American Pastoral

kritika originalno objavljena u DOP-u

Sve je im’o, ništa im’o nije. Seymour “Šveđanin” Levov, protagonista romana magnum opusa Phillipa Rotha American Pastoral, isto kao Vasa Ladački, junak Balaševićeve balade isto nije bio s onom koju “vole”. Razlike su, pak, drastične: Amerika i američki san koji Roth preispituje su stvarne, za razliku od nostalgičnog imaginarijuma o Vojvodini Staroj za koji je Balašević sinonim, tako se Šveđanin nije propio, a osoba koju voli, a sa kojom nije, nije cura koju nije uspeo oženiti (jer je oženio onu koju je hteo, bez brige), nego njegova kćerka psihofizički izgubljena u generacijskom jazu i duhu vremena. Zajedničke su im, pak, nade i očekivanje njihovih sredina da će oni uspeti u životu ili se makar maknuti sa (relativnog) dna, bogatom ženidbom ili poštenim radom, to je već pitanje kulture, i to da su te nade su bile izneverene. Šveđanin je naš književni Vasa Ladački, a Rothovom naratoru / alter-egu Nathanu Zuckermanu on je bio njihov, jevrejski Kennedy iz Newarka.

Roth je veliki pisac osebujnog stila i mnoštva tema koje prožima čak i u svojim najkraćim delima, pa je stoga vrlo nezgodan za filmsko čitanje. Takođe, svojom veličinom i filozofičnošću, on će pravu ekranizaciju nagraditi, a onu slabu potopiti u zaborav mediokritetstva. American Pastoral je k tome još i posebno težak roman koji pokriva dugačak vremenski period i koji se dotiče brojnih istorijskih događaja, koji je pun refleksije, humora, unutarnjih ili makar izuzetno tihih spoznaja koje se teško prevode na platno.

Zbog nekolikih razloga je American Pastoral razapet na križ što se tiče kritike, ali glavna tri su neujednačena glumačka ostvarenja u kojima prednjači miscast Ewana McGregora za glavnu ulogu, McGregorova režija na autopilotu koja samo prolazi kroz tačke scenarija bez dinamičkih akcenata i scenario koji potpisuje televizijski i filmski iskusnjak John Romano (The Lincoln Lawyer, Intollerable Cruelty) za koji su mahom američki kritičari smatrali da je svojim pojednostavljenim pristupom potpuno promašio duh romana koji se krije u nijansama i bogatoj pod-tekstualnoj strukturi. Iako adaptacija koju potpisuje debitant u svojstvu reditelja Ewan McGregor koji je tu, uzgred, došao kao zamena za daleko iskusnijeg Phillipa Noycea ni u kom slučaju nije savršena kao recimo prošlogodišnji Indignation, ali nije zaslužila ovako loše kritike.

Prvo, Ewan McGregor kao glumac možda nije idealan izbor za Šveđanina, što zbog fizičkog izgleda koji odudara od onog opisanog u romanu, što zbog specifičnog akcenta koji se i ne trudi da pogodi i njegova uloga u ovom filmu nije jedna od onih za pamćenje pošto je on naprosto hladan i deluje polu-angažirano. Problem je u režiranju samog sebe za šta očito nema ni dara ni škole ni iskustva. A i generalno, režija nije nešto gde se McGregor snalazi kao na svom terenu, on režira korektno i koliko se da nevidljivo, više držeći ritam i tempo nego pazeći na dinamiku, ali reći da American Pastoral nema emotivnih trenutaka je u najmanju ruku neozbiljno, a možda i zlonamerno.

Srećom pa ostatak glumačkog sastava pokriva McGregorove propuste. Jennifer Connelly je sjajna u ulozi Šveđaninove žene Dawn u mnogim inkarnacijama, od lokalne lepotice, preko buržoaske žene-majke do rezignirane štićenice mentalne institucije i žene koja je nakon toga potpuno izmenila svoju pojavu i identitet. Ključnu ulogu kćeri Meredith igraju tri glumice u različitoj starosnoj dobi, od Ocean James u dobi od 8 godina, preko Hannahe Nordberg u pred-tinejdžerskoj dobi do Dakote Fanning u tinejdžerskoj i kasnijoj dobi. Ona je briljantna, snažna u svom odsustvu jednako kao i u prisustvu. Od epizodista, u nekom komičnom ključu sjajan je Peter Riegert kao Šveđaninov otac Lou, dok triler-zaplet pokreće Valorie Curry igrajući Ritu Cohen, radikalnu curu koja navodno poznaje Meredith. Kao i Rothov roman, i film ima narativni okvir u kojem pratimo Šveđaninovog brata Jerryja (Rupert Evans) i Zuckermana (David Strathairn) na godišnjici mature i Šveđaninovoj sahrani nekih 30 godina od glavnine radnje.

Takođe, scenario koji navodno zanemaruje ili nepristojno pojednostavljuje pojedine aspekte Rothovog romana ne samo da je legitiman, nego je i ispravan, možda čak i jedini mogući način da se izvrši transfer na medij filma. Na centralno pitanje Šveđaninove nesreće i propasti, Romano pokušava da odgovori kroz odnos oca i kćeri, odnosno kćeri i porodičnog okruženja. Kroz to se mogu iščitati i duh vremena od plemenitih, anti-ratnih i ljudsko-pravaških namera hippie pokreta do tamne senke koju su na to bacile radikalne frakcije sklone terorizmu, usput se hvatajući odgoja dece, odnosa do tržišta i radničkih prava i umerenosti, pristojnosti, humanosti i odgovornosti koje Šveđanin zastupa u odnosima sa gotovo svim likovima iz svog okruženja. Istorijski događaji poput rasno motiviranih nereda u Newarku (u Šveđaninovoj fabrici uglavnom rade Afroamerikanci), rata u Vijetnamu i terorističkih napada raznih levičarskih radikala vidimo u vešto umetnutim montažnim sekvencama sačinjenim od arhivskih snimaka.

Može li jedan film objasniti temeljnu redefiniciju američkog sna tokom 60-ih godina? Mogu li se promene u odnosima među ljudima i u odnosima ljudi do autoriteta i društva zbiti u nekih 100 minuta filma? Roth to uspeva u formatu romana i za to dobiva Pullitzera. Što se filmske adaptacije tiče, sama odluka da se u nju krene zahteva hrabrost. A u slučaju McGregorovog filma, izvedba je sasvim zadovoljavajuća.