, međutim, Budisavljević zbog nepoćudnog nacionalnog, a naročito klasnog porekla, ne dobija zasluženi društveni status. Ostala je unekoliko zaboravljena, iako je o svojoj humanitarnoj akciji vodila dnevnik – koji je sačuvan i kao takav postao bazni materijal za film – i iscrpnu arhivu spašenih i ugroženih. Ista je u konačnici izgubljena, verovatno namerno zaturena ili uništena.

Oslanjajući se na iscrpno istoriografsko istraživanje i posežući za hibridnom formom, Dana Budisavljević pokušala je i uspela da napravi pošten i istinit, pre svega humanistički film bez ideoloških strasti. Njeno poreklo možda je dokumentarističko (“Sve pet!”, “Nije ti život pjesma Havaja” te još nekoliko naslova u ulozi montažerke i producentkinje), ali osim pisanog dnevnika Diane Budisavljević i arhivskog materijala, autorka nije mogla pronaći dovoljno građe za čisti dokumentarni film. Nedostajalo je, naime, živih svedoka koji se sećaju glavne protagonistkinje, pošto je Budisavljević bila u pedesetim godinama starosti za vreme svoje humanitarne akcije u Drugom svetskom ratu. Umrla je u anonimnosti potkraj 1970-ih, dok su spašena deca bila previše mala da bi je se detaljno sećala. Neki od njih možda su je u magli zapamtili kao ženu u bolničarskoj uniformi, ali ne više od toga.

Upravo iz tog razloga Dana Budisavljević posegnula je za (od)igranim scenama kao slamkom spasa i mogućnošću dramatiziranja situacija opisanih u dnevniku, koji je sam po sebi prilično suhoparan, više radni negoli lični. Njena odluka ispostavila se kao dobro rešenje, a ključ svega leži u poigravanju s našim očekivanjima putem dramaturške inverzije: igrane scene nose faktografiju, dok su dokumentarne zapravo na autentičnim lokacijama dosnimljena svedočanstva četvoro preživelih logoraša (Živko Zelenbrz, Nada Vlaisavljević, Milorad Jandrić i Zorka Janjanin). Svi oni svedoče o svojim logorskim patnjama, od Lobor-grada do Jasenovca, kao i užasima koja su deca poput njih preživela. Dobar deo srpskih mališana nije – umrli su od gladi, bolesti i generalno sistematske nebrige za njihovu dobrobit. Ovaj deo filma – inače celokupno snimljenog u crno-beloj tehnici i 16:9 widescreen formatu, uključujući i većinu arhivskog materijala – zadužen je za emocionalnu komponentu u kojem, primerice, jedan od preživelih sa suzom u oku priča o majčinskoj ljubavi udomiteljice i mirisu grožđa iz njenog vinograda, koje više nikad nije bilo ukusno kao tada. Redak arhivski materijal, uključujući i snimanje Dianine akcije za potrebe nikad objavljenog ustaškog propagandnog filma, popunjava igrane i dokumentarne polutke, služeći kao vezivno tkivo.

Sve u svemu, reč je o izuzetno važnom, tehnički dorađenom, pametno posloženom, emocionalnom i prilično dobrom filmskom delu. Na preovlađujuće dokumentarne delove, bilo da je reč o svedočanstvima ili arhivskom materijalu, nemoguće je imati zamerke. S druge strane, igrane sekvence deluju pomalo teatarski ukočeno, rigidno, neretko u tipskim scenama, ma koliko Alma Prica u glavnoj ulozi Diane i plejada hrvatskih, slovenačkih i srpskih glumaca u epizodnim, pokušavali udahnuti život i obojiti materijal. Pored svega navedenog, uspeh i značaj “Dnevnika Diane Budisavljević” je višestruk: protagonistkinji je nakon istorijskog i višedecenijskog zanemarivanja napokon učinjena pravda, ponovno je osuđen ustaški režim kao suštinski nehuman, dok je sa strukovne strane publici predstavljen izuzetno pametan, nastudiran i opravdan dokufikcijski film, retkost i u globalnom kontekstu.

A Film a Week - Extracurricular / Dopunska nastava

previously published on Cineuropa.org

The films of Ivan-Goran Vitez are always thought-provoking and laced with irony as well as sharp social commentary, from his student films and shorts to his work on TV series and on his features. After his intriguing mix of woods slasher, politically incorrect comedy and social drama in Forest Creatures (2010) and the World War II-themed satire Shooting Stars (2015), Vitez has written and directed his third feature, Extracurricular. A socially charged genre piece set around a hostage crisis in a school, the film also opens an array of social issues relevant to contemporary Croatia. It premiered in the national competition of the Pula Film Festival and, as a competently executed genre piece, should see a regular theatrical distribution in the near future.

Vitez dedicated just the right amount of time to exposition before events are set in motion. He opens the film with a parallel montage of a man wrapping up a gift and a woman dropping of her daughter at school on a very special day, set against the tension-building soundtrack written by Jelenko Hodak. The young girl, named Ana (first-timer Frida Jakšić), is celebrating her ninth birthday, and the school just got a brand-new gym thanks to the project of the town's corrupt mayor (veteran stage and TV actor Željko Königsknecht) and the "fortunate" timing of elections just around the corner.

Vlado Mladinić (Milivoj Beader), the man we saw wrapping the gift, is planning to spend the day with Ana, who is his daughter. After his first attempt at taking her out of class fails due to the intervention of the school staff, he comes back with plan B: a hunting rifle in one hand and a cake in the other. A divorced, desperate man left behind by society, Vlado does a desperate thing: he takes Ana's class hostage. As the situation develops, a number of interested parties join in, so to speak. Besides the kids' parents and the police, there is also the mayor, who seeks a political angle, and the fame-hungry journalist from the local online newspaper, who tries to control a situation that repeatedly gets out of control.

Vitez, by contrast, manages to maintain perfect control over the material for most of the film’s duration — not an easy task, since his ambitious script juggles a lot of characters, each with their own well-established points of view and agendas. Thanks to the director’s precise direction and good sense of timing, his characters are rather evenly developed and do not overstay their welcome on the screen. The casting choices are also interesting and seem deliberate, as most of the actors in both the main and the supporting cast play against their usual type. Cinematographer Lutvo Mekić does a very good job and the editing by Ivana Rogić is faultless.

Slight problems occur in the film’s conclusion. The ending itself could be a little tighter and better motivated, with some of the plot threads simply getting lost on the way. It feels as though the writer-director has simply tried to touch on too many social issues — such as education, the judicial and political system in Croatia, its endemic corruption, the country’s history of war, diverging parenting methods, the rise of right-wing rhetoric in public discourse, and so on. This was more of an issue in Vitez's previous films, however; here, this profusion of topics does not take as much of a toll on the film, since Extracurricular remains a good, well-paced and precisely executed genre piece.

The Traitor / Il traditore

kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda i na portalu Analitika

Ne prave ih više ovakve. Zbog toga je „Izdajnik“ („Il traditore“) oštro podelio kritiku nakon prikazivanja u Kanu i Karlovim Varima, a verovatno će se isto ponoviti i nakon crnogorske premijere na tvrđavi Forte mare u Herceg Novom. Reč je o mafijaškom filmu klasicističkog štiha u svakom smislu te reči. Belokio se oslanja na stare italijanske majstore poput Viskontija, ali i na italo-američke novoholivudske doajene žanra poput Skorsezea, Kopole i De Palme. Pritom, ostaje veran istinitoj i dokumentovanoj priči o prvom svedoku pokajniku iz redova mafije koji se okrenuo protiv saboraca.

Takav pristup zahteva erudiciju od gledaoca ili makar poznavanje mafije i njene krvave istorije. Priča pokriva više od 20 godina tokom kojih su se dogodila brojna smaknuća, veliki sudski procesi i tektonski politički potresi, pa je donekle jasno zbog čega ovakav film ne može da legne baš svakome.
S druge strane, pomalo je čudno da se baš stari komunista Belokio, majstor alegorije („Krv moje krvi“, 2015), teatričnosti („Vincere“, 2009) i političkog filma („Dobro jutro, noći“, 2003) baš sada odlučio na ep sa pištoljima, suđenjima i proslavama. Bez daljnjeg, reč je o remek delu.

Radnja počinje 1980. u Palermu, na mafijaškom samitu u vili iznad grada gde je „pošteno“ podeljeno tržište heroina između klanova ujedinjenih u Koza nostru. I pored slavljeničke atmosfere, formalno nebitni ali zato veoma dobro uvezani veteran Tomaso Masino Bušeta (fenomenalni Pjerfrančesko Favino) oseća miris baruta u vazduhu. 

Bušeta se ne vara. Uskoro izbija rat starih struktura i brutalno pohlepnog Korleone klana predvođenog Totom Rinom (reč je o selu na Siciliji koje nema veze sa porodicom iz „Kuma“). Odmah ginu dva Bušetina odrasla sina, a on je uhapšen. Nakon brutalnog saslušanja (vreme je vojne diktature u Brazilu) izručen je Italiji. Tu se upoznaje sa sudijom Falkoneom (Fausto Ruso Alezi) i postaje njegov krunski svedok u prvom od dva obimna antimafijaška procesa od 1986. do 1993.

Taj prvi proces predstavlja fokalnu tačku filma i nešto takvo je do sada neviđeno na filmu: sudnica-amfiteatar na čijem su vrhu ćelije za optužene koje u svrhu ispitivanja dovode u kaveze na dnu - i atmosferakoja je ponekad nalik grotesknom cirkusu, ponekad gladijatorskoj areni u kojoj se viče, dobacuje, raspravlja ko je „rogonja“, a ko izdajnik i gde se advokati dovijaju kako da diskredituju svedoke, pa makar na osnovu toga što govore teškim sicilijanskim dijalektom.

Naravno, Bušeta nije nevin, niti je ikakva moralna vertikala (imamo i flešbek momente posvećene njegovom mafijaškom „odrastanju“). Jasno je da svedoči kako bi osvetio poginule sinove i zaštitio preostalu decu, ma koliko moralizirao da nije izdao mafiju, već su to učinili Korleonezi pokrenuvši rat. 

Izvrsni Pjerfrančesko Favino u životnoj ulozi u svakom trenutku uspeva da pronađe pravi balans između mačo šarmera, očajnika koji pokušava da rasturi celi sistem, čoveka striktnog, ma kako izvitoperenog moralnog kodeksa i gotovo patetične ugrožene figure koja se trudi da što duže izbegne sigurnu smrt.

„Izdajnik“ je stilski raznolik, što i priliči filmu koji prelazi 20 godina, tri kontinenta i obilje lokacija sjajno snimljenih kroz objektiv Vladana Radovića, Sarajlije sa italijanskom adresom. S druge strane, za to što ovakvi „prelazi“ ne utiču na ritam i koherentnost, najveće pohvale zaslužuje montažerka Frančeska Kalveli. 

Trajanje od 135 minuta ne oseća se nijednog trenutka. Belokio vešto kombinuje masovne i intimne scene, enterijere i eksterijere i sve začinjava ponekad ironičnom upotrebom muzike. Scena koja će ući u anale je atentat sa tonom dinamita, snimljen u jednom kadru sa zadnjeg sedišta auta u kojem se vozi sudija Falkone. Po snazi, šoku i eleganciji ona je uporediva samo sa onom legendarnom konjskom glavom u prvom „Kumu“.

Ima neke kosmičke pravde u tome da Italijani naprave ultimativni mafijaški film u žanru koji je toliko opterećen konvencijama, da se čini gotovo potrošenim. I neka je ono što nije uspelo Garoneu sa ekranizacijom Savianove „Gomore“ uspelo baš Belokiju - starom i zanemarenom, ali apsolutnom majstoru.

The Factory / Zavod

kritika objavljena na XXZ

2018.

scenario i režija: Jurij Bikov

uloge: Denis Švedov, Andrej Smoljakov, Vladislav Abašin, Sergej Sosnjovskij, Aleksej Fedejev, Aleksandr Bukarov, Ivan Jankovskij, Dmitrij Kuličkov, Ilja Sokolovskij, Jurij Tarasov

Jurij Bikov je ruski polivalentni filmski autor sa izraženim osećajem za žanr i tendencijom da sam obavlja više funkcija u svojim niskobudžetnim, ali zato izrazito atraktivnim filmovima. The Factory je tu nekakav anti-rekord jer je Bikov tu prisutan samo kao reditelj, scenarista i producent, nije sam montirao, pisao muziku i igrao neku od uloga. To implicira da se na ono što je radio više fokusirao, ali to i dalje ne znači da je preležao sve dečije bolesti, iako je The Factory njegov najsolidniji i najčvršći film sa izraženom socijalnom komponentnom koju Bikov po običaju malo previše izrabljuje.

Mesto radnje je fabrika u nedođiji ruske provincije. Korumpirani tajkun Kaljugin (Smoljakov) je njen vlasnik i rešio je da je u skorijoj budućnosti zatvori zbog nerentabilnosti. Za radnike to znači noga u dupe i pravac ulica, a među njima preovlađuju oni koji se gotovo izvesno neće dočekati na noge: stari i bolesni, pred penzijom, sa porodicama i slično. Štrajk neće uroditi plodom jer gazda može da radi šta hoće (političko zaleđe se podrazumeva), pa se grupica njih odlučuje na očajnički potez: otmicu tajkuna u nadi da će isti platiti dovoljan otkup da svi uključeni mogu preživeti.

 

Akciju predvodi ćutljivi i pravdoljubivi ratni veteran koga zovu Sedi (Švedov), a pridružuje se ekipa očajnika među kojima ima i bivših kriminalaca i ljudi koji pre toga nisu baratali oružjem. Nasuprot njima je tajkunovo obezbeđenje mafijaškog tipa predvođeno Maglom (Abašin) koji je sa Sedim nekada davno delio ratni put. Brojčano su tu negde i iscrpljujući pregovori mogu da počnu. Međutim, iz vedra neba se pojavljuje policija predvođena kapetanom Dadakinom (Sokolovskij) koju navodno niko nije zvao. Ili je ipak neko to učinio, samo sa kojom namerom? Opasna igra između dve strane će uskoro postati još opasnija...

Ono što The Factory odvaja od sličnih filmova sa otmicom, pregovorima i taktičkim nadmudrivanjima uglavnom američkog porekla (recimo na pamet mi padaju recentni naslovi: Saulnierov Green Room i Wheatleyev Free Fire) je njegov "setting" - uboga fabrika metalnih šipki upropaštena privatizacijom i zapuštena čiji su radnici tek senke od ljudi. Ta realistična komponenta je ujedno i glavni adut filma jer otvara mogućnost da se prozbori koja o stanju stvari u Putinovoj Rusiji, o odjecima otimačine 90-ih i represije sovjetskog doba.

Bikov tu mogućnost hvata i ne ispušta je iz ruku. Imajući u vidu njegovu dosadašnju karijeru, pre svega filmove The Major (2013) i The Fool (2014), koji su se bavili policijskom, odnosno političkom korupcijom, taj razvoj događaja nije nimalo neočekivan. Tu se, međutim, otvara jedan prilično krupan problem: iako je Bikov vrlo vešt reditelj sa žicom za žanr koji zna da razvije scene na vrlo specifičnom prostoru, on je takođe i prilično loš scenarista sklon u najboljem slučaju tipskim, a u najgorem jednostavno lošim dramaturškim rešenjima.

On je, naime, jedan od onih koji govore kroz likove, i to većinu, a to čine velikim rečima i literarnim monolozima od kojih gledaocima koje nije teško impresionirati zastaje dah, ali to ne sakriva činjenicu da niko živ tako ne govori u određenoj situaciji. Čak i kad je sadržaj tih verbalnih izliva ispravan, a najčešće jeste, Bikov ostavlja utisak nekoga ko popuje li popuje i za to očekuje aplauz. U slučaju The Factory šteta je ipak ograničena na drugi čin u klasičnoj tročinki po pitanju dramaturške strukture jer se očekuje akciono razrešnje.

Ono, pak, samo po sebi nije impozantno i do sada neviđeno, ali njima Bikov kao reditelj demonstrira kompetentnost da film zapakuje u maniru američkih nezavisnih trilera, obračun je dovoljno napet i prolongiran da bi pokrio čak i moralističko razrešenje. Bikov sjajno koristi kameru iz ruke, dozira njenu drmusavost, diktira ritam i tempo, pritom insistirajući na preglednosti iako većina likova služi za brojno stanje, a prepoznaju se po nadimcima i "timovima" za koje igraju. Glumački, pak, film je na visokom nivou, a izgovaranje "kobasičastih" replika od ansambla neretko čini heroje filma. Denis Švedov koji igra Sedog, fokalnu tačku i moralnu vertikalu filma, je sa Bikovim već sarađivao na filmu The Major, pa poznaje rediteljev pristup, dok su drugi rutinirani glumci kaljeni na televiziji, ali i na filmu i to u zemlji čija je komercijalna kinematografija u strahovitoj ekspanziji.

Sve to čini da The Factory bude sasvim solidan žanrovski film koji služi pre svega svojoj svrsi zabave, a da ispod toga leži i razrađenija socijalna priča. Poželjno je uloviti ga na festivalu poput Motovuna ili u bioskopu ako se nađe dovoljno agilan distributer za njega.

Hail Satan?

kritika objavljena na portalu Dokumentarni.net

Vizija koju gajimo o sotonistima potiče najčešće od državno-crkvene propagande i principijelno je iskrivljena. To što zapravo ne postoje ljudi koji žrtvuju device po grobljima pod svetlošću sveća raspoređenih u divovski pentagram (osim ako, naravno, nije reč o smišljenom performansu), ne znači da oni ne postoje u mašti onih koji upravljaju društvom iz crkvenih, državnih i medijskih krugova, odnosno da se u tom obliku ne projiciraju u umove bogobojaznih i pokornih građana. Istini za volju, određeni pojedinci iz redova sotonista i sami su krivi za takav imidž, bilo zbog šupljih provokacija (Anton LaVey, vođa Church of Satan iz šezdesetih godina prošlog stoleća), bilo zbog ideološki pomerenih akcija (ekipa s norveške black metal scene devedesetih koja je intenzivno spaljivala crkve).

Američka neteistička verska i politička aktivistička skupina The Satanic Temple okrenula je, međutim, novi list. Njihov je odnos prema Sotoni drugačiji jer Lucifera smatraju pre svega pobunjenikom protiv samovolje i slobodnomislećim kritičarom autoriteta, dakle idealom znanja, umesto nekakvog zlog božanstva, pa je i njihov pristup drugačiji – društveni aktivizam umesto poze i destrukcije. Uloga šoka ovde je i dalje prisutna, ali radi se pre svega o taktici. U uvrnutom svetu današnjice, sile mraka iz drevnih knjiga zapravo stoje na braniku humanističkih i demokratskih vrednosti, naspram fundamentalističke osovine deklarativnog dobra.

Pitanje je, međutim, trebaju li baš sotonisti headlinerski jahati na čelu takve misije. Odgovor na to pitanje je – potvrdan. Ateizam, ma kako radikalan bio, dosadan je u smislu ikonografije, itekako presudne u današnjem društvu spektakla. Tome služe leće, tetovaže, rituali kao umetnički performansi i ostalo šarenilo (crnilo?) u izlogu koje privlači kako otpadnike, pobunjenike i odmetnike, tako i onu pristojnu polovicu koja savršeno funkcioniše u njima licemernom i gadljivom svetu. Kako god bilo, uz pažljivo osmišljene političke i aktivističke akcije, pomenuta ikonografija podigla je članstvo Satanic Templea s troje na preko 50 hiljada ljudi u rasponu od par godina i izvezla franšizu van Amerike, od Švedske do Južne Afrike i Australije.

Film Amerikanke Penny Lane, “Hail Satan?” (2019) bavi se fenomenom ove skupine, iako ni u kojem slučaju ne spada u red tematski i stilski najhrabrijih uradaka, s obzirom na korištenje talking headsa i nešto arhivskog materijala. Naslov sadrži ogradu u vidu upitnika, dok ništa od navedenog, kao ni otkrića delova zaboravljene istorije, ne nudi naročito šokantnu notu (recimo, fakti da pominjanje Boga u zakletvi i na dolarskim novčanicama datira tek od vremena Hladnog rata). Dramaturška postavka je solidna – Lane predstavlja protagoniste iz redova organizacije, čak i unutarnja razmimoilaženja, kao i antagoniste iz redova korumpiranih crkava i evangeličke političke desnice. Sve je to upakovano pitko i zgodno za televiziju, glatko i zabavno za gledanje.

“Hail Satan?” od sličnih filmova izdvajaju dokumentovane pažljivo osmišljene akcije TST-a, od kojih su neke čisto lokalnog karaktera, poput čišćenja autoceste ili plaže (trozupcima, što da ne). Druge imaju za cilj da pomognu ili edukuju, u vidu sotonističkih debatnih klubova, humanitarnog rada prikupljanja čarapa za beskućnike i deljenja higijenskih tampona i uložaka. Treće spadaju u red političke agitacije, kao što su borba za pravo na izbor ili za gay prava obeležene koloritnim protestima i parodiranjem religijskih dogmi. Četvrto su razrađene pravne akcije poput borbe za postavljanje spomenika Bafometu, demonu s jarčevom glavom, na zemljištu u okolini državnih institucija (slučajevi iz Oklahome i Arkansasa su notorni) i za omogućavanje sotonističke molitve po javnim školama. “Ako se u državni prostor pusti religija, moraju se pustiti sve, ne samo jedna”, njihov je rezon.

Penny Lane poznata je po branju neobičnih perspektiva pri ispitivanju bila američkog društva i njegove istorije. “Our Nixon” (2013) je, primerice, vanserijski kolaž sastavljen od amaterskih filmova bliskih saradnika korumpiranog američkog predsednika koji je konačno pružio pogled na njegovu vladavinu iznutra. Tri godine kasnije izašao je njen “Nutts” (2016), istinita priča čudnija od bilo kakve fikcije o ekscentričnom geniju koji je lečio impotenciju lekovima na bazi kozjih testisa. Koristeći se found footage filmskom tehnikom, prošlogodišnjim filmom “The Pain of Others” (2018) rediteljka se pak dohvatila teme misteriozne i često negirane bolesti potkožnih parazita. “Hail Satan?” najkonvencionalniji je film Penny Lane, ali ga fokus na protagoniste i njihovu važnu misiju čini izuzetno zanimljivim.